«حالىق» گازەتىنىڭ ايتىسىندا ەلگە تانىلىپ، حالىقتىڭ ۇلىنا اينالعان مەيىربەك سۇلتانحان – بۇگىندە توقىمىنا تەر قاتپاعان تۇلپارلاردىڭ ءبىرى. ۇلكەندەرمەن ۇزەڭگىلەس جۇرگەن سىردىڭ سارى بالاسى التى الاشتى اۋىزىنا قاراتقان ايتىسكەر اقىن اتاندى. ءسوزى وتكىر، ويى ساق سۇلتانحاننىڭ نەمەرەسىمەن سارسەنبىدە سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى. شايىرمەن بولعان شىنايى شۇيىركەلەسكە كوز جۇگىرتسەڭىز، ساحنادا ايتىلمايتىن اڭگىمەلەر مەن ءسىز بىلمەيتىن قىرلارىنا قانىعاسىز.
- مەيىربەك، ايتىستىڭ جۇگى اۋىر. ولەڭگە وزەكتى قايدان تاباسىڭ؟ قۇلاعىڭ وسەك سوزگە دە، كەسەك سوزگە دە تۇرىك جۇرەتىن بولار؟
- ايتىس – بابالارىمىزدان مۇراعا قالعان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ءبىرى. توبەمىزگە كوتەرەتىن ءتول ونەرىءمىز. سوندىقتان ايتىستىڭ اماناتىن، اقىندىقتىڭ اۋىر جۇگىن بارىنشا سەزىنۋگە تىرىسامىن. كەنەن اتامىزدىڭ ايتاتىنى بار: «باس تا ولەڭ، قۇلاق تا ولەڭ، مۇرىن دا ولەڭ، ءبىر اقىن ولسە تالاي قىرىلدى ولەڭ» دەپ. سول سەكىلدى اقىننىڭ ولەڭىنە وزەك قاي كەزدە دە تابىلادى. يسا بايزاقوۆتىڭ ءبىر پىشاقتىڭ ءوزىن بىرنەشە ساعات جىرلاۋى سول اقىننىڭ شەبەرلىگىن، تاپقىرلىعىن، ويىنىڭ ۇشقىرلىعىن كورسەتەدى. سوندىقتان اقىنعا جىرلاي بىلسە، تاقىرىپ جەتەرلىك. «اقىننىڭ قۇلاعى وزىنەن ەلۋ جىل ەرتە تۋادى» دەگەن ءسوز بار. شىنىندا دا ءبىزدىڭ قۇلاعىمىز بارىنە تۇرىك جۇرەدى. ءبىراق وسەك ءسوز ەمەس، ءسىز ايتقانداي كەسەك ءسوز ايتۋ – ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. قوعامداعى ءتۇرلى جايتتار قاۋزاۋعا تۇرارلىق. الايدا اقىننىڭ ەڭ الدىمەن ايتار ويىن اقىلعا سالىپ، ساراپتاي ءبىلۋى پايىم-پاراساتىنا بايلانىستى. ايتىلعان وسەك اڭگىمەنىڭ بارلىعى ەل الدىندا ايتۋعا كەلمەيتىن دۇنيە. اقپاراتتىق قوعامدا ايقايلاعان تاقىرىپ پەن ءتۇرلى اقپاراتتار الەۋمەتتىك جەلى مەن سايتتاردا تولىپ ءجۇر. ال ونىڭ انىق-قانىعى كەيىن جازىلىپ جاتادى. سۇزگىدەن وتپەگەن اقپار ساحنادا ايتىلسا، وندا ايتىستىڭ دا، اقىننىڭ دا قۇنى قالمايدى. ءار ءسوزىن كيەلى، جۇيەلى ءتىزىپ، سالماقتى، ساليقالى ءسوز ايتۋ - اقىننىڭ مىندەتى.
