بوستاندىق – ىزگى پەرىشتە.
كەتپەككە ۇشىپ عارىشقا،
اق قاناتىن قومداپ تۇر.
ماعجان.
ارلى جۇرەك قاشان دا اسىل مۇراتتى اڭسايدى. ول مۇرات جەكە باس مۇددەسىنەن ەمەس، وتان مۇددەسىنەن تۋادى. تۋعان ەلدىڭ مەرەيلى كۇندەرىن اڭساعان، قازاقتىڭ مامىراجاي زامانعا جەتۋىن تىلەگەن، ۇلتىنىڭ كەمەل كەلەشەگى بار ەكەندىگىنە سەنگەن ۇركەردەي توپتىڭ ىشىنەن ماعجان اقىننىڭ شىنارداي تۇلعاسى ايرىقشا ساۋلە شاشىپ، ۇلتىنىڭ جۇرەگىنە ەنەرگيا دارىتادى. ماعجان جىرلارىنىڭ قۋاتى سان عاسىرعا جەتەدى.
كۇنشىعىستا اق التىن ءبىر سىزىق بار:
مەن كەلەمىن، مەن پايعامبار –
كۇن ۇلى.
اقىن كۇننەن تۋعان گۋننىڭ تىكەلەي ۇرپاعى قازاق ەلىنىڭ قاجىر-قايراتىنا كامىل سەندى. «قازاق بوستاندىعىن الىپ ءوز كۇنىن ءوزى كورەتىن ەل بولادى» دەگەن ويدان گورى «قازاق ءوز تاۋەلسىزدىگىمەن قوسا بوداندىقتا وتىرعان وزگە شىعىس حالىقتارىنىڭ بۇعاۋدان شىعۋىنا سەبىن تيگىزەدى. ولارمەن بىرگە ءوزى دە ءوسىپ-وركەندەيدى. ءسويتىپ بەتى تەرىس قاراعان باتىستى وڭعا بۇرىپ، يگى جولعا سالادى» دەگەن ۇلى ماقسات اقىن ساناسىنان بەرىك ورىن العان ەدى. ماعجان قازاقتىڭ باس بولار كۇنىن كۇتتى. حالقىن پايعامبارعا تەڭەۋىنىڭ سەبەبى وسىندا. ءبىراق قازاق بويىندا وزگە باۋىرلارىنىڭ باسىن بىرىكتىرەر، ۇيىتقى بولاتىنداي كۇش-قۋات مۇلدە از ەدى.
تۇلپار ءمىنىپ، تۋدى قولعا الايىن،
سۋىرىپ قىلىش، قان مايدانعا بارايىن
جەردىڭ ءجۇزى كىم ەكەنىم تانىسىن،
جاس بورىدەي ءبىراز ويىن سالايىن!
تىرىلتەيىن الىپ اتام ارۋاعىن،
تازارتايىن سارىارقانىڭ
توپىراعىن،
جان جاعىنا تەگىس بيلىك جۇرگىزىپ،
كەمەلىنە كەلسىن كەيىنگى ۇرپاعىم.
اقىن ەلىنىڭ اتىنان سويلەيدى. بۇل ءبىر جاعىنان ۇلتىنا ارناعان ۇندەۋ ءتارىزدى. ماعجاننىڭ ۇسىنىسىن جۇرتى ورىنداي المادى. عاسىرلىق قۋاتى سارقىلعان قازاق قانداي دا ءبىر ارەكەتكە بارۋعا تىم دارمەنسىز ەدى. ەلىنىڭ وسى كۇيىن كورگەن ۇلى ونىڭ ەرتەڭىنەن قاۋىپتەنەدى دە:
تەرەڭ تەڭىز تەبىرەندى،
كۇنشىعىسىم كۇڭىرەندى،
قىراعى كوزىم كورەدى:
جەلكىلدەگەن تۋمەنەن،
جەر كۇڭىرەنتكەن شۋمەنەن،
قارا بۇلت قاپتاپ كەلەدى.
