ءجۇسىپ يمام-حاتيپ مەكتەبىنىڭ وقۋشىسى... ونىڭ بۇرىننان بەرى ۇناتاتىن ءبىر قىزى بار. ەسىمى – اياۋلىم. اياۋلىم سىنىپتىڭ ەڭ يناباتتى قىزى. البىرت ءجۇزىن ۇنەمى جەردەن المايدى. باسىن كوتەرىپ جان-جاعىنا الاق-جۇلاق قاراۋ – ول ءۇشىن جات. ءتىپتى ءۇزىلىس كەزىندە دە سىنىپتان شىقپاي، ۇنەمى ۇيىنەن وزىمەن بىرگە الا كەلگەن كىتاپتان باس المايدى.ءجۇسىپ اكە-شەشەسىنىڭ جالعىزى عانا ەدى. وتباسىندا ودان باسقا بالا جوق. سوندىقتان دا اكە-شەشەسى بار كۇش-جىگەرىن ءجۇسىپتىڭ جاقسى تاربيە الۋى ءۇشىن جۇمسايتىن.

اياۋلىمدى ۇناتاتىن ءجۇسىپ ساباق كەزىندە ىلعي وعان ۇرلانا قارايتىن. ول بولسا كوزىنىڭ قيىعىمەن دە جۇسىپكە «جاۋاپ قاتقان» ەمەس. ءجۇسىپتىڭ وزىنە دەگەن ىستىق ءىلتيپاتىن بايقايتىن دا ەمەس. ايتپەسە، ءجۇسىپ سىنىبىنىڭ عانا ەمەس، مەكتەبىنىڭ ەڭ كورىكتى وقۋشىسى. وزگە قىزدار ونىمەن دوس بولۋ ءۇشىن جانىن سالاتىن. ءبىراق، دىنىنە بەرىك ءجۇسىپ زيناعا جاقىنداۋدان قورقىپ، ءوز-وزىن ولاردان ۇزاق ۇستايتىن. دەسەك تە، قانشا تىرىسسا دا اياۋلىمعا كەلگەندە ونىڭ بۇل تاعاتى تاۋسىلاتىن... اياۋلىمعا ۇرلانا قارايمىن دەپ كوز زيناسىنا جول بەرەتىن. وسىلايشا ەرىك-جىگەرىن ناپسىسىنە جەڭدىرىپ قويا بەرەتىن...

ءجۇسىپ بۇگىن بار كۇش-جىگەرىن بويىنا جيناپ، اياۋلىمعا بويىندا بۋلىققان بار سەزىمىن جايىپ سالۋعا بەل بۋدى. اركىمنىڭ ءبىر-بىر سۇيىكتىسى بار... ءجۇسىپتىڭ دە ءبىر سۇيىكتىسى بولۋى كەرەك ەمەس پە؟ ونىڭ وزگەلەردەن نەسى كەم؟..

اراب ءتىلى ساباعى... ءجۇسىپ ساباق سوڭىندا اياۋلىمعا دەگەن سەزىمىن بىلدىرەتىن بولدى. ءبىر كەزدە... كىتابىنىڭ اراسىنداعى ءبىر پاراقتى كوزى شالدى. جازۋلى تۇرعان پايعامبارىمىزدىڭ ﷺ ءحاديسى ەدى...

«عاشىقتىعىن جاسىرىپ، ار-ۇيات، ابىرويىن ساقتاپ، سابىر قىلعاننىڭ اللا كۇنالارىن كەشىرىپ، ءجانناتىنا كىرگىزەدى» (يبن اساكير).

قايدان كەلگەن قاعاز بۇل؟.. بىرەۋ تۋرا ءجۇسىپتىڭ جان-دۇنيەسىن وقىپ قويعانداي... ساناسى – سانعا، ويى ونعا ءبولىندى. حاديس ءارى اراپشا، ءارى تۇرىكشە جازىلعان. ءحاديستى وقىپ، وي تۇڭعيىعىنا باتتى. اياۋلىمعا سەزىمىن ايتامىن دەگەن ويىنان قايتىپ قالدى.

ەرتەڭگى كۇن... تاعى دا اراب ءتىلى ساباعى... ءجۇسىپ ناپسىسىمەن الىسىپ الەك... ىشكى سەزىم سىرتقا شىقپايىنشا تىنىشتىق بەرەر ەمەس. كىتاپتارىنىڭ اراسىنان تاعى دا ءبىر پاراققا كوزى ءتۇستى. تاعى دا ءبىر حاديس:

«ۇمبەتىمنىڭ ەڭ مارتەبەلىسى – عاشىقتىق دەرتىنە تۇسكەندە ابىرويىن ساقتاعانى» (ءدايلامي).

ءتۇسىندى... بۇل حاديستەردى بىرەۋ ادەيى جازىپ كەتىپ ءجۇر. ءبىراق كىم؟.. سول ساتتە ۇستازىنىڭ كوزىنە كوزى ءتۇيىستى. ۇستازى كۇلىمسىرەپ ەزۋ تارتتى. ءجۇسىپ باسىن تومەن ءيدى. بۇل پاراقتاردى ۇستازى تاستاپ كەتسە كەرەك. سەبەبى، ءجۇسىپتىڭ اياۋلىمعا قاراعان «ۇرى نازارىنىڭ» تالايدان بەرگى كۋاگەرى ەدى. جازۋ دا –ۇستازىنىڭ جازۋىنا ۇقسايدى. ءجۇسىپ قىزارىپ كەتتى. اياۋلىمعا دەگەن سەزىمىن ايتۋدان تاعى دا باس تارتتى.

ارادا ءبىر اپتا ءوتتى...

سىنىپتىڭ ءىشىن گۋ-گۋ اڭگىمە كەزىپ كەتتى. «اياۋلىممەن بىرگە مەكتەپكە كەلىپ جۇرگەن بالانى كوردىڭدەر ما؟ «ۇندەمەگەننەن ۇيدەي...» دەگەن وسى بولار. سۇيىكتىسى، عاشىعى بار بوپ شىقتى!». ءجۇسىپتىڭ توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي بولدى. اياۋلىمنىڭ وعان جار بولا المايتىنىن ءتۇسىندى. سالى سۋعا كەتتى. قيال قۇسى قولعا قونباستاي ۇشىپ كەتتى. اياۋلىمنان ەندى كۇدەر ۇزۋدەن باسقا شارا جوق.

كەلەسى كۇنى كىتابىنىڭ اراسىنان تاعى ءبىر جازۋى بار قاعاز شىقتى. بۇل جولعىسى قۇران اياتى ەدى...

«مۇنى ەستىگەندە ەر جانە ايەل مۇميندەر دىندەستەرى ءۇشىن قايىر ويلاپ: «بۇل ءبىر اپ-انىق وسەك»، – دەۋلەرى كەرەك ەمەس پە ەدى؟» (نۇر سۇرەسى، 12-ايات).

بۇل ايات ءجۇسىپتى تەرەڭ ويعا سۇڭگىتتى. بۇنى قالاي تۇسىنسە بولادى؟.. ءجۇسىپتىڭ ويىنا بىردەن اياۋلىم كەلدى... جانە كەشەگى گۋ-گۋ اڭگىمەلەر!..

مەكتەپتىڭ شىعا بەرىسىندە كەشەگى بالا تاعى دا اياۋلىمدى كۇتىپ تۇر. مۇنى ءجۇسىپ سىرتتان باقىلاۋدا. اياۋلىم الگى بالاعا جاقىنداپ كەلدى دە: «اعاجان، ءسال كۇتە تۇراسىز با؟ سىنىپتا كىتابىمدى ۇمىتىپ كەتىپپىن»، – دەدى دە مەكتەپكە قايتا كىرىپ كەتتى...

اعاجان؟.. دەمەك، سۇيىكتىسى دەپ جۇرگەندەرى اياۋلىمنىڭ اعاسى بوپ شىقتى عوي. ءجۇسىپتىڭ ساناسىندا قۇران اياتى جاڭعىردى... جامان ويعا بوي الدىرىپ، كۇماننان كۇناعا بارعانى ءۇشىن ىشتەي تاۋبە ەتتى.