- اقىنداردى ءار جەردە ارنايى ارناۋ ايتۋعا شاقىرادى. قۇر ماقتانمەن «ماقتانسۇيەر باسشىلاردى» مارقايتىپ جۇرگەن جوقسىڭ با؟
- اقىنداردى ءار وڭىرگە ارناۋ ايتۋعا شاقىراتىنى راس. مەرەكەلىك جيىندارعا، قۇرمەتتى كىسىلەر كەلگەندە قولقا جاسايتىن كەزدەر كوپتەپ كەزدەسەدى. ءبىراق سونىڭ بارلىعىنا اقىنمىن دەپ قولىما دومبىرامدى الىپ، شابا بەرۋىم شارت ەمەس دەپ بىلەمىن. ويتكەنى ادامنىڭ ءوزىنىڭ جان دۇنيەسى، جۇرەك قالاۋى بولماعان جەردە ءتاۋىر ولەڭ شىعۋى مۇمكىن ەمەس. كەيدە ونەردى، ولەڭدى تۇسىنبەيتىن ادامداردىڭ الدىندا ارناۋ ايتۋعا شاقىراتىندار بار. ءوز باسىم ونداي رەسمي شارالاردان بويىمدى اۋلاق ۇستاۋعا تىرىسامىن. ءبىر جيىنعا شاقىرىپ، «ارناۋىڭنىڭ اراسىنا ورىسشا سوزدەر قوسا الاسىڭ با؟» دەگەنى بار. نەگە دەسەم، «كەلەتىن قوناق تا ءتۇسىنىپ وتىرسىن» دەيدى. بىردەن باس تارتتىم. سەبەبى، ونەرىمدى، ءتىلىمدى تۇسىنبەيتىن ادامنىڭ كوڭىلىنە قاراپ، اقىندىق، ادامدىق بەدەلىءمدى تۇسىرگىم كەلمەدى. ءبىراق رەتى كەلسە، تويدان باس تارتقان قازاق ەمەسپىن. جاسىراتىنى جوق، توي - ءبىزدىڭ ايتىستان كەيىنگى تابىس كوزىمىز. ول جاققا بارعاندا اركىمدى ماقتاپ ەمەس، توي يەلەرىنىڭ قۋانىشىنا ورتاقتاسىپ، شاڭىراق قۇرىپ جاتقان جاستارعا نە مەرەيتوي يەسىنە اقجارما، اق كوڭىلمەن تىلەك ايتامىز. حالىقتىڭ قۋانىشىن اقىنمەن ءبولىسۋى - قازاقتىڭ بۇرىننان كەلە جاتقان ءداستۇرى.
- ەل «ءدىن» دەپ دۇرلىككەندە، «جەر» دەپ جانۇشىرعاندا اقىندار ءۇن قوستى ما؟
- ەلىمىزدە «ءدىن»، «جەر» ماسەلەسى سوڭعى كەزدە حالىقتى تولعاندىرعان، تولقىتقان جاعداي بولدى. اقتوبەدە، الماتىدا بولعان تەراكتىلەر - بۇل ءبىزدىڭ قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىرلارعا ۇقساعان، مىسىقتىلەۋ ميسسيونەرلەردىڭ جاساعان ارام پيعىلدارىنىڭ ءبىرى. سوندىقتان بۇل جايعا بەيجاي قاراماۋ كەرەك. جەر - بىزگە بابالارىمىزدان قالعان ميراس. جەر جايىندا اقىنداردىڭ جاق اشپاي قالۋى مۇمكىن ەمەس. بۇل ماسەلە بۇعان دەيىنگى ايتىستاردا دا ايتىلىپ ءجۇردى. 2010 جىلى «ءتىل كەسپەك جوق» ايتىسىندا ايبەك قالييەۆ اعامىز «قازاق جەرى سايقالدىڭ قوينى ەمەس قوي، اركىم ءبىر كەپ جاتاتىن توسەگىنە» دەگەن ەدى. ارينە، جانعا باتاتىن تەڭەۋ، ءبىراق اقيقاتى سولاي. مەن 2015 جىلعى «التىن دومبىرا» جارىسىندا جەر ماسەلەسىن كوتەرىپ، ەرمەكوۆتى ەرەكشە ايتقان ەدىم.
باس جارىلسا بىلعايدى بورىك ءىشىن،
باعىڭ تايسا توگىلەر مول ىرىسىڭ.
اتالار اس ۇستىندە اتتان سالعان،
قان بەرىپ قارىس، سۇيەم جەرىڭ ءۇشىن.
بابالارىڭ قالدىرعان بايتاق جەردى،
بارىڭدى سال قىزعىشتاي قورۋ ءۇشىن.
قابانباي قارا جەردى قورعاعان جوق،
قىسىلعاندا قىتايعا بەرۋ ءۇشىن.
الاشتىڭ اردا تۋعان ارىستارى،
ايانباپ ەد سويىلىڭدى سوعۋ ءۇشىن.
ءالىمxان ەرمەكوۆتى ايتۋ كەرەك،
ەرلىكتىڭ جاساپ كەتكەن ەڭ ءىرىسىن.
لەنينمەن بەتپە-بەت سويلەسىپتى،
شەكاراڭدى بەكىتىپ، ءبولۋ ءۇشىن.
قازاقتىڭ مەنشىگىنە الىپ قالعان،
ورىسقا كەتىپ جاتقان وبلىسىن.
ءالىمxان ەرمەكوۆتى ۇمىتپايىق،
تاعدىرى تاۋقىمەتكە تولى كىسىڭ.
