Dostyq úıinde «Qazaqstan halqy Assambleıasyna – 20 jyl» aksıasy aıasynda ótken «Bir shańyraq astynda» festıvalinde oblysta turatyn belorýs aǵaıyndardyń ulttyq qundylyqtary pash etildi. Biz «Radzima» belorýs etnomádenı birlestiginiń tóraıymy Marıa TATARENKONY osynda kezdestirip, tatýlyq pen dostyqtyń biregeı ınstıtýty sanalatyn Assambleıanyń qoǵamdaǵy orny, etnomádenı birlestikterdiń ulttar men ulystardy ortaq maqsatqa jumyldyrýdaǵy róli tóńireginde áńgimelesken edik.

– Marıa Petrovna, «Radzima» sózi «Otan» degen qasıetti de qasterli uǵym­dy bildiredi eken. Qazaqstandy óz taǵdyrymen baılanyst­yratyn belorýs aǵaıyndar ulttyq qun­dy­lyqtaryn qanshalyqty meńgergen?

– Belorýs halqynyń tamyry tereńnen bastalatynyn uǵyndyrýdyń jastar úshin mańyzy zor. Óıtkeni, aǵa urpaq óz tilin, mádenıetin, salt-dás­túrin, ádet-ǵurpyn bilgenimen, keıingi býyn arasynda osy bir jaras­ty sabaqtastyqtyń úzilip qalǵany úl­ken alańdaýshylyq týdyratyny jasyryn emes. Kez kelgen eldiń qýaty – halqynyń birliginde, túsinistik tini – bir shańyraq astynda toptasýynda desek, shırek ǵasyrǵa jýyq ýaqyt bederinde máńgilik Otanymyzdyń myzǵymas negizi qalanyp, álemdik qoǵamdastyq tarapynan moıyndal­dy. Ortaq úıimizde azamattyq ty­nysh­tyq, saıası turaqtylyq samal jel­deı esip, súıispenshilik sezimi or­nyqty. Túpki maqsat – bárimizdi bir arnaǵa toǵystyryp, jigerlene eń­bek etýge umtyldyrdy. Tórtkúl dú­nıe­ni qarjylyq daǵdarystar jaılap, áleýmettik qaıshylyqtar dendep jatqanda, etnostyq tózimdilikti saqtaýdyń mańyzy qanshalyqty ekeni aıtpasa da túsinikti. Osy turǵydan al­ǵanda, ózara syılastyq pen senimge ne­giz­delgen Qazaqstannyń tańdap al­ǵan strategıalyq baǵyty aıqyn. Ejelgi qazaq jerinde ornyqqan barlyq etnos ókilderi elimizdiń bolashaǵyna degen eren jaýapkershilikti jaqsy sezinedi.

Ata-babalarymyz polák, lıtvan, ýkraın, orys, evreı sekildi ha­­­lyq­­tardyń ozyq qundylyqtaryn boılaryna talǵammen sińire bilgen. HVI ǵa­syr­dyń ekinshi jartysynan bastap ózindik mádenıetin qalyptastyryp, ulttyq erekshelikterimen daralan­ǵan. Qazaqstandaǵy qandastarymyz ne­gizi­nen soltústik óńirlerdi meken­deıdi. Oblysta búginde 6 myńdaı belorýs tirkelgen. Biz etnosaralyq beı­bit ómir elimizdiń basty baılyǵy eke­nin jaqsy túsinemiz. Elbasymyzdyń saıa­sa­ty keń-baıtaq Otanymyzda bir úıdiń bala­syndaı, bir qoldyń sala­­syndaı tatý-tátti tirlik kesh­ip otyr­­ǵan júzden astam ulystyń te­pe-teńdigin qamtamasyz etýge, tili­ne, diline qaramastan, turaqty damýyn ilgeriletýge baǵyttalǵan. Etno­má­de­nı birlestik músheleriniń qaı-qaısysynyń bolsyn oı-pikirleri osyǵan saıady.

Jaqynda Dostyq úıinde uıym­dastyrylǵan «Etnosaralyq já­ne kon­fessıaaralyq kelisim – Qazaq­­stannyń turaqty damýynyń ke­pili» at­ty dóńgelek ústelde Elbasymyz tarapynan el tynyshtyǵyn saqtaýdaǵy mańyzdy qadamdardyń atqarylyp jat­qany, sonyń bir mysalyna Más­keýdegi M.V.Lomonosov atyndaǵy ýnı­versıtet profesorlarynyń sabaq júıesine «N.Nazarbaev – ultaralyq kelisimniń qazaqstandyq modeli» de­gen arnaıy kýrstyń engizil­geni keltirildi. Sonymen qatar, Táýel­siz­­dik alǵan kezeńde elimizde ulttyq kıkiljiń-shıelenisterdiń oryn al­maǵany, onyń bir tórkini kópultty mem­leket­te túsinikti únqatysý men qa­rym-qatynastyń ornaǵanyna kelip tireletini atap kórsetildi.

