سويلەسەڭدەر تەك جاقسى ءسوز سويلەڭدەر، ايتپەسە ۇندەمەڭدەر.

(پايعامبار حاديسىنەن)

فرانسۋز ويشىلى لابريۋيەر: «دۇنيەدەگى عاجايىپ ويلاردىڭ ءبارى دە باياعىدا-اق ايتىلىپ قويعان. سەبەبى ادامدار جەتى مىڭ جىلدان بەرى ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى.  ءبىزدىڭ بار ءمىنىمىز دۇنيەگە كەشىگىپ كەلگەندىگىمىزدە عانا. ەندىگى بىزگە بۇيىرعانى سول فيلوسوفتار مەن دانالار تاستاپ كەتكەن ءدان ماساقتارىن  قايىرا جيناۋ عانا» دەيدى. ايتۋلى IT ماماندارى مەن فيزيكتەر ادام ساناسىن الەمنىڭ كىشكەنتاي عانا مودەل ەكەندىگىن، ال كوسموس الەمى ءار ءسوزىڭ مەن نيەتىڭدى تاسپاعا جازىپ الىپ ساقتاۋشى  اقپاراتتىق  قور ەسەبىندە قارايدى. بۇل جەردە لابريۋيەردى كولدەنەڭ تارتۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەبى دە جوق ەمەس. ءبىر-اق مىسال. ۇمىتپاسام دزيۋنيتيرو تانيدزاكيدىڭ (الدە وزگە ءبىر جاپون جازۋشىسىنىڭ بىرىنەن وقىعان) مىنا ءبىر شاعىن عانا اڭگىمە جەلىسىنە   نازار اۋدارتسام دەيمىن. اتالعان اڭگىمە ءبىر جىگىتتىڭ ۇزاق جول ءجۇرىپ، ابدەن بولدىرتىپ كونە ءبىر مولاعا  كەلىپ تۇنەگەن جەرىنەن تامىزدىق تارتادى. سول مولادان ورىمدەي ءبىر جاپ-جاس (ياعني ارۋاق) جىگىت قوناعىن  قۇراق ۇشىپ قارسى الىپ، الدىن اسقا تولتىرىپ تاستايدى. ولارعا ۇستىنە قارا كيىم كيگەن ءبىر ادام تالماي قىزمەت جاساپ جۇرەدى. ەكەۋارا اڭگىمە بارىسىندا ارۋاق جىگىت بۇل قىزمەت جاساپ جۇرگەن  جاننىڭ ءوزىن ولتىرگەن ادام ەكەندىگىن ايتادى. مەزگىل ءتۇن بولادى. مەيمان ۇيقىسىن  قاندىرىپ ەرتەڭىندە اتتانار شاقتا ارۋاق ونىمەن قيماي قوشتاسىپ ءوزىنىڭ ءبىر پىشاعىن سىيعا تارتۋ ەتەدى. تەك بۇل پىشاققا اسا اباي بولۋدى اسىرەسە اكەسى كورىپ قويسا بىردەن تانىپ قوياتىنىن ەسكەرتەدى. ءسويتىپ  جولاۋشى حوش ايتىسىپ ارۋاق جىگىتتىڭ مولاسىنان  اتتانىپ كەتە بارادى.

ايتقانداي-اق  كەلەسى  كۇنى ۇلكەن ءبىر   توپ قارا جيىلعان اس ۇستىندە قوناقتىڭ قولىنداعى كەزدىكتى ولگەن جىگىتتىڭ اكەسى  تانىپ قويىپ بىردەن  لاپ قويادى. «حالايىق، ۇلىمدى ولتىرگەن ادامدى تاپتىم» دەپ اينالاسىنا جار سالىپ ايعايلاپ، الگى جىگىتتىڭ ابدەن  يت سىلىكپەسىن شىعارادى. تۇششى ەتىنە اششى تاياق ءتيىپ، سۇيەگى جاسىعان جىگىت بار شىندىقتى الدارىنا جايىپ سالادى. قوناقتىڭ سوزىنە يلانعان  جۇرت پەن جىگىت اكەسى ونى ولگەن ۇلىمەن جۇزدەستىرمەكتى تالاپ ەتەدى. ءسويتىپ ولار كوپ كەشىكپەي ساپارعا شىعادى. ولگەن  ۇلىمەن جۇزدەستىرگەنى ءۇشىن   ءارۋاق اكەسى  وعان بەك  ريزا بولىپ مول تارتۋ تارالعى جاسايدى. مىنەكي،  شاعىن عانا اڭگىمە جەلىسى ءوستىپ ورىستەپ كەتە بەرەدى.