ودان كەيىن دە ءجۇسىپ ارا-تۇرا كىتابىنىڭ اراسىنان ايات-حاديس جازىلعان قاعازدار تاۋىپ ءجۇردى... بۇل ءۇشىن ءوزىن ۇستازىنا بورىشتار سانايتىن... سەبەبى، ىلعي شالىس باساتىن ساتتەردە ەسكەرتەتىن.

ارادا تاعى دا ءبىر اي ءوتتى.

سىنىپتى ءبىر مۇڭ باسقان ەدى. سەبەبى، ءجۇسىپتى اكەسى قالا سىرتىنداعى ءبىر مەدرەسە بەرەتىن بولدى. سوندىقتان بۇگىن ءجۇسىپتىڭ بۇل مەكتەپتەگى سوڭعى كۇنى. مەكتەپتەن كەتكەنىنە ەمەس، ايالۋىمدى ەندى كورە المايتىنىنا قايعىلى ەدى.

ءجۇسىپ ءىلىم ۇيرەنۋدىڭ عاشىقتىقتان دا مارتەبەلى ەكەنىن ءالى سەزىنە قويماعان بولاتىن. سەبەبى، تۇلا بويىن شىرماپ العان عاشىقتىق سەزىم بۇعان مۇرسات تا بەرمەگەن ەدى. ءتىپتى، اكەسىنە دە ىشتەي اشۋلى. مەدرەسەگە دە بارعىسى جوق...

بارىمەن قوش ايتىستى... سىنىپتان شىعۋ ءۇشىن جينالا باستادى. كىتاپتارىن سومكەسىنە سالا بەرگەنى سول ەدى تاعى ءبىر جاپىراق قاعازعا كوزى ءتۇستى. بۇل جولى مىنا اياتتى وقىدى:

«سەندەر جاقتىرماعان ىستەرىڭ سەندەر ءۇشىن قايىرلى بولۋى مۇمكىن، ال قايىرلى دەپ بىلگەن ىستەرىڭ زياندى بوپ شىعۋى مۇمكىن. نەنىڭ پايدالى، نەنىڭ پايداسىز ەكەنىن سەندەر بىلمەيسىڭدەر، اللا بىلەدى!» (باقارا سۇرەسى، 216-ايات).

بۇل ايات ءجۇسىپتى ساباسىنا ءتۇسىردى. ءيا، مۇندا دا ءبىر قايىر بار ەدى... جاسقا تولى جانارىن ەشكىمگە كورسەتپەستەن ءجۇزىن تومەن سالىپ ءجۇسىپ سىنىپتان شىعىپ كەتتى.  

ءجۇسىپتىڭ قالا سىرتىنداعى مەدرەسەدەگى ءومىرى باستالدى. ۇستازدارى العاشقى كۇننەن باستاپ-اق ءجۇسىپتىڭ ادەپتىلىگى مەن ۇلكەندەرگە دەگەن قۇرمەتىنە سۇيسىنگەن ەدى.

اركىم وعان بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتتىرەتىن وقۋشى، بولاشاقتىڭ ۇلكەن ۇستازى رەتىندە قارايتىن. ال ءجۇسىپتىڭ ءىشى الاي-دۇلەي ەدى. اياۋلىمنان ايرىلىپ قالۋ وعان وڭايعا سوقپادى. ءبىراق، قايتسە دە ءتوزۋى كەرەك. البەتتە، اللانىڭ ءبىر بىلگەنى بار.

ارادا بەس جىل دا وتە شىقتى.

ۇستازى ءجۇسىپتى وزىنە شاقىردى...

ءجۇسىپ! سەن وسى ۋاقىتقا دەيىن كورگەن ەڭ وزات شاكىرتىمسىڭ! بىرنەشە ايدان كەيىن ءىلىم ايدىنىنا قانات قاققالى وتىرسىڭ. ۇيلەنەتىن شاعىڭ دا كەلدى... ءبىزدىڭ ءبىر اعامىزدىڭ قىزى بار ەدى. قۇران كۋرسىندا ۇستاز. سول قىزدى ساعان لايىق دەپ بىلدىك. بۇعان نە دەرسىڭ؟..

