ۇلى دالانىڭ توسىگەن اعىپ وتەتىن سۋلار كوپ... اقسۋ، قاراسۋ، سارىسۋ، كوكسۋ، قىزىلسۋ، قاسقاسۋ، سايرامسۋ، سۋىقسۋ، جىلىسۋ... بۇل سۋلاردىڭ ءبىرشاماسى «قاندىسۋ...». بۇل وقيعا قاندىسۋدىڭ بويىندا وتكەن-دى.
***
ايت قۇتتى بولسىن! وتىز كۇن ورازالارىڭ قابىل بولسىن – جيىرما توعىز كۇن ورازادان كەيىن ايتنامازىنا جيىلعان ەل.
ايت نامازىنان شىققان جۇرت ال، ەندى كىمنىڭ ۇيىنەن باستايمىز؟ – دەسىپ،
سىرتىنان ماقتاپ، ارقادان قاعىپ، بيىلعى نيەتىنە رازى بولىستى كورشىلەرى.
–وسىدان ول سۋدى اۋزىڭا الماساڭ جاقسى بولىپ كەتەسىڭ... دەپ كورشىلەرى شىن تىلەۋلەستىك ءبىلدىرىپ، ونىڭ ورازادا اۋىز بەكىتكەنىن جاقسىعا بالادى.
***
–وتىز كۇن ەرنىڭ كەزەرىپ، وزەگىڭ تالىپ ۇستاعان ورازاڭنىڭ ساۋابىن ءبىر-اق
كۇندە جۋىپ شايعانىڭ نە؟ - دەپ سول كوشەدەگى كەمپىر ماسقارالادى.
–اپاۋ، سونداي بولىپ قالدى - دەدى دە سۇيرەتىلىپ ۇيىنە قاراي سىرعي بەردى.
–اينالايىن-اۋ، بۇلىڭ قالاي ورازا ۇستاپ، اۋىز بەكىتكەنگە سەنى ادام بولدى ما؟ - دەپ قۋانىپ قالىپ ەك، – دەپ تاعى ءبىر كورشى كەمپىر كۇيىپ-پىستى.
ايتتىڭ العاشقى كەشىندە اياعىندا ارەڭ سۇيرەتىلىپ ماس بولىپ ۇيىنە كەلدى. ءىشىپ السا، ءۇيىنىڭ بەرەكەسىن قاشىرادى. بۇگىن سول جيىرما توعىز كۇن تۇراقتاعان بەرەكەنى سىرتقا تەپتى. سونىمەن قويماي الدىنان شىققان بالاسىندا وڭدىرماي تەۋىپ جىبەردى.
بۇزاناسى بەكىمەگەن بالاسى اقساڭداپ جۇرە الماي قالدى دا ەكى كوزدىڭ جاسىنا ەرىك بەردى.
– كوكە... نەگە ۇرا بەرەسىڭ؟ – دەپ بالاسى سوڭعى رەت قاشان وسىلاي تاياق
جەگەنىن ەسىنە الدى. جاستا بولسا رامازاننىڭ راقىمىن سەزىنىپ ەدى... اكەسىنەن تاياق جەمەي. ورازا ءبىتتى. سويقان قايتا باستالدى.
–ولمەيسىڭ ۇرعاننان... – دەدى بالاسىن تاعى ۇرىپ جىبەرمەككە ۇمتىلىپ.
–ولسەم ولىگىمدى دە تاپپاي قالارسىڭ... – دەپ بالاسى ارى قاشىپ كەتتى.
–الدىمەن ءول! سودان سوڭ كورەرمىز.
–و، قۇدايىم، ءوزىڭ جار بولا گور، – دەدى، مۇنى ەستىگەن كورشى ايەل كەرى بۇرىلىپ.
