Koreı etnomádenı qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy Maksım Pakpen áńgime
Búginde bes halyqtyq reformany taıǵa tańba basqandaı belgilep, iske asyra bastaǵan qazaqstandyqtardyń tájirıbesine tereń úńile bastaǵan ózge elder az emes. Eń bir artyqshylyǵy óz ataýynan kórinip turǵanyndaı, onyń halyq úshin jasalǵany. Osy reformanyń tórtinshisinde memleket quraýshy ult retinde qazaq halqyna aıryqsha jaýapkershilik júkteletini atap kórsetilgen. Óıtkeni, qazaqtar jańa Qazaqstannyń bolmysyn qalyptastyrýda barlyq ulystardy uıystyrýshy rólge ıe. Mundaı mindet Qazaqstandaǵy ózge etnos ókilderiniń memleket quraýshy ultqa degen sheksiz qurmeti men alǵys sezimi odan ári arta túsken jaǵdaıda ǵana oıdaǵydaı iske aspaq. Batys Qazaqstan oblysyndaǵy koreı etnomádenı qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy Maksım PAKPEN tilshimizdiń ózara áńgimesi osyndaı baǵytta órbidi.
– Maksım Valerıevıch, siz osydan úsh jyl buryn Oral qalasynda «Qazaq halqyna myń alǵys» atty monýmenttiń turǵyzylýyna bastamashy bola bildińiz. Osy istiń qalaı bastalǵanyn bilsek pe dep edik.
– Qazaq halqynda men istedim degenshe, myń istedi deseńshi degen uǵym men túsinikke tórkindes keletin naqyl sóz bar eken. Osy qısynǵa saısaq, monýmentti men istedim deýge aýzym barmas edi. Iá, 2012 jyly taǵdyrdyń teperishi jáne sonaý 1937 jyldyń yzǵarymen koreılerdiń qazaq topyraǵyna tabandary tıgenderine 75 jyl tolǵan edi. Osy dataǵa baılanysty Qazaqstandy mekendeıtin barlyq koreılerdiń atynan aıryqsha monýment qoıý jóninde uıǵarym jasaldy. Bul qadam búkilqazaqstandyq koreıler mádenı ortalyǵy basqarmasy músheleriniń ortaq sheshimine sáıkes jalpy jınalysta qabyldandy. Osydan-aq bul toqtam Qazaqstandaǵy barlyq koreı etnosyna qatysy bar ekenin ańǵaryp otyrǵan shyǵarsyz.
– Árıne, ańǵaramyn. Degenmen, granıtten soǵylǵan, baltalasań da buzyla qoımaıtyn, úlken talǵammen ádiptelgen sáýlet pen qolóner týyndysynyń boı túzeýine basty sebepker nede ekenin sál tereńdetip aıtyp bermes pe ekensiz?
– Nege aıtpasqa?! Repressıa jyldary bizdiń ulttyń júzdegen-myńdaǵan ókilderi qazaq jerinen pana tapty. Baqytqa keneldi. Tól turǵyndar bas saýǵalap kelgen koreılermen bútin qurttaryn bólip, jarty qurttaryn jaryp jedi. Eń basty aıtaıyn degenim, qazaqtar olarǵa ózderiniń alaqany men júreginiń jylýyn qatar daryta bildi. Osy jylý 1937-niń yzǵarynan dirdektep kelgen bizdiń aǵa urpaq ókilderiniń júrekterine jetip jatty. Osy jylýdy olar óte jaqsy sezindi. Monýmentte qos alaqan júrekti kókke qaraı aıalaı kóterip turǵan kezi beınelenýiniń basty syry da osynda. Eger, sol bir súrginde qazaqtardyń shekten tys keńpeıildiligi men toleranttylyǵyna tap bolmaǵan jaǵdaıda Qazaqstanǵa eriksiz aýdarylǵan koreılerdiń taǵdyry nemen aıaqtalatynyn boljap aıtýdyń ózi qıyn. Sirá, qıyndyqqa tótep bere almaı dám-tuzdary taýsylar edi degen oı da basym túse beredi.
Mine, qazaqstandyq koreılerdiń atynan «Qazaq halqyna myń alǵys» atty monýment ornatylýynyń basty syry men mánisi osynda. Búginde onyń kóshirmesi gravarıtti tásil boıynsha respýblıkanyń ulttyq murajaıyna qoıylǵan. Bul eńbek mundaǵy Qazaqstan halqy Assambleıasy galereıasyndaǵy qundy jádigerler qataryn tolyqtyryp turǵanyn laıyqty maqtanysh ete alamyz.
Buǵan qosarym, búgingi qazaqstandyq qoǵam jaǵdaıynda da memlekettiń baıyrǵy turǵyndary – qazaqtar ózge ult ókilderine udaıy qamqor kózben qarap, olarǵa qara aǵashtaı pana, báıterekteı saıa bolyp keledi. Eldegi turaqtylyq pen birliktiń saqtalýynda da – qazaqtar basty ról atqarady degen oıdamyn.
– Sizdiń el-jurtqa tıgizip júrgen jeke basyńyzdyń ónegesi, paıdasy men shapaǵaty jáne mesenattyq qyryńyz jóninde de estip qalyp júremiz. Buǵan ne deısiz?
– Eger elimizdiń ár azamaty ózi týyp-ósken óńir men tutastaı memleketimizdiń odan ári damýyna, onyń áleýmettik-ekonomıkalyq turǵydan órkendeı túsýine óz úlesin qosýdy tikeleı paryzy sanasa – bul baǵa jetpes adamı qundylyq. Bul jóninde Elbasymyz Qazaqstan halqy Assambleıasynyń 17-sessıasynda da arnaıy atap kórsetken edi. Árıne, mundaǵy negizgi oı Qazaqstan halqy Assambleıasy men respýblıkadaǵy etnomádenı birlestikter múshelerine qatysty aıtylǵanymen, bul báribir respýblıkanyń ár azamatyna qatysty dep bilemin. Tikeleı óz basyma qatysty alǵanda da aıtar túıinim osy. Múmkindigi týyp, shaǵyn jáne orta bıznesten tapqan paıdań artylyp jatsa, el-jurtqa kómektesip turǵanǵa ne jetsin!
– Maksım Valerıevıch, siz qazaqstandyq birtektilik uǵymyn qalaı túsiner edińiz?
– Qazaqstan Konstıtýsıasyna sáıkes eldiń barlyq azamatynyń quqyǵy teń. Bul arada násildik, etnostyq jáne dinı erekshelikter eshqandaı ról oınaı almaıdy. Osylaısha quqyqtyń teńdigine kepildik arqyly biz turaqtylyq pen kelisim modelin qura alamyz. Eger árbir qazaqstandyq jaýapkershilik júgin birge kóterý qajettiligin sezine alsa, munyń ózi ózińiz aıtqandaı, qazaqstandyq birtektilikke bastaı alatyn joldyń basy bola alady degen oıdamyn. Mundaı jaýapkershilik sezimi qazirgi kúni qazaqstandyqtardyń boıynda qalyptasyp kele jatqany da aıqyn baıqalady. «Máńgilik El» ıdeıasynyń arqaýynda da osyndaı óreli oı, tereń paıym, túbirli túsinik turǵandaı kórinedi.
– Áńgimeńizge rahmet.
Derekkóz: Egemen Qazaqstan