ال بۇل كۇنى قوعامعا قاراپ تۇرساڭ،
كورەسىڭ كوپ شيكىلىك كورىنىسىن.
كەلەشەكتە بولادى كىم جاۋاپتى،
كەلىمسەككە تاپتاتقان ءتورىڭ ءۇشىن.
قىتايعا كەتىپ جاتقان مۇنايمەنەن،
ۇندىگە كەتىپ جاتقان كومىر ءۇشىن.
ەۆرەي ەنشى سالعان كولىڭمەنەن،
كارىسكە كەتىپ جاتقان كەنىڭ ءۇشىن.
قازاعىم، ەسىڭدى جي، ەڭسە تىكتە،
بىرەۋدىڭ جالتاقتاماي كوڭىلى ءۇشىن.
ەرمەكوۆ شەكاراڭدى اپ قالعان جوق،
ەرىككەننىڭ ەرمەگى بولۋ ءۇشىن.
جەر ماسەلەسىنە كەلگەندە ءبىز ءالىمحان ەرمەكوۆ پەن جۇمابەك تاشەنوۆتىڭ ەرلىگىن ەشقاشان ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. قازاقتىڭ شەكاراسىن شەگەندەپ، بىزگە وسىنداي ۇلان-عايىر جەردىڭ قالۋىنا باياعى باتىر بابالارىمىزدان كەيىن ەڭبەك سىڭىرگەن ەلەۋلى ەكى قايراتكەر وسى كىسىلەر. ەرمەكوۆ پەن تاشەنوۆتى ەستەن شىعارىپ جاتقان تۇستارىمىز كوپ. ءبىراق ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ءوزى وسىعان جەتەلەپ وتىر. ويتكەنى ەل ءۇشىن ەڭبەك ەتكەن ساياسي تۇلعالاردان قازىرگى «شوۋ جۇلدىزدارى» تانىمال. تۇرسىنبەك كاكىشوۆتىڭ ومىردەن وزعانىن بىلمەسە دە، تۇرسىنبەك قاباتوۆتىڭ ءاربىر ءازىلىن كۇتىپ جۇرەتىن جاستاردىڭ قاراسى قالىڭ. ...جۇرت جەر، ءدىن دەپ دۇرلىگىپ جاتقاندا، اقىندار ب.ەسەنتايەۆانىڭ جاعدايىن جىرلاماعانى بەلگىلى. نەگىزى جەر ماسەلەسىنە تەك اقىندار ەمەس، كەۋدەسىندە قازاق دەپ سوققان جۇرەگى بار ءاربىر ازاماتتىڭ ويلانۋى، ءۇن قوسۋى ءتيىس. اقىندار ءۇن قوسپادى، اقىندار بۇقتى دەگەن كەرەعار پىكىرگە كەلىسپەيمىن. اقىننىڭ ماقساتى - كوپىرىپ ماقتاپ، كولىك ءمىنۋ ەمەس، بۇقارا مەن بيلىككە كوپىر بولۋ.
- قازىرگى ەلدەگى ساياسي ءاۋىس-تۇيىسكە قانداي باعا بەرەسىڭ؟
- ەلدەگى اۋىس-تۇيىستەر ەشكىمدى دە بەيجاي قالدىرماعانى انىق. قالىڭ قازاقتى ۇكىمەت باسشىسى بولىپ باقىتجان ساعىنتايەۆتىڭ كەلۋى قۋانتتى دەگەن ويدامىن. مانداتىن العان كەزدە ەلباسىنىڭ الدىندا ەشقانداي قىسىلماي، قينالماي قازاقشا ەركىن سويلەپ تۇرعان ازاماتتىڭ ۇكىمەت باسشىسى بولۋى كوڭىلىمىزدى بىرلەدى. ال وزگە اۋىس-تۇيىستەر شاحمات تاقتاسىن ەسكە تۇسىرەدى. فيگۋرالار اۋىستىرىلادى، ءبىراق اينالىپ كەلگەندە كوپ جاعدايلار وزگەرىسسىز قالادى. سول باياعى قوسىلعىشتار وزگەرگەنىمەن، قوسىندى وزگەرمەيدى دەگەن اكسيوماعا كەلەدى.
