(ءابدىجامىل اقساقال ايتقان اڭگىمەدەن ءۇزىندى)

 ءابۋ سارسەنبايەۆتىڭ الپىس جىلدىعى. چاپايەۆ كاراكولوۆودسيي سوۆحوزىنان شىققاننان كەيىن تاڭەرتەڭگىسىن، ءشاي ءىشىپ الدىق. ەلى قاجەكەڭە (قاجىم جۇمالييەۆ) ات مىنگىزدى، ءابۋعا ات مىنگىزدى. ەكەۋىن الىپ، ءلاززات اپاي، قىزى، جەڭگەسى بارىنە ساعات، ساقينا سياقتى سىيلىقتار بەرىپ جاتتى. ءجۇرىپ كەتتىك. قار دا، جاڭبىر دا باسىلعان. اينالا تەگىس بالشىق. كەز كەلگەن جەرلەرگە ماشينا تىعىلادى. مىناۋ زابۋرنىي كاراكولوۆودسيي سوۆحوز. ءبىز ەرتەڭگى استان بەرى ءدام تاتپاعانبىز. سونى ءبىلىپ، زابۋرنىيلىقتار، ۇلكەن كلۋبتارى بار ەكەن، سونىڭ ورىندىقتارىن ءبارىن شىعارىپ تاستاپ، ۇلكەن داستارحان جايدى. پ ءارىپى ورتاسىندا ءابۋ ايەلى، قىز، جەڭگەسى، قاجىم، حامزا ەسەنجانوۆ بار. ورتاداعى ستولدىڭ ەڭ شەتىندە حامزا وتىر. ار جاعىندا ۇزىن ۇستەل كەتكەن. باسىندا مەن. مىنا جاعىندا عارەكەڭ، ءبىر جۋرناليست بار، ءابۋدىڭ دوسى، شەتىندە توكەن ءابدىراحمانوۆ. ونىڭ ار جاعىندا ۇزىن ۇستەل كەتكەن. باسىندا حاميت ەرعالييەۆ، ار جاعىندا زەينوللا. مەنىڭ قاسىمدا راۋشان دەگەن جاس قىز. «وقيسىڭ با؟» دەسەم. «ونىنشى ءبىتىردىم» دەيى. «ءقازىر قايدا؟» «پوچتادا ىستەيمىن». تىم جاقسى قىز. نە ايتارىمدى بىلمەدىم. «باستىقتارىڭ كىم؟» دەدىم. «قىرىققا كەلگەن بىرەۋ» دەدى. مەن ناعىز قىرىقتامىن. زەينوللاعا ايتتىم. «سەن سوندا وتىرشى اينالايىن. سەن مەنەن ءۇش جاس كىشىسىڭ عوي. اناۋ قىرىقتى جاقتىرماي جاتىر» دەدىم. سودان رايسپولكومنىڭ باستىعى ايەل ادام: «جەرلەسىمىز ءابۋ سارسەنبايەۆ الپىسقا كەلدى. اكادەميك جازۋشى قاجىم جۇمالييەۆ باستاپ كەلدى. جەڭگەمىزدى، قىزىن ايتتى. «اق جايىقتىڭ» اۆتورى ول دا جەرلەسىمىز حامزا ەسەنجانوۆ، سوسىن ابايدىڭ ەلىنە، ءبىر اۋىلدان، توبىقتى، كاسپي-دىڭ دوسەنتى، اتاقتى ادەبيەتشى توكەن ءابدىراحمانوۆ، سوسىن ءوزىمىزدىڭ جەرلەسىمىز، اقيىق اقىن حاميت ەرعالييەۆ بار» دەدى. حاميت ەرعالييەۆ اتىپ تۇردى. وڭ قولىمەن سارت ەتىپ ماڭدايىنىڭ ۇستىندەگى قالىڭ، بۇيرالاۋ شاشىن ۋىستاپ ۇستاپ الىپ: «ويباي-اي، ويباي، قور بولدىم عوي، ويباي-اي ءوز ەلىمە كەلىپ. ويباي نەگە كەلدىم؟ ويباي-اي». اۋزىمىز اسقا تيمەگەن. ءوزىمىز توڭىپ وتىرمىز. ەندى جىلىنامىز دەپ وتىرعاندا، اياق استىنان زارلادى. قاجەكەڭ تىپ-تىك. ءبارىمىز دەم الماي قالدىق. «ويباي-اي. ولگەن جەرىم وسى بولدى-اۋ». اڭ-تاڭبىز. بىلمەيمىز سەبەبىن. سودان ءبىر كەزدە بارىپ: «ويباي-اي، ماسقارا بولدىم عوي. نەگە كەلدىم؟ ويباي-اي توكەننەن كەيىن اتالدىم عوي» دەدى. اقىن! نە ىستەيسىڭ؟ قاجەكەڭ اتىپ تۇردى. پاحان بولعان ادام عوي. الدىندا شامپان تۇر. اۋزى اشىلماعان. موينىنان ۇستاپ الىپ: «...قاتىرامىن ءقازىر سەنى» دەپ ءدىر-دىر ەتەدى. «ا مەن دە» دەپ ول دا بوتەلكەنى ۇستاي بەرىپ ەدى، زەينوللا جەڭىنەن تارتى. «نە؟» دەپ كىرجىڭ ەتە قالدى. قۇلاعىنا سىبىرلادى. قايتادان ۇستاي بەرىپ ەدى، تاعى تارتتى. تاعى سىبىرلاپ ەدى، «ءا، وندا اعامىز وسىلاي دەسە، كەشىرىم وتىنەمىز» دەپ وتىردى. تاماق ىشتىك. ءبارى ۇمىتىلىپ كەتتى. ءۇزىلىس كەزىندە زەينوللاعا بارمايمىن با: «حاماڭدى جەڭنەن تارتىپ سىبىرلاپ ەدىڭ، ونشا يلىكپەدى. قايتا ۇستاي بەرگەندە قايتا تارتتىڭ. نە دەدىڭ؟» «نە دەيم، العىسىندا ايتتىم. قاجەكەڭ بەلگىلى ادام عوي، تەنتەك ادام. اناۋ قاتىرام دەپدى. قاتىرادى. «مەن دە» دەپ قايتا ۇستادى. قايتا جەڭىنەن تارتىپ، «حاما، سسسر مەن سشانىڭ جاعدايى. كىمنىڭ قولى كنوپكادا تۇر سول قاتىرادى. ونىڭ كنوپكاسى شامپان قولىندا تۇر. ءسىز سىلتەيمىن دەگەنشە، ءسىزدى ماڭدايدان سارت ەتكىزەدى» دەپتى. ون كۇن جۇردىك. قاجەكە، قاجەكە.