– Bıyl Qazaqstan halqy As­samb­leıasynyń 20 jyldyǵy oblys­ta da keńinen atap ótilip, odan ári jal­­­ǵasyn taýyp keledi. Oǵan El­ba­synyń arnaıy Jarlyǵy zor yq­­­pal jasaǵany málim. Siz ómiri­mizdiń quramdas bóligi ispettes saıası qurylymnyń etnos­tyq tózimdilikti saq­taýdaǵy rólin qalaı baǵalar edi­ńiz?

– Saýalǵa oralmas buryn sizder­men bir jańalyqty bóliseıin. Taıaýda oblys ortalyǵyndaǵy №17 ulttyq jańǵyrtý mektebinde belorýs synyby ashyldy. Otaý tikkenine 17 jyl tolǵan mektep-keshenniń is-táji­rı­besi baı. Munda on etnostyń balalary óz tilderinde dáris alyp, halqynyń mádenıeti, tarıhy jaıly jan-jaqty maǵlumattarǵa qanyǵady. M.Jumabaev aýdanynda «Belaıa Rýs», Qyzyljar aýdanynda «Kali laska» atty eki bólimshemiz jumys isteıtinin aıta ketken jón.

Prezıdentimiz Qazaqstan hal­qy Assambleıasynyń HHII sesıa­synda sóılegen sózinde saıası qury­lymnyń mereıtoıy respýblıka tur­ǵyndarynyń myzǵymas birligi men Uly Otanǵa degen súıispenshiligin ulyqtaıtyn jyl ekenin atap kór­se­te kelip, ulttyq rýhtyń basty kózi – or­­taq rýhanı-adamgershilik qun­dylyqtar negizinde halyq birligin qalyptastyrý, etnosaralyq qatynas­tar salasyn saıasattandyrýǵa jol bermeý, óskeleń urpaqty patrıot­tyq tárbıeleýge erekshe nazar aýdarý sekildi irgeli mindetter qoıǵan bolatyn. Oblystyq Qazaqstan halqy Assambleıasy qurylǵannan beri birlik qaǵıdasyn basty ustanym etken.

Elbasynyń: «Baqyt baǵalaı bil­gen­niń ǵana basynda turady. Eń asyl qazynamyz – birligimizdi kóz­diń qarashyǵyndaı saqtaı bilsek, bar­­lyq asýlardan asamyz», degen talabyn múltiksiz oryndap, altyn shańyraǵymyzdy asqaqtata túsýge zor úles qosýdy alǵyshart sanaıdy. Qazirgi tańda onyń quramynda Petropavl qalasynda – 25, aýdandarda júzden astam etnomádenı uıymdar turaqty jumys isteıdi. Assambleıa Tóraǵasynyń tapsyrmasyna sáıkes, byltyr qurylǵan «Qoǵamdyq kelisim» memlekettik me­ke­mesi olardyń qyz­metine ǵylymı, taldamalyq qoldaý kórsetip, mádenı-buqaralyq shara­larǵa uıytqy bolyp keledi.

Biz birlestiktiń negizgi baǵyttary – ana tilin meńgerý, etnostyq salt-dás­túrlerdi úırený, merekeler men mańyzdy oqıǵalarǵa arnalǵan is-sharalardy uıymdastyrý barysynda árkez oblystyq Assambleıamen birlese qyzmet atqaramyz. Aımaqta jumys saparymen bolǵan Belarýs Respýblıkasynyń Tótenshe jáne ókiletti elshisi Anatolıı Nıchkasovpen ótken kezdesýde jastarymyz eki memleket arasyndaǵy ekonomıkalyq, mádenı baılanystar týraly jańalyq­tarǵa qanyqty. Belarýs ónimi kóp­te­gen elderge eksporttalatynyn, syrt­­qy taýar aınalymy artyp kele jat­qanyn bildi. Bul memleket pen oblys arasyndaǵy taýar aınalymy 23,8 mıllıondy quraǵan. Oblystyń aýyl sharýashylyǵy eńbekkerleri Be­larýsten túrli tehnıkalar jet­kizedi. Olar astyqty ólkeniń sapaly rızyǵyn satyp alýǵa yqylasty.

Memleket basshysy «100 naq­ty qadam» Ult jospary­nyń 86-qa­da­myn­da Qazaqstan halqy Assambleıasynyń «Úlken el – úlken otbasy» keń kó­lem­­di jobasyn ázirleý jáne júzege asyrý arqyly qazaqstandyqtardyń birtektiligin nyǵaıtý jáne azamattyq qoǵamnyń bútindigin qalyptastyrýdyń mańyz­dy­lyǵyn atap ótken bolatyn. Búginde Qazaqstannyń saıası júıesi­niń mańyzdy bir býynyna aınalyp, qazaqstandyqtardyń múddesin bir arnaǵa toǵystyra bilgen, ulttyq tegine qaramastan, barlyq azamattardyń quqyqtary men erkindikteriniń saq­tal­ýyn qamtamasyz etken biregeı ınstıtýttyń qoǵamdaǵy ultaralyq, etnosaralyq turaqtandyrýshylyq jáne toptastyrýshylyq róli artpasa, kemimek emes.

Derekkóz: Egemen Qazaqstan