- ءجۇرسىن اعانىڭ «ءدىن ارقىلى اقىنداردىڭ باسىن شىرماۋ ءبىرازدان بەرى باستالعان. قاجىلىققا جىبەرىپ، باسقاشا اسەر ەتىپ جاتىر. ءبىز ءبىراز اقىندارىمىزدان ايىرىلىپ قالدىق» دەگەنى بار. وسى پىكىردى سەن قالاي جالعار ەدىڭ؟
- ءيا، ءبىر جىلدارى اقىنداردىڭ ءبارى قاجىلىق ساپارعا باردى. ارينە، ول - قۇپتارلىق ءىس. تەك قانا اقىن رەتىندە ەمەس، مۇسىلمان رەتىندە قاسيەتتى قاعباعا بارىپ، ءتاۋ ەتىپ، پايعامباردىڭ ءىزى قالعان، كەشەگى ءبىزدىڭ قۇنانبايلار مەشىت سالعان، شاكارىمدەر قاجىلىق جاساعان جەرلەردى كوزبەن كورىپ، بەس پارىزدىڭ ءبىرىن وتەپ قايتتى. بۇل مۇسىلماننىڭ ماڭدايىنا جازىلعان باقىت دەپ سانايمىن. ءبىراق دىنگە بەرىلدىم ەكەن دەپ ونەردى تاستاپ كەتۋ قۇپتارلىق ءىس ەمەس. نارتاي اقىننىڭ «ولەڭىم ات تا بولدى، تون دا بولدى، ىقتيار نە دەسەم دە قولدا بولدى. اقىنعا بەرگەن ارام بولادى دەپ، شىعاردى شاريعاتتا مولدا جولدى» دەگەن ولەڭى بار. كەزىندە سول ساۋاتسىز مولدالار مەن اقىندار اراسىندا دۇرىس ءپاتۋا بولماعانى تاريحتان بەلگىلى. قازىرگى ءدىندى بىلگەندەر، ءبىزدىڭ اقىن اتا-بابالارىمىزداي-اق ءبىلسىن. باتىستاعى ابىل، قاشاعانداردىڭ ءدىني تولعاۋلارى، سىرداعى سۇلەي تۇرماعامبەتتىڭ داستاندارى شاريعاتتىڭ شارتىمەن ۇشتاستى. سول ارقىلى حالىققا دۇرىس ۇگىت-ناسيحاتتار جۇرگىزىپ وتىردى. ماسەلەن، قاشاعاننىڭ ەسقالي سوپىنى سىناپ، دومبىرانى حارام دەگەنىنە جاۋاپ بەرەتىن تولعاۋى بار. سونداعى اقىننىڭ سونشالىق ءدىني ساۋاتتىلىعى تاڭداندىرادى. اقىندارىمىز بۇگىنگى استىرتىن ءدىني سەكتالار مەن ۇيىمدار قاپتاعان زاماندا اۋىزىمەن ءتۇزۋ سويلەپ، ناسيحات جەتىپ جاتسا، بۇل ءبىزدىڭ بىردەن-بىر جەتىستىگىمىز بولار ەدى.
- اقىنداردىڭ ايتىسپەن قوشتاسۋىنا نە سەبەپ؟ تويىنۋ ما، الدە شابىتتىڭ تۇگەسىلۋى تۇرتكى مە؟
- اربىرىندە ءارتۇرلى سەبەپ بار. بىرىندە وتباسىلىق جاعداي بولسا، بىرىنە قىزمەت اسەر ەتىپ، نە جاس دەگەنىنە كوندىرىپ جاتادى. بۇل ءوزىمنىڭ باسىمدا بولماعاندىقتان بىرەۋ تۋرالى سىرتىنان تون ءپىشۋ قيىن بولار. ءبىراق اقىن تويىنعاننان كەتەدى دەگەن تومپاق كەلەدى. ەگەر اقىن ايتىستان اسىپ-تاسىعاننان كەتەر بولسا، ول ونەرگە دەگەن وپاسىزدىق، قيانات بولار ەدى. ءقازىر ايتىستىڭ كورەرمەنى وزگەرگەن. ون جىل بۇرىنعى ايتىس اتموسفەراسى دا، تىڭدارمانى دا بولەك. اقىن قانشا ازۋلى بولسا دا، پۋبليكاعا وتپەي جاتادى. سالدارىنان ايتىسپەن قوشتاسىپ جاتاتىن اقىندار بار. شابىتتىڭ تۇگەسىلۋى دە مۇمكىن. اقىن ءوزىنىڭ بابىن جوعالتىپ السا، باعىن جوعالتىپ السا، حالىقتىڭ قابىلداي قويۋى، ماحابباتىنا بولەنۋى ەكىتالاي نارسە. سوندىقتان ب ا ق پەن بابىڭ قاتار شاۋىپ تۇرعان كەزدە ءسوز سايىستا سۇرىنبەۋگە ءتيىستىمىز. ءار اقىننىڭ داۋرەنى بولادى. ءبىرىنىڭ داۋرەنى ەرتە، بىرىنىكى كەش بىتەدى. عۇمىرلى بولۋى ءۇشىن ىزدەنىستى توقتاتپاۋى ءتيىس. ەگەر تۋما تالانتپىن دەپ، ايتىسقا قاتىسا بەرسەڭ، بويداعى ونەرىڭ دە، ولەڭىڭ دە سارقىلادى. سوندىقتان اقىندىقتى ءارقاشان شىعارماشىلىق ىزدەنىسپەن ۇشتاستىرىپ وتىرعان ابزال. ەلدىڭ ءبارى جۇزگە دەيىن جىرلاي بەرەتىن جامبىل ەمەس. دەسە دە «قاراعايعا قاراپ تال وسەدى» دەگەن بار. الدىڭعى بۋىن اعا-اپكەلەرىمىزدىڭ ساحنادا ۇزاق جۇرگەنىن قالايمىن. سول كىسىلەرگە قاراپ وي تۇزەپ، شىڭدالامىز. سولارمەن ناعىز سايىستا يىق تىرەسىپ جۇرسەك، مارتەبە، ءارى مەكتەپ جالعاسار ەدى.