ءجۇسىپ اياۋلىمنان باسقاسىن قيالىنا دا الىپ كورگەن ەمەس ەدى... ءبىراق، اياۋلىمى بۇنى كۇتسىن بە، بالكىم باياعىدا تۇرمىس قۇرىپ كەتكەن بولار... ءجۇسىپتىڭ ۇستازدارىنا دەگەن جىبەكتەي جۇمساق كوڭىلى ءسوزىن جەرگە تاستاتقىزۋعا جول بەرمەدى:

– ءسىز نە دەسەڭىز، سولاي بولسىن، ۇستازىم! اتا-اناما ءبىر ەسكەرتەيىن... – دەدى ءجۇسىپ.

اتا-اناسى بۇعان رازىلىقتارىن تانىتىپ، بارلىعى قىزدىڭ قولىن سۇراۋعا باردى... ءبىر جاعى ءجۇسىپتىڭ جۇرەگى قان جىلاۋدا ەدى. ۇيلەنەتىن قىزدى سۇيە الماسا، ونىڭ حاقىن جۇكتەگەن بولادى عوي. وسىنى ويلاپ، ءىشىن يت تىرناعانداي بولدى...

ءسوز الىسىپ، تانىسىپ-بىلىسكەننەن كەيىن كەزەك قىزدىڭ كوفە ۇسىنۋ كادەسىنە كەلدى. بولمەگە ايداي نۇرىن توگىپ ءبىر سۇلۋ كىردى... ءجۇسىپتىڭ اياۋلىمدى قيالداعانى سونشا، كەلگەن قىز دا ونىڭ كوزىنە اياۋلىم بوپ كورىندى...

جوق، جوق..! اياۋلىم بوپ كورىنگەن جوق... بۇل... اياۋلىمنىڭ ناق ءوزى ەدى...

– مىنا سايكەستىكتى كورمەيسىڭ بە؟.. ءيا، راببىم! – دەدى ءجۇسىپ. – دەمەك، اياۋلىم مەكتەپتى ءبىتىرىپ، ۇستاز بولعان ەكەن عوي...

ءجۇسىپ ءوز-وزىن ارەڭ ۇستاپ وتىر. ءبىر ورىندا بايىز تابار ەمەس. وزىنە ۇسىنىلعان كوفەنى الاردا قولى دىرىلدەپ وز-وزىنە يە بولار ەمەس. كوفەنى تاباقتان كوتەرە بەرىپ ەدى، استىنان تىلدەي ءبىر قاعاز كوردى. اياۋلىمنىڭ جۇزىنە قارادى. اياۋلىم دا ءجۇزىن كوتەرمەستەن باسىمەن «ال!» دەگەندەي يشارات قىلدى.

قاعازدى ۋىسىنا قىسىپ، كوفەسىن بىتىرە سالىپ، تىسقا شىعىپ كەلۋگە رۇقسات سۇرادى. بولمەدەن شىعار-شىقپاس ۋىسىنداعى قاعازدى اشتى... مەكتەپتە كىتاپتارىنىڭ اراسىنان شىعاتىن قاعازداعى جازۋدان اۋمايتىن جازۋمەن جازىلعان ءبىر حاديس:

«ءبىر-بىرىن سۇيگەندەر ءۇشىن نەكەدەن اسقان جاقسى نارسە جوق» (يبن ءماجا).

ءجۇسىپ قايران قالدى. تاڭدانىسىندا شەك جوق ەدى... بارلىق جازۋدىڭ يەسى اياۋلىم بوپ شىقتى. ءجۇسىپ اڭعارىپ قويماسىن دەپ ىلعي اراب ءتىلى ساباعىندا جانە ءمۇعالىمنىڭ جازۋىنا ۇقساتىپ جازىپ كەلگەن ەكەن.

ءجۇسىپ ءحاديستى تاعى ءبىر وقىدى... «ءبىر-بىرىن سۇيگەندەر...». دەمەك، اياۋلىم دا ونى سۇيگەن ەكەن. مىنە، قانشاما جىلدان بەرگى قاۋىشۋدىڭ ۋاقىتى ەندى عانا كەلگەن ەكەن.

