بىرنەشە كۇن بۇرىن ب ا ق بەتىندە پرەزيدەنت ماقالاسى تەك قازاق تىلىندە جاريالانىپ، ۇلتتىق سانامىز جاڭارۋعا جول الدى. بولاشاققا جاڭا باعدار تۇزەدىك. مەملەكەتتىك ساياساتىمىز جاڭا بەلەسكە كوتەرىلدى. ەلباسى سوزىمەن ايتقاندا «ەلىمىز جاڭا تاريحي كەزەڭگە اياق باستى». قامشى اقپاراتتىق اگەنتتىگى بۇدان بىلاي مەملەكەتتىك ساياساتتى قالىپتاستىرعان تۇلعالاردىڭ، ىشكى ساياسات جەتەكشىلەرىنىڭ ماقالالارىن، ولاردىڭ ءومىر بەلەستەرى تۋرالى ەستەلىكتەردى ءداستۇرلى تۇردە جاريالاپ وتىرادى.

***

وسىدان التى جىل بۇرىن وتكەن عاسىردىڭ سوڭى مەن جاڭا عاسىردىڭ باسىندا دەسەك تە بولار، ءبىز پرەزيدەنت اقايەۆپەن كەزدەسپەك بولىپ بىشكەككە بەت تۇزەمەك ەدىك. سول جازدىڭ اپتابىندا ەكى ساعاتقا سوزىلعان جولىمىز مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ جارقىن دا زارلى ليريكاسىمەن ادەمى ورنەكتەلىپ ەدى. التىنبەك ءمۇقاعاليدىڭ ولەڭدەرىن جاتقا بىلگەنىمەن قويماي، ونى بار جان-تانىمەن، بولمىسىمەن، جۇرەگىمەن عانا ەمەس اقىلىمەن دە سەزىپ قابىلدايتىن. ول وزگەشە ادام بولاتىن. كەيدە قاتتى سۋىق ىزعاردان كەيىن اپپاق، جىلى تاڭ اتىپ، شاتىردان اققان تامشىلاردىڭ جىلۋى كۇننىڭ ءوڭىن اشا تۇسەدى عوي. التىنبەك تە سونداي ساتتەردە جارقىراي كەتەتىن.

التىنبەك ەكەۋمىز بىر-بىرىمىزبەن وتە تىعىز بايلانىسىپ، سەرتتەسكەن جان دوس بولدىق دەپ ايتا المايمىن. داستارحان باسىندا دا ءجيى كەزدەسە قويمادىق، بىر-بىرىمىزبەن شەشىلىپ سىرلاسا دا قويمادىق. ءبىراق ون جىل بويى كۇندەلىكتى ارالاسىپ، جۇمىلا ءبىر ىسپەن اينالىسىپ كەلدىك. ءبىز بىر-بىرىمىزگە يەك ارتا بىلدىك.

2004 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا اسا اۋىر اڭگىمە بولدى. سالماقتى اڭگىمە. مەن ونىڭ وزىمە تاققان سىنىن قابىلداي المادىم، مەنىڭشە ونىڭ ايتقاندارى ادىلەتتى ەمەس-تىن. سودان كەيىن ءبىز جارتى جىل بويى سويلەسپەي جۇردىك. ال 2005 جىلدىڭ اقپانىندا الماتىدا كەزدەيسوق جولىعىپ قالدىق. سوندا ءبىز قانداي پوزيسيانى ۇستانساق تا، بىر-بىرىمىزبەن دەگەن سىيلاستىعىمىزدى جوعالتپايمىز دەپ شەشتىك. جانە سول سوزىمىزدە تۇردىق. ارتىنشا ول ماعان بىرنەشە رەت تەلەفون شالىپ، بىر-ەكى رەت قىسىلتاياڭ جاعدايدا ءوزىن قولداعانىم ءۇشىن العىسىن ءبىلدىردى. مەن دە ونىڭ قانداي جاعدايدا بولسا دا سول ءبىر قىستاعى اڭگىمەدەن باس تارتپاعانىنا ريزا بولدىم.

2006 جىلدىڭ اقپانىندا ەشكىم كۇتپەگەن قاسىرەتتى وقيعا بولدى. سول كەشتە التىنبەكتىڭ مۇمكىندىگى بولسا، ول مىندەتتى تۇردە مەنىمەن حابارلاسار ەدى. مەنىڭ بۇعان سەنىمىم زور. مۇمكىن، سول كەش باسقاشا اياقتالار ما ەدى. ءبىراق وعان مۇنداي مۇمكىندىكتى بەرمەسە كەرەك.

التىنبەك جۇرەكتى ازامات بولاتىن. زاكەڭ-زامانبەك ءنۇرقادىلوۆتىڭ جيەنى قايتىس بولعاندا التىنبەك ماعان حابارلاسىپ: «ءبىز زامانبەككە بارىپ كەلۋىمىز كەرەك، ول جۇمىسسىز وتىر. ءقازىر ودان ءبارى باس تارتقان، ەشقايسىسى ارالاسقىسى كەلمەيدى. ول ءقازىر وتە قيىن جاعدايدا قالىپ وتىر»، - دەگەن بولاتىن. ال ول كەز ەكەۋىنىڭ قارىم-قاتىناسى ءبىرشاما شيەلەنىسىپ قالعان كەزەڭ ەدى. ءبىراق التىنبەكتىڭ ەر-ازاماتقا ءتان مۇنداي قادامعا بارۋى بىزگە تاڭسىق ەمەس-تىن. ويتكەنى، ول ءۇشىن بۇل قالىپتى جاعداي-تىن.