ەل دۇرلىكتى. اۋىل، اۋىلدان اۋدان ورتالىعىنا دەيىن حابار جەتىپ قۇرقارۋ مەكەمەسى اياعىنان تۇرىپ، سۋعا كەتكەن بالانى ىزدەۋدە. جەر-جەرگە اۋدانداعى بارلىق مەكتەپ، دۇكەن، بازارلاردىڭ بارىنە ون ءۇش جاسار بالانىڭ سۋرەتى ءىلىندى. جانىنداعى قۇرداس بالالاردى ءبىر ەكى رەت تەرگەپ سۇراستىرىپ ونىڭ ناقتى سۋعا كەتكەنى انىقتالدى.
اپتا ءوتتى. بالانىڭ نە ءتىرى، نە... ەشكىم بىلمەيدى.
اۋىل ادامدارى توپ-توپ ۇيىمداسىپ، وزەن بويىن جاعالاپ، قۋىس-قۋىستى سىعالاپ ايانباي ىزدەپ جاتىر.
اركىم ءوز بىلگەنىن ايتتى...
تابامىز دەگەن ىرىم مەنەن جىرىنىڭ ءبارى ايتىلدى.
بىلگەن مەنەن كۇلگەننىڭ بار امالى جاسادى. نە دە بولسا تاپساق دەپ...
ارەكەتىنەن تۇك شىقپاعان سوڭ، اۋىل اۋداننان، اۋدان وبلىستان كومەك سۇرادى. بەس قارۋى سايلانىپ جەتكەن وبلىستىڭ قۇتقارۋشىلارى انىقتالعان جەردەن وزەن سۋىنىڭ جايىلىپ اعاتىن ەكى شاقىرىم ارالىقتى ءبىر جۇما ءتىنتىدى.
ەڭگەزەردەي قۇتقارۋشىنىڭ شالت ارەكەتىنەن جۇرت سىلتىدەي تىندى.
جۇرت اراسىندا كۇبىر-كۇبىر اڭگىمە باستالىپ كەتىپ ەدى، قايتا تىنىشتالدى. قۇتقارۋشى جاردىڭ استىنان ءبىر نارسەنى تارتىپ شىعاردى. سول ەدى... سۋ بەتىنە گۇمپ ەتىپ، بۇزاۋدان ۇلكەن تايىنشادان كىشى ءىرى قارا ءتولى شىقتى. ارى قاراي اعىپ كەتە بەردى...
جۇرت اراسىنان بىرەۋ:
–مىناۋ سەنىڭ جوعالتىپ جۇرگەن مالىڭ ەمەس پە دەپ ەدى؟ ءوزىنىڭ ۇرلاپ
كەتتى دەگەن مالى ەكەنىن بىلسە دە «ءيا» دەپ ءتىل قاتا المادى.
سەبەپ... كورشىنىڭ وتىرىپ كەلگەن بالاسىن «ۇرلادى» - دەپ بىر-ەكى رەت قوراسىن ءتىنتىپ شىققانى كۇللى اۋىلعا بەلگىلى.
ءسوزى ءوتىمدى اتالاس جاقىنى: «كىسىگە نەگىزسىز جالا جابۋ دا قىلمىس!» - مۇنى وتەۋىڭ كەرەك دەپ ەدى، توپتالىپ تۇرعان اعايىنداس، اۋىلداس جۇرت قولداي كەتتى.
كۇن ەكىنتى اۋدى. جۇرتتىڭ باسى ۇيلەرىن بەتكە الدى.
ءبىرى جالا جاۋىپ، ءبىرى جازىقسىز اقتالعان ەكى كورشىنى تاتۋلاستىرۋشىلار: «اۋىل شەتىندەگى دۇكەندە كەزدەسەيىك» - دەستى.
ىزدەۋگە ەت جاقىن تۋىسقاندار عانا قالدى.
***
سۇمىرايدا قۇرىپ تارتىلىپ قالاتىن سۋ سوڭعى ەكى جىلدا سۇمبىلە اياعىندا عانا سۋ ەنتىككەن ەرنەۋىنەن قۇلاپ ءجۇر. وزگەرگەن... تابيعات... ادەتتە شىلدە شىعا سۋ ازايىپ، تامىز سوڭى وزەنگە ءتۇسۋ مۇمكىن بولمايتىن.