قىزعا سىرعا سالعاننان كەيىن تويدىڭ دا كۇنى كەلىپ جەتتى... قاراپايىم عانا توي ءوتتى. توي بىتكەن سوڭ ءجۇسىپتىڭ قوبالجۋى ءتىپتى ارتتى. قوبالجىعاننان ءبىر جەردە تۇرا المادى. قولىن قالتاسىنا ءبىر سالىپ، ءبىر الىپ تۇرعاندا، قولى قالتاسىنداعى تاعى دا ءبىر قاعازعا ىلىكتى. تاعى دا ءبىر حاديس:

«ۇيلەنىڭدەر، كوبەيىڭدەر...» (بايحاكي).

اياۋلىمنىڭ بۇل توسىن سىيلارى ءجۇسىپتى وزىنە ودان سايىن بايلاي ءتۇستى... عاشىقتىعى بارعان سايىن ارتا ءتۇستى...

وتاۋ تىگىلدى، شاڭىراق كوتەرىلدى...

ءجۇسىپ ءۇيدىڭ ءار جەرىنەن وزىنە ارنالعان ايات پەن حاديستەردى تابۋدى جالعاستىرا بەردى. اياۋلىم وتباسىلىق ومىرگە قاتىستى، ايەلدىڭ كۇيەۋى، كۇيەۋىنىڭ ايەلى الدىنداعى مىندەتى جايلى، اتا-انا قاقىسى جايىنداعى اياتتار مەن حاديستەردى ءار جەرگە، ءار بۇرىشقا جازىپ قويا بەردى. جانە بۇل جازعاندارىنىڭ بارلىعى باستارىنا تۋعان جاعدايعا تۋرا كەلەتىن.

ءۇش ايدان كەيىن...

ءجۇسىپ شاكىرتتەرىن وقىتىپ، مەدرەسەدەن ۇيىنە كەلدى. سىرت كيىمىن شەشىپ، كيىم ىلگىشكە ىلە بەرگەنى سول ەدى، تاعى ءبىر قاعازعا كوزى ءتۇستى:

«ءسابيدىڭ ءيىسى – ءجانناتتىڭ ءيىسى!» (تاباراني).

بۇل «اكە بولاسىز» دەگەن ءسۇيىنشى ەدى... «ۋا، راببىم!» دەپ قۋانىشتان ايقايلاپ جىبەردى...

اياۋلىم وزگەلەر سەكىلدى «بالا كوتەردىم» دەپ ەستىرتۋدىڭ ورنىنا بۇل جاقسى حاباردى دا بۇرىنعى ادەتىنشە حاديسپەن سۇيىنشىلەدى. بۇل حاباردان قۋانىشى قوينىنا سىيماي، دەرەۋ سۇيىكتىسىنىڭ جانىنا جۇگىرىپ بارىپ، ماڭدايىنان ءوپتى. سۇيىكتىسى ەندى بالاسىنىڭ اناسى بولماق...

ءبىر اي وتكەن سوڭ...

ۇيقىدان كوزىن اشقان ءجۇسىپ جاستىعىنان تاعى ءبىر جازۋ تاپتى. حاديس ەدى...

«ءلازاتتاردى جوياتىن، اۋىزدىڭ ءدامىن بۇزاتىن، ۇمىتتەردى ۇزەتىن ءولىمدى ءجيى ەسكە الىڭدار» (يبن حيببان).

نە ءۇشىن جازدى ەكەن بۇنى اياۋلىم؟.. ءجۇسىپتى دۇنيە سۇيىسپەنشىلىگىنە باتتى دەپ ويلادى مە ەكەن؟..

اس ۇيدە تاڭعى اس ازىرلەپ جاتقان سۇيىكتىسىنىڭ جانىنا باردى... جازۋدىڭ سەبەبىن سۇرادى...

باسىن تومەن سالبىراتقان ايالۋىمنىڭ كوڭىلىنەن قاياۋ كوردى.

– بۇگىن تۇسىمدە سەنىڭ و دۇنيەگە اتتانعانىڭدى كوردىم. سول ءۇشىن وسى ءحاديستى جازعىم كەلدى...

– الاڭداما، ساعان كەش قول جەتكىزدىم، سوندىقتان سەنى ەرتە تاستاپ كەتپەيمىن، – دەدى ءجۇسىپ...

