Taıaý Shyǵystaǵy geosaıası ahýal kúnnen-kúnge ýshyǵyp keledi. Iran men Izraıl arasyndaǵy áskerı shıelenis saldarynan beıbit turǵyndardyń ómirine tikeleı qaýip tónip otyr. Osy jaǵdaıǵa baılanysty Iranda turatyn qazaq dıasporasynyń taǵdyry da alańdaýshylyq týdyryp otyr. Búginde bul óńirdegi qandastarymyz qaýip-qaterdiń ortasynda qalyp otyr.
Beıresmı derekterge sensek, Iranda shamamen 5–7 myń qazaq ómir súredi. Onyń ishinde burynnan qonystanyp, turaqtalyp qalǵan qazaqtar men keıinnen jumys babymen barǵan qazaqtar bar. 2024 jyldyń sońynan beri jalǵasyp kele jatqan Iran men Izraıl arasyndaǵy qarýly qaqtyǵys azamattyq ınfraqurylymǵa qaýip tóndirip, el ishinde turaqsyzdyqty órshitti. Bul jaǵdaı Iran qazaqtarynyń da ómirine tikeleı áser etýde:
- Aımaqta qaýipsizdik nasharlaǵan;
- Ekonomıkalyq daǵdarys tereńdep jatyr;
- Turmys aýyrlap, azyq-túlik pen dári-dármekke qoljetimsizdik baıqalýda;
- Qazaqtardyń Qazaqstanǵa kóshýge nıeti kúsheıip otyr, biraq naqty múmkindik joq.
Osyǵan oraı elimizdegi birqatar qoǵam belsendileri Qazaqstan bıligin naqty ári jedel áreket etýge shaqyryp, tarıhı jaýapkershilikti keshiktirmeý qajettigin málimdedi.
Qoǵam qaıratkeri Ómir Shynybekuly óz úndeýinde órkenıetti elderdiń Taıaý Shyǵystaǵy azamattaryn evakýasıalaý baǵytyndaǵy naqty qadamdaryn mysalǵa keltirip, Qazaqstannyń da osyǵan uqsas sheshim qabyldaý qajettigin alǵa tartty. Onyń aıtýynsha, Germanıa, Chehıa, Polsha jáne AQSH syndy elder Iran men Izraılden myńdaǵan azamattaryn elge qaıtarýǵa kirisken nemese soǵan daıyndalyp jatyr. Máselen, Germanıa ELEFAND júıesi arqyly 5000 azamatty evakýasıalaýǵa daıyn ekenin málimdedi. Onyń ishinde Iranda 1000 nemis azamaty tirkelgen. Chehıa bıligi Tel-Avıvten 80 azamatyn kórshi elge shyǵaryp, úkimettik ushaqpen Pragaǵa jetkizdi. Polsha shamamen 200 azamatyn Iordanıa arqyly evakýasıalaýdy josparlap otyr. AQSH ta dıplomatıalyq personal men olardyń otbasy múshelerin qaýipsiz jerge kóshirýge sheshim qabyldaǵan. Al Ázirbaıjan bıligi Irannan ótken Reseı, Qazaqstan, Qyrǵyzstan azamattaryn óz aýmaǵyna kirgizip, Bakýge jetkizgenin habarlady. Osy derekter halyqaralyq qaýymdastyqtyń azamattyq jaýapkershilik tanytyp otyrǵanyn kórsetedi.
Ómir Shynybekulynyń aıtýynsha, qazir Iran qazaqtary da tyǵyryqqa tirelip, Ázirbaıjanǵa qaraı bosyp jatqan kórinedi. Olar shekaradan ótkennen keıin Bakýden Aqtaý portyna deıingi joldy parom arqyly eńserýge bolady. Bul tehnıkalyq jaǵynan esh qıyndyq týǵyzbaıdy. Alaıda máseleniń túıini — saıası erik pen shuǵyl sheshim qabyldaýda jatyr.
«Al biz she?». Qoǵam ókilderi bul máseleni keıinge qaldyrýǵa bolmaıtynyn, Irandaǵy qazaqtardy elge kóshirý búgin sheshilýi tıis másele ekenin aıtyp otyr. Bul — tek gýmanıtarlyq emes, ulttyq qaýipsizdikke, demografıaǵa, tarıhı jaýapkershilikke qatysty mindet. Qazaqstan Táýelsiz el retinde qıyn sátte syrttaǵy qandastaryna qorǵan bola bilýi tıis.
Sondyqtan bılik Irandaǵy jaǵdaıdy eskerip, qandastardyń taǵdyryna qatysty naqty ári batyl sheshim qabyldaýy kerek. Bul – eldigimizdiń synalatyn sáti.
Bıfat Eltaeva