قۇربان ايتتا كەلدى.
ايتتاعى سىردى ايت ايتار، جاتتاعى سىردى جەل ايتار – دەپ ءبىر كەمپىر بۇرىن ەشكىم ەستىمەگەن ماقال ايتتى...
جۇرت جينالىپ وزەن باسىندا قۇربان شالدى.
بالانىڭ سۋعا كەتتى دەگەن جەرىنەن سالماعىمەن شامالاس قوزىنى باۋىزداپ، وزەنگە تاستالدى. قانىمەن وزەندى قىپ-قىزىل ەتىپ، اعىپ كەتە ءبىردى، ىزدەۋشى جۇرت كوز جازباي سوڭىنان ءجۇرىپ جىلجىدى.
وزەن سۋى اينالىپ ۇيىق جاساپ اعاتىن ارالىققا كەلگەندە جەل كۇشەيىپ، تۇنىق سۋدىڭ بىلىعىن شىعاردى. الگى قوزى ءىزىم-قايىم...
–الگى جەر...
–داۋدە بولسا سول جاردىڭ ءبىر جەرىندە... دەپ جۇرت توقتاماي جامان
جاردىڭ جانىنا كەلدى. جەل ودان سايىن ۇدەپ، بارعان سايىن كۇلشەيىپ وزەندى ارناسىنان اۋىستىرىپ جىبەرەردەي. ارناسىنان كەتىپ بۇلعاقتاعان سايىن الگى جار قاڭىراپ قۋىستىڭ ىشىنەن سۋدىڭ عانا جاڭعىرىعى ەستىلىپ جاتتى. ەكى كوز ءتورت بولعان، ءتورت كوز ەكىلەنىپ سونشا قىراعى ...
انە... شىقتى-شىقتى... وسى جەردىڭ ءبىر بالەسى بار... وتكەندە بۇزاۋ تابىلعاندا-اق ءبىلىپ ەم... قاندىسۋ... بيىل كوكتەمدە وزەن باسىنا قان اعىزباپ ەدىك... دەپ جۇرت دۋ ەتتى. جاردىڭ استىنان... الگىندەگى قوزى شاقىرىمداي قاشىق جەردەن كورىندى.
جۇرتپەن ەرە كەلگەن مولدانىڭ «اۋەزدى اۋەنى» اينالاداعى شۋدىڭ ءبارىن ساپ تىيدى.
جۇرت ءبىر-بىرىن جاڭا كورگەندەي تاڭ قالىسا ءوزدى-وزى ىڭعايسىزدانا، سابىر شاقىرىپ تۇر. الايدا بۇل تىنىشتىقتا كوپكە سوزىلمادى... سۋدان شۋ اسىپ ءتۇستى دە جۇرت وزەنگە لاپ قويدى.
–تابىلدى... – دەدى.
ەكى ايتتىڭ اراسى سۋدا قالعان ادام دەنەسىن ادامدار سىرتقا شىعاردى. جالپىلداپ-سالپىلدان تىلگە ەرىك بەرگەن ادامدار دا ءۇن جوق... اۋىز اشپادى. كەيبىرى ۇزاق ۋاقىت دەمىن شىعارماي، دىمى قۇرىدى.
توپتالىپ جانىنا جيىلعان جۇرتتىڭ ءسوز كۇتىپ تۇرعانىن ءبىلدى دە مولدا: «جەرىن دايىنداپ بەسىننەن قالدىرمالىق،» – دەدى.
اناسى... ەكى ايعى ءۇمىتىن كۇدىگى جەڭىپ، جوقتاۋ ايتىپ زار يلەگەن سول عانا...
اكەسى... بالاسىنىڭ ءمايىتىنىڭ تابىلعانىن مارتەبە كورەتىندەي مە؟ ايتەۋىر ءجۇر...
جۇرت... يمانى سالامات بولسىن! –دەپ داستارقانعا قاراي ءوتىپ، بىر-بىرىنە: ايت قۇتتى بولسىن! – دەستى...
