ورالمانداردىڭ وبالىنا قالىپ جۇرمەيمىز بە؟

/uploads/thumbnail/20170708150709846_small.jpg
زۇلمات جىلداردا قۋعىن-سۇرگiنگە ۇشىراپ، ەلiن تاستاپ بوسىپ كەتكەن قانداستارىمىزدىڭ تاريحي وتانىنا كەرi قايتىپ جاتقانىنا دا 20 جىلدىڭ ءجۇزi بولىپتى. دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، تاۋەلسiزدiك العالى بەرi ەلiمiزگە كەلگەن ورالمانداردىڭ سانى 850 مىڭعا جۋىقتاعان. بiراق بۇل ناقتى سان ەمەس. قازاقستاندا قانشا ورالمان بار دەگەن ساۋالعا ستاتيستيكا ماماندارىنىڭ وزدەرi دە ماردىمدى جاۋاپ بەرە المايتىن كورiنەدi. سوڭعى كەزدەرى «قازاق كوشى توقتاپ قالدى، كەلۋشىلەردىڭ لەگى ازايا باستادى» دەگەن پىكىرلەر ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. مۇنىڭ سەبەبىن كوشى-قون ساياساتىنىڭ تىڭعىلىقتى تۇردە دۇرىس جوسپارلانباعانىنان ىزدەۋ كەرەك سياقتى. شىن مانىندە، تاريحي وتانىنا ورالۋعا ءازىر وتىرعان قانداستارىمىز شەتەلدە ءالى دە كوپ دەيدى بىلەتىندەر. ال ەلىمىزدىڭ كوشى-قون ساياساتىندا كوزگە ۇرىپ تۇرعان كەمشىلىكتەر از ەمەس. قۇجات الۋداعى كەدەرگىلەر مەن قيىندىقتار، شەتەلدەن كوشىپ كەلگەن جوعارى ءبىلىمدى ازاماتتىڭ ءوز وتانىنا كەلگەندە العان ءبىلىمىنىڭ كادەگە اسپاي قالۋى، شارۋاشىلىق جۇرگىزۋگە، جەكە كاسىپپەن اينالىسۋعا جاعداي جاسالماۋى. ۇكىمەتتىڭ 2011 جىلعى 22 جەلتوقسانداعى قاۋ­لىسىمەن 2011-2014 جىلدارى جىل سايىن 10 مىڭ وتباسىعا كۆوتا بولىنەدى دەپ بەكىتىلگەن بولاتىن. ۇكىمەت ەندى بۇل قاۋلىنى كەرى قايتارىپ الىپتى. وسىعان سايكەس ورالماندارعا بەرىلەتىن كۆوتا بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە دەيىن توقتاتىلعان. شىمكەنت قالاسىنا كوشىپ كەلگەن ءبىرتالاي قانداستارىمىز وسى ماسەلەگە بايلانىستى قاتتى الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، كوشى-قون پوليسياسىنىڭ الدىن اينالشىقتاپ ءجۇر. ولاردىڭ بىلگىسى كەلەتىنى مەملەكەت قولداۋ كورسەتىپ، ورالمان رەتىندە كۆوتا بولە مە، جوق پا دەگەن سۇراقتىڭ جاۋابى. «تاريحي وتانىمىزدى اڭساپ كەلگەندە وسىلاي تاعدىردىڭ تالكەگىنە سالىپ قويعاندارى نەسى»،– دەگەن رەنىشتەرى دە جوق ەمەس.«كۆوتانى بەرۋدە دە ءتيىستى ورىندار نە­شە ءتۇرلى قيتۇرقىلىقتارعا بارادى» دەيدى ورال­ماندار. شىنى كەرەك، قاي جەردە مول اقشا جۇرەدى، سول جەردە جەمقورلىقتىڭ دا قانات جايا باستايتىنى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس سياقتى. راسىمەن دە، كوشى-قون سالاسىن جەمقورلىقتان الىس دەي قويۋ قيىن. بۇعان ورالماندار اراسىنداعى اڭگىمە مەن ەلىمىزدىڭ ءاربىر وڭىرلەرىندە قولعا ءتۇسىپ جاتقان كوشى-قون پوليسەيلەرى مەن دەلدالداردىڭ ىستەرى كۋا. بۇل جاعداي ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا ءجۇر. اسىرەسە كۆوتا الۋعا نيەتتىلەرگە «كومەكتەسەمىز» دەگەن جەلەۋمەن ەكى ارادا جۇرەتىن دەلدالداردىڭ بارىن ەشكىم جوققا شىعارا قويماس. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قازاقستانعا كو­ءشىپ كەلگەن ورالمانداردىڭ باسىم بولىگى وقو-عا قونىس تەپكەن. بىلتىر وڭىرىمىزگە 15000 ورالمان كەلسە، بيىلعى 4-5 ايدا ولاردىڭ سانى 3000-عا جەتىپتى. بارلىعى دا وبلىسىمىزدا تىركەلىپ، ورالمان مارتەبەسىنە يە بولعان. دەگەنمەن «مارتەبەلى» قانداستارىمىز ەلىنە كەلىپ وگەي ۇلدىڭ كۇيىن كەشەتىن كەزى دە بار. ولار وتانىنا كەلەردە وسى كۆوتانى الىپ، جاعدايىن جاقسارتىپ الماسا دا، ەڭ بولماعاندا ءۇيلى-جايلى بولامىز عوي دەپ بەلدى بەكەم بۋىپ كەلەتىنى بەلگىلى. كەلگەندە الدىنان كۇتىپ تۇرعانى مىنا جاعداي. وسىدان كەيىن الىستاعى اعايىندارىمىزدى وكپەلەتىپ المايمىز با دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