كارل ماركس كوشەسىندە مەندە التى بولمەلى ءۇي بولاتىن. ەڭ تۇپكىرىندە كابنيەت. ەكى كۆارتيران قوسقان عوي. جۇمىس ىستەپ وتىر ەدىم. قوڭىراۋ. حاماڭ. «ابەش، نە ىستەپ جاتسىڭ؟» «جۇمىس ىستەپ وتىر ەدىم». «قوي مىنا ەشكىمگە ايتپا. مەن عانا ەستيىن. ۇيدە ءوزىڭ جاقسى كورەتىن ەكى جىگىت. ءابىش پەن زەينوللا وتىر. ءانۋاش ەتىن تۇسىرەيىن دەپ جاتىر، تەز كەل» دەدى. مەن كارل ماركس كالينين، ول وپەرا تەاترىنىڭ سىرتىندا، ابىلايحان مەن قۇرمانعازى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا تۇرادى. جاڭادان سالىنعان ءتورت بولمەلى ءۇي. جۇمىستى تاستاپ بارسام، ەتتى جەپ قويىپتى. ەكى بوتەلكەنىڭ ءبىرى ىشىلگەن. ءبىرى جارتىسىنا دەيىن. مەن كەلگەن بويدا: «ال، ابەش، وتىر». قۇيدى. زەينوللا ستولدىڭ باسىندا. ار جاعىندا ءابىش. كوڭىل كۇي جوق. ەتتى جەپ قويعان. تولتىرىپ قۇيدى دا، مەنى وي ماقتادى. ال الىپ قويالىق! قايتادان، جاڭاعى ماقتاعان ماقتاعان ەمەس، بۇلتتىڭ ار جاعىنا شىعاردى. الىپ قويدىق. تاعى قۇيدى. ماعان «ابەش، سەن سويلەشى» دەدى. مەن كوڭىلسىزبىن، جۇمىستى تاستاپ كەلگەم. حاماڭنىڭ ماقتاعاندى جاقسى كورەتىنىن بىلەمىن. «قۇداي بەرگەن ادامسىز عوي. اقيىق اقىنىمىزسىز. تالانت قانداي. ۇلىڭىز دا، قىزىڭىز دا بار. ءانۋار جەڭگەمىز. ال حاماڭ ءۇشىن، حاماڭنىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن الىپ قويالىق» دەدىم. اناۋ ەكەۋى تۇرىپ، ستاكاندارىن ۇسىندى، حاماڭا ۇمتىلىپ جاتىرمىز، حاماڭ ستاكانىن قولىمەن باستى دا، ماعان سىرتىن بەرىپ: «جوق، مەن بۇعان ىشپەيمىن» دەدى. «شۇكىر، دەنساۋلىعىم مىقتى. وسى كۇنگى جاستاردى تۇسىنبەيمىن. سويلەسە ار جاعىنان دەنى دۇرىس ءسوز شىقپايدى. ساراڭ قاتىننىڭ مەس تۇبىنەن سىعىپ العان مايى سەكىلدى» دەيدى. سونان «ءانۋار، ءشاي قۇي» دەدى. ماعان ءالى سىرتىن بەرىپ وتىر. ءانۋار قايتا ءشاي قۇيايىن دەپ ەدى، قۇيعىزبادى. «سەن نەمەنە ءشول دالادا كرەسشىلەردىڭ تۇيەلەرى شولدەگەندەي شورىلداتىپ قۇيا بەرەسىڭ. بولدى، جاڭا ەتكە تويعان ادامعا ءشاي باتا ما؟!» دەدى. سودان تۇردىق. سىرتقا شىقتىق. «ءاي، نە بولدى؟ نە جازدىم؟ جۇمىس ىستەپ وتىر ەدىم، تاستا دەدى. تاستادىم. سويلە دەدى. سويلەدىم. ءتىلىم جەتكەنشە ماقتادىم. دەنساۋلىق بارىمىزگە دە كەرەك قوي» «سەن ءالى تۇسىنگەن جوقسىڭ با؟ ول دەنساۋلىقتى ءقايتسىن؟ اراق ءىشىپ، تەمەكى تارتىپ دەنساۋلىعىن قالاي قۇرتارىن بىلمەي جۇرگەن ادام. دەنساۋلىق دەيسىڭ. سەن جونىندە ەكى رەت كوتەردى. ماقتاعاندا كوسموسقا شىعاردى. سەن دەنساۋلىق دەيسىڭ؟ ولاي بولمايدى» دەدى زەينوللا. وي زامان-اي!

