اللانىڭ وسى امىرىنە قابىل اتتى ۇلى قارسى شىعىپ، وزىمەن ەگىز تۋعان اقليماعا ۇيلەنەمىن دەپ قاسارىسادى. بالاسىنىڭ وسى قارسىلىعىنا قاپا بولعان ادام (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) ەكى ۇلىنا اللا جولىنا قۇرباندىق شالۋدى بۇيىرادى. كىمنىڭ قۇرباندىعى قابىل بولسا، سول قۇرباندىق يەسى اقليماعا ۇيلەنەتىندىگىن جەتكىزەدى. سوندا ديحانشىلىقپەن اينالىسقان قابىل ءوزىنىڭ ساراڭدىعىنا سالىنىپ، ەگىنىنەن ناشار وسكەن جەمىس-جيدەكتەرىن اكەلەدى. ءابىل مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقاندىقتان، مالدارىنىڭ ىشىنەن ەڭ جاقسى قويدى تاڭداپ الىپ اكەلەدى.
سودان كەيىن ءابىلدىڭ شىنايى نيەتپەن قۇرباندىققا شالعان قويى اللانىڭ قۇزىرىندا قابىل بولعاندىعىن ەستىگەن قابىلدىڭ تۇلا بويىندا قىزعانىش وتى ويانادى. سونىڭ سالدارىنان باۋىرى ءابىلدى ءولتىرىپ تىنادى. ۋاقىتتىڭ وتۋىمەن وسى ءابىلدىڭ قۇرباندىققا بەرگەن قويىن كەيىنگى زاماندا يبراھيمگە (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) بالاسىنىڭ ورنىنا قۇرباندىققا شالۋ بۇيىرىلدى.
بابامىز يبراھيمنەن باستاۋ العان قۇربان ايت كۇنى – ۇلى كۇن بولىپ سانالادى. ال كەيبىر عۇلامالار وسى دۇنيەدەگى ەڭ قايىرلى، ءتىپتى ارافا كۇنىنەن دە ارتىق كۇن دەگەن. بەلگىلى كۇندەردى ۇلىقتاۋ ادام بالاسىنىڭ تاقۋالىعىنان دا حابار بەرەدى. وسى كۇندەرى اللانىڭ راحىمىنا جاقىنداۋ ءۇشىن تاقۋالىعى مەن ىقىلاستى ارتتىراتىن مەزگىل. بۇل جايىندا اللا تاعالا قۇران كارىمدە:
وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِالحج 32
«كىم اللانىڭ بەلگىلەرىن ۇلىقتاسا، شىندىعىندا ول جۇرەكتىڭ تاقۋالىعىنان»
ايت مەيرامى نەگىزىنەن مۇسىلمان قاۋىمى ءۇشىن ۇلىق مەرەكە قۋانىش. پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) مەدينە قالاسىنا قونىس اۋدارىپ كەلگەندە، مەدينە حالقى بۇرىننان قالعان ەكى كۇندى تاڭداپ الىپ تويلايتىن بولعان. ولاردىڭ تويلاپ جۇرگەن مەيرامدارىنىڭ ورنىنا پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «شىندىعىندا اللا تاعالا سەندەرگە ول ەكى كۇننىڭ ورنىنا ەكى جاقسى كۇن بەردى. ولار ورازا ايتى مەن قۇربان ايتى» دەپ ەسكىرگەن مەرەكە كۇندەرىنىڭ ورنىن اۋىستىرعان. جالپى مۇسىلمان ادام ءۇشىن وسى دۇنيەدە ءۇش ايت بار.
ءاربىر اپتانىڭ جۇماسى ايت، ال جىلىنا ەكى رەت كەلەتىن ايتتار ولار ورازا جانە قۇربان ايت كۇندەرى. جۇمانىڭ ەرەكشە بولۋىنىڭ بىردەن-بىر سەبەبى جۇما كۇنى ادام (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) جاراتىلىپ، سول جۇما كۇنى پەيىشكە كىرگىزىلدى. وسى جۇما كۇنى پەيىشتەن شىعارىلدى، قيامەت كۇنىنىڭ ساعاتى دا سول كۇنى بولادى. سوندىقتان دا جۇما كۇنى اپتانىڭ ىشىندەگى ۇلىق كۇنى بولسا، قۇربان ايت تا جىلدىڭ ۇلىق كۇنى دەپ قابىلدايمىز.
