ايەل بالاسىن اللا تاعالا وتە نازىك ءارى ءالسىز ەتىپ جاراتتى. وعان تابيعي رەڭ بەرىپ، كوركەمدەدى. تولاعاي-تاعدىردىڭ سالماعىن ناپ-نازىك جۇرەگىمەن كوتەرە ءبىلسىن دەپ ونىڭ ءالسىز يىعىنان باستاپ، تۇلا بويىن ءتوزىمدى ەتىپ جاراتتى. جانە دۇنيەگە ادام اكەلۋدى، ءار اۋىرتپالىقتى جەڭسىن دەپ اللا تاعالا وعان مىقتى قاجىر بەردى.دەسەك تە، قانشا دەگەنىمىزبەن، ايەل ادامى ءبارىبىر ءالسىز، قورعانسىز. ال، بارلىق ايەلدى قورعاپ جۇرەتىن مىناداي ەڭ مىقتى ەكى تىرەك بار.    

ايەلدەردىڭ ەڭ ءبىرىنشى ارقا تىرەگى – وسى!  

«اقىلىنا كوركى ساي» دەگەن حالىق دانالىعىن ءجيى ايتامىز. سەبەبى، اجارلى ادامنىڭ وي-ورەسى دە بيىك بولادى. تابيعاتىنان كورىكتى، اللا تاعالا بەرگەن نىعمەتىن يمانىمەن، اقىلىمەن ۇشتاستىرا بىلگەن قىزدان ارتىق سۇلۋلىق جوق. يماندى ايەلدىڭ ءوزى دە، ءسوزى دە سۇلۋ، ويتكەنى، ول ىلعي دا اقىلىنا جۇگىنەدى. ال، ايەلدەردى قورعايتىن ەڭ مىقتى قالقان، ول – ونىڭ يمانى. ناعىز سۇلۋلىق جان سۇلۋلىعى، جۇرەك تازالىعى دەسەك، سونىڭ نەگىزى – يمان. ايەل جۇرەگىندەگى يمانى ارقىلى ەش ايانباستان كوڭىلى جارىم جاداۋ-جۇدەۋلەرگە، سىرقاتتارعا، كەمباعالدارعا جاناشىر بولا الادى.  اللا تاعالا وعان مىنا الەمدى، ادامداردى ايالاي الاتىن ايالى الاقان مەن مەيىرىم بەردى. پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) جار تاڭداعان كەزدە ادەمىلىگىنە قاراڭدار دەگەن. ءبىراق ونىڭ ادەمىلىگى باستى نارسە ەمەستىگىن ەسكەرتىپ ءبىر حاديسىندە بىلاي دەيدى: «ايەلدى نە بايلىعى ءۇشىن نەمەسە سۇلۋلىعى ءۇشىن نەمەسە ءدىندارلىعى ءۇشىن الادى. سەندەر ءدىندار بولعانىن الىڭدار! تەك قانا بايلىعى ءۇشىن العان ادام بايلىعىنا قاۋىشا المايدى. تەك سۇلۋلىعى ءۇشىن العان ادام سۇلۋلىعىنان ماقۇرىم قالادى» دەگەن. (مۋسليم).  ايەل يماندى بولسا، بار مۇراتىن بولاشاق وتباسىنىڭ يگىلىگىنە بايلاپ، الەمدەگى ەڭ ىزگى ايەلگە اينالادى. ايەل يماندى بولسا، بار تىلەگىن كەلەشەك پەرزەنتىنىڭ جولىنا ارناعان، الەمدەگى ەڭ مەيىربان ايەل سول بولادى. «قايىرلاتقان كەمەسىن تالاي ەردىڭ، تاياز كولگە شاشىلماعاي شۇعىلاڭ. تەرەڭدىگى جوق ايەلدىڭ، قورقۋ كەرەك سىرتقى سۇلۋلىعىنان» دەپ جىرلايدى اقىن مۇحتار شاحانوۆ. مۇنداعى تەرەڭدىكتىڭ نەگىزى جان سۇلۋلىعىندا، ايەل ادامنىڭ يمانىندا بولسا كەرەك. ءيا، ايەل يماندى بولسا، بار باقىتىن نەكەلى ەرىنىڭ تالايىنان كۇتكەن ەڭ ادال جارىنا اينالىپ، الەمدەگى ەڭ سۇلۋ ايەل اتانادى!   

قورعانسىز ايەل اۋرەتتى جەرلەرىن كورسەتۋگە قۇمار كەلەدى!  