ورالماندارعا قاتىستى قيىندىق تەك كۆوتا ماسەلەسىمەن عانا شەكتەلىپ تۇرعان جوق. ەلىمىزدەگى قاعازباستىلىق تا ولاردىڭ ءاب­دەن ىعىرىن شىعارعان. شەتتەگى قازاقتار ەلىمىزگە كەلىپ تىركەۋگە تۇرىپ، قازاقستان ازاماتتىعىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن باس-اياعى ءبىر جىل ۋاقىتىن جۇمسايدى ەكەن. ەگەر ەلدەگى وسىن­داي بيۋروكراتيا قانداستاردىڭ قانىن وسىلاي «قايناتا» بەرسە، وسىدان كەيىن مۇندا كىم كەلەدى؟ ماسەلەن 1954 جىلى اتاقونىسىنان اۋ­ىپ، تار جول تايعاق كەشۋدەن وتكەن قازاقتار ءتۇر­كياعا بارعاندا، جەرگىلىكتى بيلىك ورگان­دا­رى قانداستارىمىزدىڭ قۇجاتتارىن ەش قيىن­دىقسىز راسىمدەپ بەرگەن ەكەن. باسقا جەڭ­ءىل­دىكتەردى ايتپاعاننىڭ وزىندە، ولارعا قوعامدىق كولىكتەردە تەگىن جۇرۋگە دە جاعداي جاساپتى. ارنايى بەيىمدەۋ ورتالىقتارىن اشىپ قويۋى دا ۇلكەن كومەك بولعانى انىق. سونداي باۋىرمال تۇركيا ەلىنەن ورالعان قانداستارىمىز قازاقستانعا كەلىپ، مۇنداعى قاعازباستىلىق «جۇيەگە» تاڭعالاتىنىن ايتادى. قازاقستاننىڭ تۇركيا مەملەكەتىندەي كومەك كورسەتە الماۋى، راسىندا دا، قاتتى قىنجىلتادى. جاسىراتىنى جوق، شەتتەن كەلگەن اعايىن­داردى ءورىستىلدى جەرلەستەرىمىز «ورىسشا ءبىل­مەيسىڭدەر» دەپ ايىپتايتىن كورىنەدى. ونى­سىمەن قويماي، جۇمىس تا ۇسىنبايدى ەكەن. وسىنداي جاعدايعا تاپ بولعان كەيبىرەۋلەر كەرى قايتىپ كەتىپ جاتقانعا ۇقسايدى... سەبەپ سول، قاعازباستىلىقتان ىعىر بولعان. ايتسا ايتقانداي-اق اتالمىش قاعازباس­تى­لىق­تان تەك ورالماندار ەمەس، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ دا ابدەن ىعىرى شىققان. اسىرەسە حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنا بارعان سايىن جۇيكەڭنىڭ جۇندەي تۇتىلەتىنى بار.­ جاپ-جاس قىزدار وتىرىپ الىپ، ءبىر قا­عاز­عا ون رەت جۇگىرتەدى. ونىڭ ۇستىنە نە ورىسشا، نە قازاقشا جاقسى سويلەي المايتىن قىزداردىڭ مىنەزدەرى تۇيەدەن تۇسكەندەي، شەتىنەن دورەكى. وسىندايدا «حالىقپەن جۇمىس جاسايتىن قىزمەتكەرلەرگە باقىلاۋ، ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى نەگە جۇرگىزىلمەيدى ەكەن ؟»