لأن النبي صلى الله عليه وسلم قال: "إِنَّ أَعْظَمَ الأَيَّامِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى يَوْمُ النَّحْرِ ثُمَّ يَوْمُ الْقَرِّ"[1].
ابو داود
سەبەبى پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) مۇباراك حاديسىندە: «اللا تاعالا الدىنداعى ەن قايىرلى كۇندەر ول – قۇربان ايت كۇنى مەن زۋلحيججا ايىنىڭ 11ء-شى كۇنى» دەگەن. سونىمەن قاتار قۇران كارىمنىڭ ءفاجر سۇرەسىنىڭ 3ء-شى اياتىندا اللا تاعالا وسى كۇندەرمەن انت قىلعان.
وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرالفجر 3
يبن ابباس (اللا وعان رازى بولسىن) وسى اياتتى تاپسىرلەگەندە «شافع» سوزىنە قۇربان كۇنى «ءۋاتر» سوزىنە ارافا كۇنى دەپ تۇسىنىك بەرگەن. وسى كۇن ۇلى قاجىلىق كۇنى دەپ تە اتالادى. سەبەبى قاجىلىق امالدارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى وسى كۇنى وتەلەدى. قاجىلار وسى كۇنى مۋزداليفادان ميناعا بارىپ شايتانعا تاس لاقتىرىپ، شاشتارىن قىسقارتىپ، قۇرباندىقتارىن شالىپ، يفادا ياعني، پارىز تاۋافىن وتەپ، مينا تاۋىنا ءتاشريق كۇندەرىن وتكىزۋ ءۇشىن بارادى. وسىلايشا ەڭ نەگىزگى امالدار ورىندالادى. سونىمەن قاتار تاشريق كۇندەرى جايىندا قۇران كارىمنىڭ باقارا سۇرەسىنىڭ 203-اياتىندا
واذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَات البقرة 203
«ساناۋلى كۇندەرى اللا تاعالانى ەسكە الىندار» دەپ كورسەتىلگەن. يبن ابباس (اللا وعان رازى بولسىن) بەلگىلى كۇندەر ول – زۋلحيججا ايىنىڭ 10 كۇنى، ساناۋلى كۇندەر ول – تاشريق كۇندەرى دەپ تۇسىندىرگەن.
وسى كۇندەرى ورازا ۇستاۋ حارام قىلىنعان. ال پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ءوز حاديسىندە:
قال صلى الله عليه وسلم: "أَيَّامُ التَّشْرِيقِ أَيَّامُ أَكْلٍ وَشُرْبٍ وَذِكْرٍ لِلَّهِ
رواه مسلم
«تاشريق كۇندەرى تاماق، سۋ ءىشۋ جانە اللا تاعالانى ەسكە الۋ كۇندەرى» دەگەن. باسقا ءبىر حاديستە:
قال صلى الله عليه وسلم: "يَوْمُ عَرَفَةَ وَيَوْمُ النَّحْرِ وَأَيَّامُ التَّشْرِيقِ عِيدُنَا أَهْلَ الإِسْلاَمِ، وَهِيَ أَيَّامُ أَكْلٍ وَشُرْبٍ
الترمذى
«ارافا، قۇربان شالۋ جانە تاشريق ايتۋ كۇندەرى مۇسىلماندار اراسىندا تاماق ءىشۋ كۇندەرى» دەيدى. يمام احماد ريۋايات قىلعان حاديستە پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ابدۋللا يبن حۋزافانى (اللا وعان رازى بولسىن) ميناعا جىبەرىپ: "بۇگىن ورازا ۇستالماسىن، بۇگىن تاماق ىشىپ-جەيتىن كۇن" دەپ ورازا ۇستاۋدى ارام ەتىپ تىيعان بولاتىن. وسىنداي ءبىر كۇنى پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) قاجىلاردىڭ ءامىرى قىلىپ جىبەرگەن ابۋ باكىرگە دە (اللا وعان رازى بولسىن) ءتاۋبا سۇرەسىنىڭ 3ء-شى اياتىن وقۋدى بۇيىرادى. پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ءامىرىن اليمەن (ر.ا.) ابۋ ھۋرايرا (ر.ا.) ورىنداپ، وسى اياتتى مينادا ادامدارعا وقىپ بەرگەن.
وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهالتوبة3
«ۇلى قاجىلىق كۇنى، اللادان، پايعامباردان (س.ع.س.) ادامدارعا جارناما. شىندىعىندا اللا تاعالا جانە ەلشىسى (س.ع.س.) مۇشرىكتەردەن اۋلاق» دەلىنگەن.
أَنْ لا يَحُجَّ بَعْدَ الْعَامِ مُشْرِكٌ وَلا يَطُوفَ بِالْبَيْتِ عُرْيَان
"بۇل جىلدان كەيىن مۇشرىكتەر مەن جالاڭاش ادامدار كاعباعا تاۋاف جاسامايدى"، – دەدى.
روى الترمذي عن عائشة رضي الله عنها قالت: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: ما عمل ابن آدم يوم النحر أحب إلى الله من إهراق الدم، وإنه ليؤتى يوم القيامة بقرونها وأشعارها وأظلافها، وإن الدم ليقع من الله بمكان قبل أن يقع بالأرض، فطيبوا بها نفسا.
يمام تيرميزي ريۋايات قىلعان ايشا (ر.ا.) انامىزدان جەتكەن پايعامبارمىزدىڭ (س.ع.س.) حاديسىندە: «قۇربان ايت كۇنى ادام بالاسىنىڭ ىزگى امالىنىڭ اللا تاعالاعا ەن سۇيىكتىسى – قۇرباندىق قويدى سويۋ. شىندىعىندا، قيامەت كۇنى سول قويدىڭ ءمۇيىزى، ءجۇنى جانە تۇياقتارى الىپ كەلىنەدى. اعىزىلعان قانى اللانىڭ قالاۋىمەن جەرگە تۇسپەستەن بۇرىن ءبىر جەرگە تۇسەدى، ولار سوعان قاتتى قۋانادى»، – دەگەن.
أن النبي صلى الله عليه وسلم قال لفاطمة: قومي إلى أضحيتك فاشهديها، فإنه يغفر لك عند أول قطرة من دمها كل ذنب عملتيه، وقولي: إن صلاتي ونسكي ومحياي ومماتي لله..... إلى قوله من المسلمين. ومنها ما رواه الإمام أحمد وابن ماجهعن زيد بن أرقم قال: قال أصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم: يا رسول الله ما هذه الأضاحي؟ قال: سنة أبيكم إبراهيم عليه الصلاة والسلام، قالوا: فما لنا فيها يا رسول الله؟ قال: بكل شعرة حسنة، قالوا: فالصوف يا رسول الله؟ قال: بكل شعرة من الصوف حسنة
فاتيما (ر.ا.) انامىزعا پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) شالىنعان قۇرباندىعىنىڭ جانىندا تۇرىپ: «كۋا بول! سەبەبى اۋەلگى تامعان قانىمەن ىستەگەن الدىڭعى كۇنالارىڭ كەشىرىلەدى»، – دەگەن بولاتىن. سول ۋاقىتتا ءانعام سۇرەسىنىڭ 162، 163ء-شى اياتتارىن وقى دەدى. يمام احماد جانە يبن ءماجا ريۋايات قىلعان حاديستە ساحابالار: «يا، راسۋلاللا! بۇل نە قۇربان؟ – دەپ سۇراعاندا، – بۇل بابالارىڭ ءيبراھيمنىڭ (ع.س.) سۇننەتى، – دەدى. ودان بىزگە قانداي ساۋاپ بار؟ – دەپ سۇرادى ساحابالار. – ءاربىر ءجۇنى ساۋاپ، – دەدى. ساحابالار تۇسىنبەي: "ءجۇنى ما؟" – دەپ قايتا سۇرادى. سوندا پايعامبارىمىز: (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) «ءاربىر تال جۇنىنە ساۋاپ»، – دەدى. يمام تاباراني ريۋايات قىلعان وسىعان ۇقساس حاديستە فاتيما (ر.ا.) انامىز پايعامبارىمىزعا (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) وسى دارەجە بىزگە ما الدە بارلىق مومىندارعا ما دەپ سۇرايدى. بارلىق مومىندارعا دەپ پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) جاۋاپ بەرگەن.