كۇنباتىستى جايلاعان تۇنەكتىڭ جىلدام جىلجىپ، كۇنشىعىسقا تاقاپ قالعاندىعىن ماعجان استارلاپ جەتكىزگەن. اقىن تەك سوعىستى ايتىپ تۇرعان جوق، ول رۋحاني ازۋدان، پسيحولوگيالىق توزۋدان، سانا سەرگەلدەڭىنەن ەلىن ساقتاندىرادى. رۋح تۇماندانسا، سانا سارى بۋعا اينالادى. باتىس وسىنداي حالگە جەتتى. ەۋروپانىڭ كۇيرەۋ پروسەسىن ماعجاننىڭ زامانداسى وسۆالد شپەنگلەر «زاكات ەۆروپى» ەڭبەگىندە جان-جاقتى بايانداعان بولاتىن. شپەنگلەر ءوز كەزىنە دەيىنگى جانە سول ءساتتەگى ەۋروپانى جازسا، ماعجان ونىڭ كەلەشەگىنە كوز جۇگىرتەدى:
تارسىل-كۇرسىل، قاندى اتىس.
كوپ بىلەم دەپ بولۋگە،
كوپ كۇلەم دەپ ولۋگە
جاقىن قالدى كۇنباتىس.
اقىننىڭ كورىپكەلدىگىنە تاڭداناسىز. تەحنوكراتيالى، ازعان تىرشىلىكتىڭ توقىرايتىنىن قازاق اقىنى كورە بىلگەن. ەۋروپانىڭ اقىرىن جىر قۇرالىمەن سۋرەتتەپ بەردى:
قاپ-قارا ءتۇن. ۋاقىت اۋىر وتەدى،
وي ارتىنان ويلار كەلىپ كەتەدى.
ءتۇن بالاسى كوزىنەن جاس توگىپ،
كۇنشىعىستان ءبىر پايعامبار كۇتەدى.
كۇنشىعىستىڭ كۇننەن تۋعان گۋن ۇلى وسىلاي دەگەندە باتىستىڭ ءوز وكىلى دە تاڭ شاپاعىن دارمەنسىزدەنە كۇتەتىندىگىن جاريا ەتكەن-تىن. ول – د.مەرەجكوۆسكيي.
ۋسترەمليايا ناشي وچي
نا بلەدنەيۋششيي ۆوستوك،
دەتي سكوربي، دەتي نوچي
جدەم نە پريدەت لي ناش پروروك،
– دەگەن «دەتي نوچي» ولەڭىندە.
ءارى قاراي:
مى ناد بەزدنويۋ ستۋپەني.
دەتي مراكا، سولنسە جدەم:
سۆەت ۋۆيديم ي، كاك تەني،
مى ۆ لۋچاح ەگو ۋمرەم، –
دەپ، شىعىستان تارار اق ساۋلەنىڭ ەڭ بولماسا ءبىر ۇزىگىن كورسەك دەگەن باتىستىڭ ءۇمىتىن جىرلايدى اقىن. ەۋروپانىڭ ءۇمىءتى، شىعىستان شۋاق ءدامەتۋى ءالى دە جالعاسۋدا. باتىس ۇلىنا قازاق اقىنى بىلاي دەپ جاۋاپ جازعان ەدى:
قايعىلانبا، سوقىر سورلى، شەكپە زار،
مەن – كۇن ۇلى، كوزىمدە كۇن نۇرى بار
مەن كەلەمىن، مەن كەلەمىن، مەن كەلەم.
كۇننەن تۋعان،
گۋننەن تۋعان پايعامبار.