- قارسىلاستار اراسىنداعى ازىرلىك قالاي جۇرەدى؟ ءوتىمدى ءازىل، ۇتىمدى ۇسىنىس، ءۋاجدى ءسوز ايتىلۋى ءۇشىن ولەڭ قۇرىلىمى الدىن الا دايىندالا ما؟
- ايتىستا قارسىلاس ءار كەزدە ءارتۇرلى بەلگىلى بولادى. ءبىر اي بۇرىن، كەيدە ءبىر كۇن قالعاندا نە ساحنادا ءبىلىپ جاتاسىڭ. قارسىلاسقا دايىندالۋدىڭ ەڭ ءبىرىنشى جولى - ونى جەتە زەرتتەۋ. قاي وڭىردەن شىققانى، ءقازىر قاي جەردىڭ نامىسىن قورعاپ ءجۇر؟ بۇرىندارى كىممەن ايتىسقان، قانداي ءۋاج قولدانعان؟ كىمنەن جەڭىلدى، كىمدى ۇتتى؟ سول اقىن شىعىپ جاتقان ءوڭىردىڭ ساياسي كەمشىلىكتەرى، باسشىلارىنىڭ قانداي قىزمەت جاساپ جاتقاندىعىن ءبىلۋ قاجەت. ءوز باسىم دايىندىقتى وسىلاي باستايمىن. ۇتىمدى ءازىل، وتكىر سوزدەر اقىننىڭ تاپقىرلىعى مەن ويىنىڭ ۇشقىرلىعىنا بايلانىستى. كەيدە ءساتتى شىعىپ كەتەتىن، كەيدە ءساتسىز جۇپ بولىپ كورىنەتىن ايتىستار بولادى. بۇل تەك ءبىر اقىنىنڭ بابىنا ەمەس، قارسىلاستىڭ دا شابىسىنا بايلانىستى. بارىنشا مىقتى اقىنمەن ايتىسساڭ، تارتىس ودان سايىن قىزا تۇسەدى. بايگەدەگى اتتاردىڭ ءبارى تۇياعى جەر تارپىپ، شاشاسىنا شاڭ جۇقپايتىن ءجۇيرىكتەر بولسا، الامان تارتىستى وتەتىنى سەكىلدى. جاسىراتىنى جوق، الدىن الا جوسپارلاۋ، سايكەستەندىرۋ دەگەن دە بولدى. بۇل ايتىستىڭ دەرتى ەدى. ءقازىر ءبارى جونگە كەلدى، مەنىڭشە. ال تويدا قارسىلاسپەن ازىلدەردى الدىن الا رەتتەستىرىپ الىپ جاتامىز. بىرەۋدىڭ قىزىقشىلىعىندا بەت تىرناسىپ، جاعا جىرتىسىپ تۇرمايسىڭ عوي. ال ەندى ۇلكەن بايگەگە، باسەكەگە تۇسكەندە ءوزىڭنىڭ مەرەيىڭ، ءوزىڭنىڭ جەڭىسىڭ. سوندىقتان بارىڭدى سالاسىڭ. نە بولماسا ءبىرىنشى اينالىمنان وتكەن سوڭ ەكىنشى اينالىمدا اتتارىڭدى اتاپ، قارسىلاسىڭدى سوندا تانىتا سالادى. ونداي كەزدە اقىلداسىپ الۋ اقىلعا سىيمايتىن دۇنيە. شاپپا-شاپقا كەتەمىز. مادەنيەتتىلىگىڭنىڭ دەڭگەيى مەن ساۋاتتىلىعىڭنىڭ شىن سىنالار تۇسى وسى.