كان الرسول الله -صلى الله عليه وسلم- لا يخرج يوم الفطر حتى يطعم، ولا يطعم يوم الأضحى حتى يصلي
الترمذى
يمام تيرميزي ريۋايات قىلعان حاديستە: «پايعامبارىمىز (س.ع.س.) ورازا ايت نامازىنا تاماق ىشپەي بارمايتىن، قۇربان ايت نامازىنا تاماق ىشپەي باراتىن ەدى»، – دەيدى.
عظموا ضحاياكم فانها على الصراط مطاياكم
«ۋاعىزشىلار مارجانى» اتتى كىتابىندا كەلتىرگەن حاديستە اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «قۇرباندىقتارىڭدى قۇرمەتتەڭدەر! شىندىعىندا ول، قىل كوپىردەگى كولىكتەرىڭ» دەگەن. شىن مانىندە ءبىز بۇل دۇنيەگە قوناقپىز. ماڭگىلىك اقتىق ساپارعا شەگەمىز. سوندىقتان بۇل دۇنيەگە قوناق بولعان ادام وزىمەن بىرگە الىپ كەتەتىن قۇندىلىقتار وسى دۇنيە تىرشىلىگىندە جاساعان يگى امالدارىمىزدىڭ جيىنتىعى. سونىڭ قاتارىندا قۇلشىلىقتارىمىزبەن بىرگە ءبىر اللانىڭ رازىلىعىن ويلاپ شالعان قۇرباندىقتارىمىز بولادى. ءاربىر مۇسىلماننىڭ ءبىلۋى ءتيىس جايتتاردىڭ قاتارىندا مىنالاردى ەسكەرە جۇرگەنىمىز ءجون. قۇرباندىققا شالىناتىن مالدىڭ ەتىن كەز كەلگەن ادام جەۋىنە بولادى. مالدىڭ ەتى ءۇش بولىككە ءبولىپ تاراتىلادى:
1– تۋىستارعا، كورشىلەرگە.
2 – مۇقتاج جاندارعا.
3 – ءوز بالا-شاعاسىنا.
دەگەنمەن، مالدىڭ ەتىن كەدەي-مۇقتاجدارعا تاراتىپ بەرۋىنە بولادى. قۇربان ايت كۇنى جۋىنىپ، تارانىپ، تازا كيىم كيىپ، ۇستىنە حوش ءيىس سەۋىپ، ايت نامازىنا بارعان جاقسى امال بولىپ سانالادى. نامازدان كەيىن مال سويىلىپ تاراتىلادى. «ايت قۇتتى بولسىن!» دەپ تۋعان-تۋىس، كورشى-قولاڭدى ارالايدى. بارىنشا جايدارى بولىپ، رەنجىسكەن ادامدى كەشىرىپ، تابىسادى. اۋىرعان ادامنىڭ كوڭىلىن سۇراپ، جەتىم-جەسىرگە قول ۇشىن بەرىپ، جاقىندارىنا، جورا-جولداستارىنا سالەم-ساۋقىت، سىي-سياپات جاساعان ءجون. وسىلاي ادامداردىڭ بىر-بىرىنە دەگەن سىيلاستىعى ارتىپ، قوعامنىڭ بەرەكە مەن بىرلىگى ارتادى.
قۇرمەتتى مۇسىلمان باۋىرلار! قۇربان ايتتا اللا تاعالا بارشا نيەتتەرىمىز بەن دۇعا-تىلەكتەرىمىزدى، شالعان قۇرباندىقتارىمىزدى قابىل ەتسىن! ءامين!
قاراعاندى وبلىسىنىڭ وكىل يمانى ب.ءومىرزاق
پىكىر قالدىرۋ