وسى ورايدا تاڭداي قاعىپ تاڭدانارلىق ءبىر جايتكە جولىعامىز. اتالعان وسى ءبىر  وقيعا  شوقان ءۋاليحانوۆ جيناعان قازاقتىڭ «ءولى مەن  ءتىرىنىڭ دوستىعى تۋرالى اڭىز» اتتى ەرتەگىدەن ەش اينىمايدى. وقىپ وتىرىپ قايران قالاسىڭ. شوقان ەڭبەگىندە   بۇل پىشاقتى  جىگىتتىڭ اكەسى ەمەس، قارىنداسى تانىپ قويادى. مىنە، بار بولعانى وسى عانا. ال ارعى جاعى باياعى جاپون اڭىمەسىنىڭ وقيعا جەلىسىنەن  ءبىر اينىماستان  جىلىستاپ ءجۇرىپ وتىرادى. تاعى ءبىر مىسال. ايگىلى فرانسۋز جازۋشىسى ەميل زوليانىڭ «شابىت» رومانىنداعى كلود ەسىمدى سۋرەتشىنىڭ  ءوز ونەرىن بارىنەن دە جوعارى قويعاندىعى سونشالىقتى ءتىپتى جالعىز ۇلى جاكتى دا  قاراۋسىز قالدىرادى. سونىڭ سالدارىنان جاك اجال قۇشادى. رومان ۇلى سۋرەتشىنىڭ اۋليە قۇداي سوبورىنداعى احۋالدى بايان ەتەتىن ءتول تۋىندىسىنىڭ (كارتيناسىنىڭ) الدىندا اسىلىپ ولۋىمەن اياقتالادى. ال ريۋنوسكە اكۋتاگاۆا «توزاق ازابى» نوۆەللاسىندا ەسيحيدە ەسىمدى سۋرەتشىنىڭ توزاقتاعى ادام ايتقىسىز ازاپتى شىن بەينەلۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ جالعىز قىزىن ورتەتىپ جىبەرەتىن وقيعاسى جايىندا جازادى. نوۆەللا سوڭى اتالعان سۋرەتتى تولىق  سالىپ بىتكەن كۇنى ەسيحيدەنىڭ ءوز بولمەسىندە  اسىلىپ ولگەندىگىمەن ءتامامدالادى.

دۇنيەدە  بىرىنەن-بىرى اينىماعان شىعارمالارمەن قاتار، ايتپاق ويى مەن يدەيالارى ءوزارا ۇقساس تۋىندىلار مەن كوركەم فيلمدەر وتە كوپ قوي. مۇنى بەلگىلى جازۋشى اسقار سۇلەيمەنوۆ تا ءبىر سوزىندە ارنايى  اتاپ وتكەن بولاتىن.  وسىدان ون بەس جىل بۇرىن اراب ەلىنىڭ ءدىن  عۇلاماسى احمەت يبن ميسكيننىڭ قازاق تىلىندە ءتارجىمالانعان «بالىق قيسساسى»  دەگەن شاعىن عانا عيبراتتى اڭگىمەسىن  وقىعانىم بار.  جۋىقتا عانا كورگەن كورەي رەجيسسورى كيم كي-دۋكتىڭ ءتول تۋىندىسى  «كوكتەم، جاز، كۇز، قىس جانە تاعى دا كوكتەم» ءفيلمىن كورگەندە ەسىمە ەڭ العاش تۇسكەنى دە وسى  «بالىق قيسساسى»  بولدى (اتالعان كينودا كول ورتاسىندا ورنالاسقان عيباداتحانا شاتىرىنىڭ شەتىندە  انتەك عانا جەلمەنەن  تەربەلىپ تۇراتىن بالىق سۋرەتى كوپ سىردى ىشىنە بۇگەدى). مەشىت پەن شىركەۋدىڭ  بۇگىنگى  ۋاعىزىنان مىڭ مارتە ارتىق وسى ءبىر شاعىن عانا حيكايا مەن كينونىڭ تۇپكى توقتامى: ادامدى ءوزى جاساعان تارىداي عانا جاقسىلىعى مەن جاماندىعىنىڭ ونى ءاماندا اينالىپ كەلىپ تاپپاي قويمايتىنىن يشارالاۋ.  