- وسى تۇستا ماقام ماسەلەسىنە توقتالساق. ەلدىڭ دەلەبەسىن قوزدىراتىن دومبىرانىڭ شەرتىسى مەن ماقام. ماقامىڭ قالاي تاڭدالدى؟ ويناقى اۋەندەر مەن ءتۇرلى ميلليزمدەردى ەنگىزۋ كەرەك دەپ ويلامايسىڭ با؟
- اقىننىڭ ەل ەسىندە ساقتالۋىنا ءبىردەن-بىر اسەر ەتەتىن – ماقام. مەنىڭ دە ىزدەنىستە جۇرگەن ماسەلەم وسى. ويتكەنى كەي اقىندار بولدى ءسوزى قانشا كەرەمەت، اراسىنا قىل سىيمايتىنداي بولعانىمەن ماقامى دۇرىس بولماي، حالىق قابىلداماي كەتتى. ال كەرىسىنشە ماقامىنىڭ ادەمىلىگىمەن داۋىسىنىڭ حالىقتى باۋراپ الاتىن قاسيەتىمەن ەلدىڭ ەسىندە قالعان اقىندار دا بار. ماسەلەن، ازىمبەكتىڭ ماقامى ءالى كۇنگە جۇرت جادىندا. كەزىندەگى قونىسباي ءابىلوۆتىڭ، ءاسيا بەركەنوۆانىڭ، ەسەنقۇل جاقىپبەكوۆتىڭ، شورابەكتىڭ ءاربىرىنىڭ وزىندىك ماقامى بولدى. بەرگىسى باتىستان داۋىلداتىپ مەلس قوسىمبايەۆ شىققان كەزدە جەلپىنبەگەن قازاق جوق شىعار. اقىننىڭ وزىنە ءتان ماقامى بولۋى نەگىزگى كەرەك دۇنيە. قازىرگى اقىنداردىڭ كەمشىن ءتۇسىپ جاتقان جەرى دە ماقام ماسەلەسى. ءبارىمىز قولداناتىن بەس-التى ماقام بار. جاڭا دۇنيە تۋدىرىپ جاتقاندار از. مەن دە ءتورت جىلدان بەرى نارتايدىڭ ماقامىنا سالىپ ايتىسىپ ءجۇرمىن. بۇل مەنىڭ ءستيلىم دەسەم دە بولادى. سىردا ەل الدىنا الىپ شىعاتىن قانشا ماقام بار. ءبىراق ماعان ماقامدى سالماي ۇياتتى بولعاننان، سالىپ ۇياتتى بولعان اۋىر سىندى كورىنەدى. جىراۋلاردىڭ توكپە ماقامدارىنا سالۋعا ءالى شەبەرلىگىم جەتىسپەيتىن سەكىلدى. سول جاعىنان قىسىلىپ ءجۇرمىن. ءبىراق سىرداعى جىرشى، تەرمەشىلەرمەن جولىققان سايىن سولاردان ۇيرەنۋ ۇستىندەمىن. الداعى ۋاقىتتا ماقام جاعىنان جاڭالىق جاسايمىن دەگەن نيەتتەمىن. ويناقى اۋەن، ميلليزم كەرەك دەگەنىڭىز دۇرىس ارينە، ءبىراق ونى ولەڭ قۇرىلىسىنا قاراي قولدانۋ كەرەك. سوڭعى كەزدە ەستراداداعى ويناقى اۋەندەردى ايتىستا قولدانۋ «مودا» بولىپ كەتتى. اراسىندا ءوزىمىز دە قولدانامىز. دەسە دە شەكتەن شىقپاۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ءان ايتۋ حالىقتى كوتەرەدى، قوشەمەتىنە بولەيدى دەپ بەيبەرەكەت ەستراداداعى داڭعازاعا سالۋ - ايتىستى قورلاۋ. كەي قاتارلاستارىمدا وسى نارسە ادەتكە اينالدى. ايتىسىڭ اتا سوزگە ەمەس، انگە اينالسا، ونىڭ ونەردەگى ولشەۋلى عۇمىرى قىسقا. سوندىقتان ايتىستى ەسىرگەن ەسترادامەن ەمەس، ەستى سازبەن بايىتقان دۇرىس.
- ايتىس جۇلدەسى الدىن الا ساراپقا سالىنىپ، ساتىلادى دەگەن سىبىس بار. اشىعىن ايتساڭ.