ماعجان مەن مەرەجكوۆسكييدىڭ ولەڭدەءرىن سالىستىراتىن زەرتتەۋشىلەر ءبىر جاقتى كومپاراتيۆيستىك كوزقاراس- تاردان تۋعان «ەلىكتەۋ تەورياسىن» ۇستانىپ كەلگەندىگى ءمالىم. ولار «ماعجان مەرەجكوۆسكييگە ەلىكتەدى» دەيدى. ءمۇلدە ولاي ەمەس. ماعجاننىڭ ەۋروپا اقىنىنىڭ ولەڭىن وقىپ، وعان جاۋاپ جازۋى ەلىكتەۋشىلىكتىڭ كورسەتكىشى ەمەس. ەلىكتەۋ – وزىندە بولماعان نارسەنى بىرەۋدەن ۇيرەنۋ دەگەن ءسوز. ەگەر ماعجان شەتەل اقىنىنا ەلىكتەگەن بولسا، مىناداي جىر جولدارى ونىڭ قالامىنان تۋماس ەدى:
مۇڭدارلاردى اداسقان،
ايىرىلىپ ەستەن شاتاسقان
كۇنشىعىستىڭ جولىنا
سالايىق، شەتسىڭ دەمەيىك،
ايامايىق، كومەيىك
كۇنشىعىستىڭ نۇرىنا.
اسىل تەكتى، اسقاق رۋحتى، قازاق اقىنى بىرەۋدەن ءبىر نارسە الۋدى قاجەتسىنبەيدى. اتا-باباسى كۇنگە تابىنعان، كيىز ۇيدە كۇن ساۋلەسىن ءبىرىنشى بولىپ كورەتىن گۋن ۇرپاعى تاس ۇيدە تۋىپ-وسكەن، كۇن نۇرىن كەشتەۋ كورگەن ەۋروپالىقتان ۇيرەنىپ جىر جازدى دەۋ اقىلعا سىيا قويماس.
ءاي، سەن كەسەل كۇنباتىس
بۇل جاتۋىڭ قاي جاتىس،
جوعال جىلدام جولىمنان.
بولماسا قورىقساڭ ولىمنەن،
ءۇمىتىڭ بولسا ومىردەن،
ۇستا مەنىڭ قولىمنان!
قۇردىمعا كەتىپ جاتقانعا اقىن كومەك قولىن سوزۋدا. قارمانارعا تالى جوق ەۋروپانىڭ ءحالى مۇشكىل. ول جەدەل كومەككە ءزارۋ. ءوزى قارۋمەن قورقىتىپ، ۇركىتىپ قويعان دالا حالقىنىڭ جۇرەگى مەيىرىمگە تولى بولسا دا دارمەنسىز. تەك ماعجان سياقتى ءىرى تۇلعالاردىڭ وتتى كوزدەرى جالىن اتىپ، ايباردى اڭعارتادى. كەشەگى اتتيلا – بۇگىنگى ماعجان. ەكەۋى دە ەلىنىڭ رۋحاني، الەۋمەتتىك تاعدىرى ءۇشىن وت كەشتى ەمەس پە؟
ماعجان كۇنباتىستى رۋحاني اپاتتان قۇتقارۋعا ۇمتىلدى. سوندىقتان دا ونىڭ تۇعىرى مەرەجكوۆسكييدەن الدەقايدا بيىك. كۇننەن تۋعان بالامىن، جارقىرايمىن جانامىن. كۇنگە عانا باعىنام. ماعجان – يدەاسيال اقىن. يدەاسيالدىق – قازىرگى تۇسىنىكتەگى دىنشىلدىك ەمەس. ول – كوسموستىق رۋحتان نۇرلى سەزىمءنىڭ ءنار الۋى. يەداسياليزم ماعجان شىعارمالارىنىڭ فيلوسوفيالىق ءوسى.
اياق باسىپ ارسىعا،
جۇگىرىپ بارىپ قارسىنا
ءتاڭىرىنىڭ ءتىلىن ۇعامىن.