بۇل ءسوزىن ايەلىنىڭ جۇبانىشى ءۇشىن ايتقان ەدى... ايتپەسە، اياۋلىمنىڭ بۇل ءتۇسى توبەسىنە مۇزداي سۋ توگىپ جىبەرگەندەي ونە بويىن شىمىرلاتىپ جىبەرگەن ەدى. تەك، ءسوزىن ازىلگە اينالدىرىپ، مۇنىسىن سەزدىرمەدى.

ءبىر اپتا وتكەن سوڭ...

اياۋلىم قۇران كۋرسىندا ەدى... ءجۇسىپ بولسا، ۇيدە كىتاپ وقىپ وتىر. ءبىر كەزدە جۇرەگىنە شانشۋ قادالدى... تىنىسى تارىلدى... جۇرەك تالماسى ۇستادى.

وقىپ وتىرعان كىتابىنىڭ اراسىنداعى قاعازدى قولىنا الۋعا تىرىستى... اقىرى بىرنەشە مينۋتتان كەيىن بۇل دۇنيەمەن قوش ايتىسىپ، ءجۇرىپ كەتە بەردى.

اياۋلىم ۇيگە كىرىپ، ءجۇسىپتىڭ ءولى دەنەسىن كورە ەسىنەن تاندى...

ەسىن جيىپ، ەگىلە جىلاپ، جارىنىڭ جانىنا باردى... سۇيىكتىسىنە قول تيگىزە الار ەمەس. ءولدى دەگەنگە سەنگىسى جوق...

سول كەزدە قولىنداعى قاعازىنا كوزى ءتۇستى.

حاديس پەن ونىڭ استىندا ءبىر جازۋ بار ەدى...

«بالالعا جاقسى ات قويۋ اكەنىڭ مىندەتى...» (بايحاكي).

ۇلىم تۋسا – ءجۇسىپ، قىزىم تۋسا – فاتيما قوي ەسىمىن...»

ءجۇسىپ ولىمگە قاتىستى ءحاديستى وقىعاننان كەيىن اجالى جاقىنداعانىن ىشتەي سەزىپ، وسى ءحاديستى جازىپ، كىتابىنىڭ اراسىنا دايىنداپ سالىپ قويعان ەكەن.

اياۋلىم ءۇشىن ەندى ءجۇسىپ جوق ەدى...

جۇسىپتەن ايرىلعاننان كەيىن اياۋلىمنىڭ اتا-اناسى قانشا توركىنىنە الىپ كەتەمىز دەسە دە، اتاسى مەن ەنەسىنىڭ جانىنان ايرىلمادى. سەبەبى، ءجۇسىپ ولاردىڭ جالعىز عانا ۇلدارى ەدى.

اياۋلىم كەتىپ قالسا، قايعى ۇستىنە قايعى جامىلىپ، جىعىلعانعا جۇدىرىق بولار ەدى. ونىڭ ۇستىندە اياۋلىمنىڭ بويىندا نەمەرەلەرى بار ەدى.

التى اي وتكەن سوڭ...

ءجۇسىپتىڭ ۇلى دۇنيە ەسىگىن اشتى. تۋرا جۇسىپتەي سۇيكىمدى ەدى... اتاسى نەمەرەسىن قۇشاعىنا الدى... قۇلاعىنا ازانىن شاقىردى... ءسويتتى دە كوزى جاسقا تولىپ، بۋلىققان ۇنمەن اقىرىن عانا:

قوش كەلدىڭ، ۇلىم...

قوش كەلدىڭ نەمەرەم...

قوش كەلدىڭ ەكىنشى ءجۇسىبىم...

ءجۇسىبىم... – دەپ اكەدەن امانات بولعان ەسىمىن بەردى...

(شىعارمانىڭ ءتۇپنۇسقاسىندا ءجۇسىپ – Yusuf، اياۋلىم – Sevgi دەپ كەلگەن. تىلگە جاتىق، كوڭىلگە قونىمدى وقىلسىن دەپ وسىلاي الماستىرۋدى ءجون كوردىم).

مەنزيلە ەمينوعلۇ

(ءتارجىمالاعان – سالتان سايران ۇلى)

ماتەريال Islam.kz سايتىنان الىندى