- سىبىس بار، شىندىق ەمەس. اركىم الىپقاشپا اڭگىمە ايتادى. ساراپقا سالىنىپ، ساتىلۋى مەنىڭ ءوز كوزىممەن كورگەن دۇنيەم ەمەس. ال كەيدە قازىلاردىڭ قياناتى، باتىراشتىڭ بالتاسى ءتيىپ، مارەگە جاقىن قالعاندا شالىنۋ كەزدەسەدى. ونى ءوز باسىمنان دا وتكەردىم. ارينە كەيدە جەرگە، رۋعا تارتىپ، بايگەنى بولىسەردە كەلىسپەۋشىلىكتەر تۋىندايدى. بۇل اقىننىڭ كىناسى ەمەس. ول قازىلاردىڭ قاتەلىگى. مەنىڭ ءبىرىنشى ايتارىم، ايتىستا قازىلاردى «ءادىل قازىلار» دەپ تانىستىرادى. سول سوزگە مەن كەلىسپەيمىن. ونىڭ ادىلدىگى مەن ادىلەتءسىزدىگىن حالىق تارازىلايدى. ءبىراق قانشا قيانات كوردىك دەگەنمەن، وعان مويىماي، جىگەرلەنە ءتۇسۋىمىز ءتيىس. قازىدان وپاسىزدىق كورگەن بىرەۋ بولسا، ول – ورازالى دوسبوسىنوۆ. ءوزى ايتقانداي «كولىك مىنگەن اقىندار، كوككە ۇشىپ كەتكەن جوق». اقىننىڭ ابىروي، بەدەلى بەرىلگەن كولىكپەن ەمەس، حالىقتىڭ كوڭىلىمەن ولشەنەدى. ورازعا، ازىمبەككە، شىنبولاتقا دەگەن حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسى مەن سۇيىسپەنشىلىگى ءالى ۇزاق ساقتالارىنا سەنىمدىمىن.
- اقىندىقتىڭ، اتاقتىڭ، تانىمالدىقتىڭ وڭ اسەرى كوپ. ول داۋسىز. الايدا ءبىر دۇنيەگە ەڭبەكسىز قول جەتكىزگەندە وزگەنىڭ جولىن كەستىم دەگەن وي كەلمەي مە؟ جالپى، ونداي دۇنيە ورىن الدى ما؟
- بارعان جەردە ەل تانىپ، ەلەپ جاتقانى ارينە قۋانتادى. كەيدە ونەردى سىيلاپ، سەنى قۇرمەتتەپ جاتسا، نەسىنە قىسىلامىز. اقىن بولىپ ەلگە تانىلعانىمىزدىڭ ءوزى اللا بەرگەن ب ا ق پەن قالاۋىنىڭ، ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى. «دۇنيەدە ەڭبەك قىمبات، ەڭبەك ۇلىق. ەرىنبەي ۇمتىلىڭدار، ەرتە تۇرىپ» دەپ جامبىل اتامىز ايتقانداي، ەڭبەكسىز كەلەتىن ەشتەڭە جوق. ال وڭاي كەلگەن دۇنيەدەن ايىرىلۋىڭ دا وڭاي. كەي ايتىستا 10 ۇپاي بەرەتىن دەڭگەيدە ايتىسپاساڭ دا قازىلار وعان دەيىنگى ەڭبەگىڭدى باعالاپ، جەتەلەپ جىبەرەدى. سول كەزدەردە ءتاۋىر ايتىسقان اقىندار تومەن بالل السا، كەلەسى كەزەڭگە وتپەسە، ءوزىمدى قولايسىز سەزىنەمىن. سوڭعى استانادا بولعان ايتىستا ديدار قامييەۆپەن كەزدەسۋدە ءبىرىڭعاي 10 ۇپاي الاتىنداي ونەر كورسەتپەدىم. ءبىراق قازىلار شەشىمى سولاي بولدى. ءبىراق مۇنداي ساتتەرگە جوعارىدا ايتقانىمداي، اقىننىڭ قاتىسى بولمايدى. ول قازىلاردىڭ ۇيعارىمى. ال ستۋدەنت كەزىمدە اقىندىعىمدى ەلەپ، ساباقتاردا جوعارى بالل قويىپ جىبەرەتىن. مۇنىڭ وزگەگە زالالى ءتيدى دەپ ويلامايمىن. سوندىقتان سانالى تۇردە بىرەۋدىڭ جولىن كەسىپ، قيانات جاسادىم دەي المايمىن.