جەر-جاھاندى جاراتقان ءبىر ءتاڭىرى. كوپشەندىلەردىڭ دانالىعى ءتاڭىرءشىلدىكتە. جالعىز تاڭىرىگە تابىناتىن قازاق دۇنيەنىڭ سىرىن تەرەڭ سەزىنگەن. كوكتەگى كۇنگە، ايعا، جۇلدىزدارعا قاراپ ءبىر جاراتۋشىعا سىيىنعان. ماعجان ەلىنىڭ رۋحىن قاستەرلەگەن، بىرەگەي اقىن بولعاندىقتان حالقىنىڭ تانىم-تۇسىنىگىنەن اجىراماعان. كەيبىرەۋلەر ماعجاندى «ەۋروپاشىل» دەيدى. مۇلدە ولاي ەمەس. ەۋروپا حVءىىى-حىح عاسىردا-اق ەسەڭگىرەگەن. ونىڭ جانسىز، رۋحسىز كەيپىن كەزىندە ۆولتەر، گوگول، پۋشكين، لەرمونتوۆ، ستەندال، ت.ب. ءوز شىعارمالارىندا سيۋجەت، دەتالدار ارقىلى كورسەتكەن. ولار باتىستىڭ قاتىگەز، ءوزىمشىل، ايلاكەرلىگىنە قاراپ وتىرىپ، ونىڭ كەلەشەگىنەن كۇماندانعان.
كوك ەسىگى اشىلدى،
جۇماق نۇرى شاشىلدى
كەلدى ۇشىپ بوستاندىق.
ۇلى دالا تۇرعىندارى يگىلىك اتاۋلىنى كوكتەن كۇتكەن. سەرگەك سانا مەن ۇشقىر لوگيكا تازا رۋحقا ءتان. تەكتىلىك تە رۋح بولمىسىنان. اقىن الىپ كەڭىستىك اۋقىمىنداعى ءار پروسەستى سەرگەك اعارادى. نۇر كوكتەن تۇسسە، بوستاندىق تا كوكتەن. حالىق ازاتتىعىن ءوزى جەڭىپ العانىمەن، وسى «جەڭىپ الۋدىڭ» ءوزى ءتاڭىرىنىڭ راحىمىمەن بولعان ءىس.
بوستاندىق – ىزگى پەرىشتە.
كەتپەككە ۇشىپ عارىشقا،
اق قاناتىن قومداپ تۇر.
بوستاندىقتىڭ مەكەنى – عارىش. وتە سيرەك كەزدەسەتىن كوسموستىق تانىم ماعجان اقىنعا ءتان. يەداسيال سەزىم كوسموستىق تانىممەن استاسىپ جاتىر.
«مەن – كۇن ۇلى، كوزىمدە كۇن نۇرى بار»، دەيدى، ماعجان. ەۋروپالىقتاردىڭ ەشقايسىسىنان ءدال وسىنداي ءموتيۆتى تابا المايمىز. ولاردا كۇن – سيمۆول رەتىندە بار، ءبىراق كۇن شۋاعىنىڭ ءوزى ەۋروپا اقىنى ءۇشىن ءبىر ارمان. باتىستىقتارعا كۇن ساۋلەسى تاپشى. كوشپەندىلەر سياقتى ەركىن دالادا كۇن نۇرىنا بولەنىپ جۇرمەگەندىكتەن تاس ۇيلەردىڭ تۇرعىندارى قانداي دا بولسىن نۇرعا ءزارۋ. ك.بالمونتتىڭ «يا ۆ ەتوت مير پريشەل، چتوبى ۆيدەت سولنسە» دەۋىنىڭ سەبەبى وسى. بالمونت ءومىردىڭ شۋاعىن اڭسايدى، ال ماعجان «كۇن ۇلىمىن» دەيدى. ماعجان وسى تۇستا كەز كەلگەن ەۋروپا اقىنىنان الدەقايدا بيىك تۇر. ونىڭ ويلاۋ قابىلەتى وراسان، سەزىمى سەرگەك، جۇرەك جىلۋى مول. سوندىقتان دا ول كۇللى ادام بالاسىنا شۋاق سىيلاعىسى كەلەدى. ماعجان تۋعان حالقىن ەڭ بيىك تۇعىردان تۇسىرگىسى كەلمەيدى. ول ومىرلىك ەنەرگياسىن ەلىنىڭ قامىنا ارنادى. ۇلتىنىڭ تەكتىلىگىن كۇن نۇرىنا مالىنعان قۋاتتى جىرلارى ارقىلى انىق كورسەتتى.
شارافات جىلقىبايەۆا