*** بىردە جازۋشىلار وداعى باسشىلارىنىڭ ءبىرى سەيىتجان وماروۆقا جولىعۋعا باردىم. سەيىتجان وماروۆ شارۋاعا ەبى بار، ىسكەر ادام بولاتىن. ءبىراق، قورقاق، كەز كەلگەن ادامنان ۇركەكتەپ، كۇماندانىپ سويلەسەتىن. بارسام، عابەڭ وتىر ەكەن. مەن كۇتىپ تۇردىم. سول كەزدە سافۋان كىرىپ كەلدى دە: «عابيت وسىندا ما؟» دەدى. «ءيا». ەسىكتى اشتى دا: «ءاي، عابيت مەن سەنى كۇتىپ قالدىم عوي» دەدى. عابەڭدە ءۇن جوق. ەسىك اشىق تۇر. مەنەن ەندى سافۋان بيىك، ەسىكتى كولەگەيلەپ تۇر. ءبىراق ەسىكتى جۇلقىپ اشقاندا يىعىنىڭ قيسايعان جاعىنان قاراسام عابەڭ بۇرىلىپ قاراپتى. ءۇن جوق. جاڭاعى مەن كورگەن قالپىندا قاتىپ قالعان. ءبىراق كوزىن اناعان قاداپ، سۇپ-سۇر بوپ تۇرىپ قالعان. مەن سافۋاندى سىرتىنان كورىپ تۇرمىن. ەكى قۇلاعىنىڭ ۇشى قىزاراپ، سامايى قىزاردى، جەلكەسى قىزاردى. عابەڭدە ءالى ءۇن جوق. اناۋ ەسىكتىڭ جاقتاۋىنا جابىسىپ قالعانداي. و دا جاڭاعى قىزۋ قالپىمەن كەلىپ ايتىپ قالىپ، مەنىڭ «ىشتە وتىر عوي» دەپ اقىرىن سىبىرلاپ ايتقانىمدا، ال سەن سولاي بولساڭ، مەن ءقازىر كورسەتەيىن دەگەندەي. سودان ابدەن دۋىلداتىپ، قىزارتىپ الدى. قولعابى جۇقا ەدى. شارفى، باس كيىمى، ۇستىندەگى كيىمى تۇستەس. ءبىر كەزدە بارىپ، ۇزاق پاۋزادان كەيىن، قولىنداعى قولعابى «بار، سەندە مەنىڭ جۇمىسىم جوق. كەتە بەر» دەدى دە سەيىتجانعا قارادى. جاڭاعى سافۋاننىڭ جاعدايىن ايتساڭشى... ءسابيت پەن ءعابيتتتىڭ اۋىلدارى ىرگەلەس بولاتىن. سابەڭنىڭ اۋىلىنىڭ ورىسى كوپ، عابەڭنىڭ اۋىلى ورىستان تازالاۋ بولاتىن. سافۋان دا سول ەكەۋىنىڭ اۋىلىنا جاقىن. مەنى تاڭعالدىرعانى، جيىرما جاس كىشى سافۋاننىڭ: «ءاي، عابيت، مەن كۇتىپ قالدىم عوي. نەعىپ ءجۇرسىڭ؟» دەگەنى ءسوزى ەدى. سونداي بولاتىن... تالاي جىل ءوتتى. مەن «جۇلدىزدا» رەداكتورمىن. الپىس ءۇشىنشى جىلى. تۇسكە تاماق ءىشىپ، كيروۆپەنەن وداققا كەلە جاتسام سەيىتجان وماروۆ تا كەلە جاتىر ەكەن. باسىندا قالپاعى، ۇستىندە ماكينتوج. امانداسىپ، سويلەسىپ كەلە جاتىپ، پوچتاداعى ساعاتتىڭ تۇسىنا كەلگەندە «ءاي، سەكە، ەسىڭىزدە مە، ءسىز سەكرەتارسىز. عابەڭ سىزگە سولاي كىردى. سافۋان كىردى. جاڭاعىداي دەدى» دەپ ەم، الگى كەز كەلگەننەن ۇركەكتەپ، كۇدىكتەنىپ دەگەن ءسوز بار، جان-جاعىنا قارادى دا، اقىرىن: «ءيا، ءيا، ەسىمدە، ەسىمدە» دەدى.

جازىپ العان: باعاشار تۇرسىنباي ۇلى