، – دەپ ناليسىڭ. «ەلىم» دەپ كەلگەندە وزەككە تەپكەن كەيبىر قانداستارىمىزدىڭ تىرلىگى مەن سوزدەرى جانىڭدى وسىلاي قينايدى. شاقىرارىمىزدى شاقىرىپ الىپ، جاتجۇرتتان كەلگەن، جەرگىلىكتى جەردىڭ زاڭىنان، ءومىر ءسۇرۋ داعدىسى مەن ادەت-عۇرپىنان حابارى ازداۋ قارادومالاقتارىمىزعا قىرىن قاراعانىمىز يماندى ەلىمىز، قوناقجاي قازاعىمىز ءۇشىن ۇياتتى-اق جاعداي. ونسىز دا تاقىرعا شىققان قامىستاي از قازاقتىڭ سانىن كوبەيتە الماي جاتقاندا وتانىن ساعىنىپ كەلگەن، ەلىن اڭساپ كەلگەن ورالمان باۋىردى تەنتىرەتىپ قويعانىمىز سانالىلىققا جاتپاسا كەرەك. ورالمانداردىڭ ماسەلەسىن شەشەتىن شەن-شەكپەندىلەر بۇدان بىلاي ولاردىڭ وبالىن كوبىرەك ويلاسا ەكەن دەپ تىلەيمىز. ءسىز نە دەيسىز؟ ءۋازيرا ارتىقبايەۆا، ورالمان: – مىنا كوشى-قون پوليسياسىنا كۇندە كەلەمىز. بار ءۇمىتىمىز وسى كۆوتاعا تىرەلىپ وتىر. قازاقستانعا بىلتىر كوشىپ كەلگەنبىز. سول ۋاقىتتان بەرى كۆوتا الا الماي ساندالىپ ءجۇرمىز. وتباسىمنىڭ بار ارمانى قازاقستاننىڭ ازاماتى اتانۋ. پاتەر جالداپ، كورىنگەننىڭ بوساعاسىن ساعالاپ، ىلىنگەن جۇمىستى ىستەپ، كۇنىمىزدى ازەر كورىپ وتىرمىز. كۇيەۋىم مۇگەدەك. جاعدايىمىز بۇدان ءارى قالاي بولارىن ويلاسام مازام قاشادى. بالتابەك ابىلايەۆ، وقو ءىىد كوشى-قون پوليسياسىنىڭ باستىعى: – كۆوتا قاشان بولىنەدى دەگەن سۇراققا كەلسەك، ول ءقازىر ۋاقىتشا توقتاتىلىپ وتىر. نەگە ەكەنىن ايتايىن. كۆوتانى وبلىستار بويىنشا دۇرىس ءبولۋ ماسەلەسى ۇكىمەتتە قايتا قارالىپ جاتىر. قاراپ بىتكەن سوڭ عانا ءبىز وسى ماسەلەگە قاتىستى ناقتى جۇمىس ىستەۋگە كىرىسەمىز.

داۋرەن ءابدIرامانوۆ
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى دەرەككوز: "تۇركىستان" گازەتى

پىكىر قالدىرۋ

قاتىستى ماقالالار