- الەۋمەتتىك جەلىدە ا.اشىموۆپەن شاحمات ويناعان ساتتەگى سۋرەتىڭ بار. بۇل دا سەنىڭ بۇقاراعا بەيمالىم ءبىر قىرىڭ. جانە قانداي قاسيەتتەرىڭ بار؟
- ءيا، ول سۋرەت بىلتىر تۇسىرىلگەن. ءجۇرسىن اعامىزبەن بىرگە ءاسانالى ءاشىموۆ اعامىزعا سالەم بەرىپ شىعايىق دەپ، جۇمىسىنا بارعان بولاتىنبىز. ول كىسىمەن شاحمات ويناۋ ومىرىمدەگى ەرەكشە ساتتەردىڭ ءبىرى بولدى. ءاسانالى اعانىڭ شاحمات وينايتىنىن بۇرىن-سوڭدى بىلمەگەن ەدىم. شاحمات – مەنىڭ ايتىسقا دەيىنگى ءحوببيىم. 5-سىنىپقا دەيىن شاحمات ۇيىرمەسىنە جازىلدىم. شاحماتتىق جارىستاردا ءى تاقتادا وينادىم، ءىىى دارەجەدەگى شاحمات شەبەرى دەگەن اتاعىم دا بار. 5-سىنىپتان باستاپ ايتىسقا قىزىعۋشىلىعىم ارتقاننان كەيىن شاحماتتى تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدىم. ءبىراق ءالى كۇنگە ارا-تۇرا ويناپ تۇرامىن. بۇل ادامنىڭ لوگيكاسىن دامىتۋعا ەڭ قاجەتتى سپورت. ودان بولەك سۋرەتتى جاقسى سالامىن. سپورتقا ءبىر بۇيرەگىم بۇرىپ تۇرادى. فۋتبولعا قىزىعامىن. قاتىرىپ، جاپىرىپ دوپ تەپپەسەم دە اۋەسقويلىعىم بار. «بارسەلونانىڭ» بەلدى جانكۇيەرىمىن.
- اعا بۋىن كەيىنگىلەر گازەت-جۋرنال، كىتاپ وقىمايدى دەپ كەييدى. جاۋىر بولعان ساۋالدىڭ ءوڭىن وزگەرتسەك، جاستار نەگە كىتاپ وقۋى كەرەك؟
- بىردە مارقۇم ەسەنقۇل جاقىپبەكوۆ كورشىسىن كوشەدە كەزدەستىرىپ قالادى. الگى كورشىسى «قايدان كەلە جاتسىڭ؟» دەپ سۇراسا، «باسپادان كىتابىمدى شىعارىپ كەلە جاتىرمىن»،- دەيدى. سوندا كورشىسى: «ءسىز اقىنسىز با؟»، -دەيدى. «ءيا، ولەڭ شىعارامىن»،- دەسە، كورشىسى «ءبىر جاقسى قاسيەءتىم كىتاپ وقىمايدى ەكەنمىن» دەگەن ەكەن. كۇلەتىن جايت. الايدا اينالامىزدا وسىنداي «جاقسى» ادامداردىڭ كوبەيىپ بارا جاتقاندىعى جامان ءۇردىس. باسقانى بىلاي قويعاندا، ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ماماندىعىن ءتورت جىل وقىعان توپتاستارىم 4 تومدىق «اباي جولىن» وقىماعان-دى. ولار ابايدى وقىماعان سوڭ، وزگەگە ايتار ءسوز جوق. بۇگىندە وقىرمان ازايعاندىقتان با، ءتىپتى كەزىندەگى كەرەمەت باسىلىمداردىڭ ءوزى ينتەرنەت گازەتكە، پورتالعا اينالىپ كەتتى. ماسەلەن، تۇشىمدى، تالعامدى ماتەريالدار جاريالايتىن «الاش ايناسى» ءقازىر «جەردەگى جۇلدىزداردىڭ» ىشكەن-جەگەنىنەن ءارى اسا المايدى. باسىلىمدارعا توقتالعاندا، استىن سىزىپ، ايشىقتاپ اتاپ وتەتىن ءبىر جايت بار. ونى ايتپاسام، ءوزىمدى كىنالى سەزىنەتىن سىندىمىن. تاپ وسى «حالىق» گازەتى – مەن ءۇشىن وتە ىستىق، ەرەكشە باسىلىم. سەبەبى 2010 جىلى رەسپۋبليكالىق ايتىسقا ەندى-ەندى قادام باسقانىمدا العاش رەت «حالىق» گازەءتىنىڭ 10 جىلدىعىنا ارنالعان اقىندار ايتىسىندا ازۋلى بەكارىس شويبەكوۆ اعامىزدى جەڭىپ، باس جۇلدەنى يەمدەنگەن ەدىم. سول ارقىلى اعالاردىڭ كوزىنە ءتۇسىپ، كوپتىڭ كوزايىمىنا اينالدىم. اركەز ايتىپ جۇرەمىن، «حالىق» گازەتىنىڭ ايتىسىنان شىعىپ، حالىقتىڭ بالاسى بولدىم» دەپ. سول ءۇشىن سىزدەرگە العىس ايتامىن. ۇجىمدارىڭىزعا شىعارماشىلىق تابىس تىلەيمىن.
- رياسىز اڭگىمەڭە راحمەت. جاعىڭ جاڭىلماسىن!
اڭگىمەلەسكەن
جازيرا اشىربەك
دەرەككوز: halyk-gazeti.kz