1992 جىلى پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىمەن ول مەنى اكىمشىلىككە جۇمىسقا شاقىردى. شىنىمدى ايتسام، مەن ول كەزدە مۇلدە باسقا نارسەنى جوسپارلاپ وتىرعان ەدىم: باتىس ەلدەرىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتىنە بارماقشى بولىپ، ۇلىبريتانيادا تاجىريبە الىسقان ارىپتەستەرىمنىڭ ءبىرى بيزنەسپەن اينالىسۋعا شاقىرعان. ءبىراق التىنبەك سەندىرىپ، يلاندىرا بىلەتىن ەدى عوي. «ەگەر ءبارىمىز كەتىپ قالساق، مۇندا كىم جۇمىس ىستەيدى؟» دەگەن ونىڭ قانىندا بار ەدى.

ارادا ءبىراز جىل وتكەندە ول مەنىڭ الماتىداعى ساياجايىما كەلىپ، ءوزىنىڭ قىزمەتتەن كەتۋى جايلى جازىلعان ارىزىن كورسەتتى. ول سول كەزدەگى پرەمەرمەن تۇسىنىسە المادى. مەن ونىڭ ارىزىن جىرتىپ تاستادىم. سول جولى ءبىز ءبىراز ۋاقىت ساياجايدا ءجۇرىپ اڭگىمەلەستىك. مەن سوندا ونىڭ بۇدان ءتورت جىل بۇرىن ايتقان سوزدەرىن ەسىنە سالدىم. ول كۇلىپ: «مەن سوندا سەنى جۇمىسقا بەكەر شاقىرماعان ەكەنمىن»،- دەپ ەدى.

ارينە، مۇنىڭ ءبارى بيۋروكراتيالىق كاكىر-شۇكىر، شىن مانىندە ءبىز ەكەۋمىزگە زامان تالكەگىنىڭ ەڭ اۋىر دا قيىن جولدارىنان بىرگە وتۋگە تۋرا كەلدى. سوندا ول ءوزىن ابىرويمەن ۇستاي ءبىلدى، ءوز ارىنىڭ الدىندا ادال بولا ءبىلدى. بۇل- وتە ماڭىزدى، ويتكەنى ار الدىنداعى تازالىعىن اركىم ءوزى عانا بىلەدى. ايتپاقشى، بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس، اقپارات مينيسترلىگى استاناعا العاشقىلارىنىڭ ءبىرى بولىپ كوشتى. سوندا التىنبەك قىزمەتكەرلەرىنە بار جاعدايدى جاساپ، جۇمىستىڭ ءبارىن قايتادان باستادى. سول جىلدارى ەلدىڭ قارجىلىق قاۋقارى دا ءماز ەمەس-تىن. ول ءوزىن-وزى جارنامالاپ جاتپاي، ۋ-شۋسىز-اق باسقارۋشىلىق مىندەتتىڭ بارلىق اۋىرتپالىعىن كوتەرە الاتىن، شەشە دە بىلەتىن.

التىنبەك قاشاندا ءبىر قاسيەتىمەن ەرەكشەلەنەتىن. ونىڭ بويىندا ساياساتكەردىڭ بويىنان تابىلا بەرمەيتىن ءبىر ەرەكشەلىك بار-تىن: ول قانداي دا ءبىر پروبلەمانى ءار تاراپتان كورىپ قانا قويماي، ونى شەشۋدىڭ بىرنەشە جولىن تاۋىپ بەرەتىن. التىنبەك ويلاماعان جەردەن مەنىڭ كوز الدىمدا ساياسي تاپقىرلىقتى سۋىرىپ سالاتىن. بۇل – تابيعي قاسيەت، مۇنى ەشقانداي بىلىممەن جەتىلدىرە المايسىڭ. بۇرىن وسى گەنەتيكالىق دارىندىلىق جەتكىلىكتى بولاتىن. ءقازىر ءتيىمدى ساياسي قىزمەتكە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ينتەللەكتۋالدى ترەنينگ وتكىزىپ، ساباق الىپ وتىرۋ كەرەك. التىنبەك سوڭعى جىلدارى ءوز بويىنداعى ءبىراز قاسيەتتەرىن جەتىلدىرىپ، ساباقتاپ وتىردى، مۇنى ونىڭ ءسوز ساراپتاۋىنان، وي تولعاۋىنان بايقاۋعا بولادى. ول تابيعي دارىندىلىق پەن ءبىلىمى، تاجىريبەسى بىر-بىرىمەن ۇشتاسىپ، مىقتى دا تەرەڭ تۇلعا رەتىندە ءومىرىنىڭ التىن شاعىنا جەتىپ قالعان ەدى.

ادامدى جاقسى بىلسەڭ، ونىڭ قانشالىقتى ءىرى تۇلعا ەكەنىن، قۇلاشىن كەڭگە سىلتەر كەڭدىگىن، ىرىلىگىن كورە بىلمەيسىڭ. التىنبەكتى بىلگەندەردىڭ ءبىرازى وسىنداي وپتيكالىق ەلەستەردەن شىعا العان جوق. بۇل ادامزات بالاسىنا ءتان كوزقاراستىڭ قارعىسپەن اتقان ەرەكشەلىگى – جانىندا نەشە جىل بىرگە جۇرگەن ادامنىڭ ءقادىرىن ونىڭ كوزى تايعاندا عانا ءتۇسىنىپ، بىلە الاسىڭ.

ماعان ۇنەمى قاراما-قارسى وتىرعان التىنبەكتىڭ سول ءبىر اقىلدى دا ادال، مىعىم كوزقاراسى جەتىسپەي تۇرادى.

جاس الاش گازەتى. 2006 جىل

(مارات ءتاجيننىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى كەزىندە التىنبەكتىڭ تۋعان كۇنىنە وراي جازعان ماقالاسى)