اللا تاعالا ايەلدى جارىنىڭ جۇرەگىن قىزعىشتاي قورىپ تۇرۋ ءۇشىن ونى سونىڭ قابىرعاسىنان جاراتتى. جاقسى ەر ەشقاشان ايەلىن قامىقتىرا المايتىنىن ۇعىپ، سەزىنە الاتىن اقىل بەردى. جانە وعان ەرىنىڭ بار ءمىنىن بىلە تۇرا، قولداۋ بىلدىرە الاتىن ۇلكەن كۇش بەردى. ول ومىردە كەزدەسەتىن بارلىق قيىندىقتارعا سىنباس ءۇشىن شىداي الاتىن سابىر بەردى.ول اقىلدى، ۇلكەن كۇشتى، سارقىلماس سابىردى ءوزىنىڭ ەرىنەن عانا الا الادى. ايەل تابيعاتىنان ءوزىن ۇنەمى قورعانسىز سەزىنەدى.  ال، كەز كەلگەن نازىك جاندىلار ءۇشىن سەنىمدى ادامنىڭ قاناتىنىڭ استىندا بولۋدىڭ ماڭىزى زور. ايەل ادامنىڭ ەكىنشى ەڭ مىقتى تىرەگى – ونىڭ يمانىنىڭ جارتىسى، ومىرلىك سەرىگى، اللا قوسقان جارى. يماندى ارۋ اتانعان ءاربىر ايەلدىڭ مىندەتى – ادەمى بولىپ، سىپايى، بيازى، يناباتتى، ءاردايىم ءوزىنىڭ ءالسىز جاراتىلىس ەكەنىن، وعان ارقا سۇيەر قورعان مەن قامقورلىققا ءزارۋ ەكەنىن كورسەتۋ. «سەندەردىڭ ايەلدەرىڭ سەندەر ءۇشىن كيىم سياقتى، ال سەندەر ولارعا كيىم سياقتىسىڭدار…» («باقارا» سۇرەسى، 187-ايات) دەگەن اللانىڭ ءسوزى ادام ءۇشىن قانداي عانيبەت دەسەڭىزشى؟! كيىم ادام ءۇشىن قانداي ماڭىزدى ءرول اتقارۋى مۇمكىن؟ بىرىنشىدەن، كىسىنىڭ اۋرەتىن جابادى، ەكىنشىدەن، جايلىلىق سىيلايدى، ۇشىنشىدەن، قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەدى، تورتىنشىدەن، سۋىقتان، ىستىقتان قورعايدى، بەسىنشى، بوتەن كوزدىڭ سۇقتانۋىنان ساقتايدى. كيىم تۋرالى ايتا بەرسە اڭگىمە كوپ. ال، ەرلى-زايىپتىلار ءبىر-بىرىنىڭ ارى مەن ۇياتى، قامقورشىسى، جاناشىرى، قورعانى، تاربيەشىسى. ەر ادام سانا تۇكپىرىندەگى جاراتىلىستىق سەزىمى ارقىلى تىنىشتىعى مەن جان راحاتىنىڭ ارقاۋىنا اينالۋى ءۇشىن ايەلىنە جاقسى قاراۋدىڭ قاجەتتىلىگىن تۇيسىنەدى. اللا تاعالا بىلاي دەيدى: «ول سەندەردى ءبىر جاننان جاراتىپ، ونىڭ (ەردىڭ) تىنىشتىق تابۋى ءۇشىن ونىڭ وزىنەن جۇبايىن جاسادى...» («اعراف» سۇرەسى، 189-ايات).  ايەلدىڭ جانىنىڭ جاي تابۋى، امان-ەسەندىكتە، سەرگەكتىكتە بولۋى ونىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ قالىپتى بولۋىنىڭ، جانۇيانىڭ باقىتتى بولۋىنىڭ ءھام ونىڭ اينالاسىنداعى ورتانىڭ جارقىن بولۋىنىڭ بىردەن-بىر سەبەپكەرى – ونىڭ اللادان كەيىنگى ومىرلىك قورعانى، ەرىنىڭ مىقتى بولعانى، يمانىنىڭ بەرىك بولعاندىعىندا. قۇراننان: «ءمۇمىن ەرلەر مەن ءمۇمىن ايەلدەر بىر-بىرلەرىنە كومەكشى، وكىل» («تاۋبە»، 71-ايات) دەگەن اياتتى وقىعاندا اللا تاعالانىڭ ءوز جاراتىلىسىنداعى دانالىق-حيكمەتى جانۇياداعى ەردىڭ دە، ايەلدىڭ دە تەڭ دارەجەدە باقىتتى عۇمىر كەشۋىن جانە ايەلدىڭ ەر ادامنىڭ قامقورلىعىندا بولۋىن، وعان بويۇسىنۋىن ايتقانىن اڭعارامىز. ايەل ادام سابىردى ەرىنەن الادى. ەرى وعان سابىرلى بولۋ – مۇڭ-مۇقتاجىڭدى اللادان باسقا ەشكىمگە ءتىس جارىپ ايتپاۋ كەرەكتىگىن ۇعىندىرادى. ايەل ادام باسىنا قيىن ءىس تۇسكەندە ۇنسىزدىككە جۇگىنىپ، اللادان الاقانى ارقىلى جاردەم سۇرايدى. ايەل جانى كۇيزەلىسكە ۇشىراعان ساتتە، بايبالام سالمايدى، اللانىڭ رازىلىعى ءۇشىن بارىنشا بايىپتىلىق تانىتادى.سويتەدى دە وزىنەن اسقان رۋحاني باي ادام جوق ەكەنىن دالەلدەيدى. اللا تاعالا ايەلگە ەرى ارقىلى وزگەسى قۇلديلاپ قۇرىپ بارا جاتقاندا، قايمىقپاي العا ۇمتىلسىن دەپ ەرىك-جىگەر بەردى. مىنە، مۇنىڭ بارلىعىن ايەل ادامى جانىندا مىقتى قورعانى، قامقورشىسى بولعاندا عانا جاساي الادى. وتباسىنىڭ بەرەكەسى مەن تىنىشتىعىن، باقىتىن ويلاعان، ەرىنەن ءبىر ساتى تومەن تۇرۋدى اقىلدىلىق دەپ ۇققان، ەڭ مىقتى تىرەگى بار ايەل قاۋىمىنا ءسۇيسىنىپ قاراماۋ مۇمكىن ەمەس! 

© «اسىل ارنا» رۋحاني-اعارتۋشىلىق تەلەارناسى