سونىمەن ادەبيەت پەن ونەردەگى مۇنداي  سوزبە ءسوز وقيعالار مەن  وي  ۇقساستىقتارى نەلىكتەن بولادى؟ بۇل ۇقساستىقتاردى ۇرلىق (پلاگيات) دەۋگە بولا ما ءوزى؟  ەندەشە وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە از عانا  وي ساباقتاپ كورەلىك. ماسەلەن، كاليفورنيا شتاتىندا دايىندالىپ بىتكەن ءسوزجۇمباقتىڭ (كراسسۆوردتىڭ) نيۋ-يورك قالاسىنا جەتكەنشە جاۋابىنىڭ دايار بولاتىنىن  سول ءسوزجۇمباقتى جاسىرعان ماماندار بىرنەشە مارتە ايتقان بولاتىن.

عالىمدار اراسىندا مىناداي ءبىر ىس-تاجىريبە جاسالعان ەكەن.  ەڭ كۇردەلى دەگەن ءبىر ەسەپتى  ءوزارا الەۋەتى تەڭ  ءۇش ماتەماتيك  عالىمعا ۇلەستىرىپ  بەرگەن. ناتيجەسىندە العاشقى  عالىم بۇل ەسەپتى شىعارۋ ءۇشىن  بەس كۇنىن شىعىن ەتسە، ەكىنشىسى  ەكى  كۇن،  ال ەڭ سوڭعىسى ءبىر-اق كۇندە جاۋابىن تاپقان.  كورىپ وتىرعانىمىزداي  ءار عالىم ەسەپتىڭ  شەشىمىن تاپقان سايىن  كەلەسى ادامنىڭ ناتيجەگە جەتۋ  مەرزىمى  نەعۇرلىم جاقىنداي تۇسكەن.  مۇنىڭ بار  قۇپياسى مىنادا كورىنەدى.  ماسەلەن، كەز كەلەگەن مامان (ماتەماتيك نەمەسە فيلوسوف)  ءبىر نارسەنى تەرەڭ ويلانىپ  جاۋابىن تاپقان ساتتە  ونىڭ ماڭىندا  اننيگيلياسيا  اتتى تولقىن پايدا بولىپ، ول سول مەزەتىندە-اق الەمگە  تارايدى ەكەن. العاشقى ءبىر ادامنىڭ ويىنان تاراعان وسى ءبىر اقپاراتتىق تولقىننىڭ كەلەسى  ادامعا دا تيگىزەتىن ءوز اسەرى  بار.  جاقسىنىڭ ءار جازعان ءام ويلانعانداعى ىزگى ويىنىڭ شاپاعاتى ادامزات ينتەللەكتىسىن ۇدايى العا قاراي دامىتىپ وتىرادى ەكەن ( مىنا دۇنيە تەك جاقسى ادامنىڭ ارمان تىلەگىنىڭ ارقاسىندا عانا امان تۇر دەگەنگە ساياتىن ءماشھۇر-جۇسىپتىڭ دە  ءبىر ءسوزى بار). «قاراڭعى دەگەن  اتىمەن جوق، ول جارىقتىڭ بولماي قالعاندىعىنان تۋىندايتىن قۇبىلىس» دەيدى ەينشتەين. ەندەشە اتام قازاقتىڭ: «جاقسىدان شاراپات جاماننان كەسەپات»، «جاقسى كوپكە ورتاق» پايىم-پاراساتىنىڭ استارىندا قىرۋار  قازىنا جاتقان بولدى عوي.  وسى ءبىر ءجايت جوعارىدا عانا ءسوز ەتكەن ادەبيەت پەن ونەردەگى ءوزارا ۇقساس (دۇرىسى كوشپەلى) ويلاردى ءبىر ادامعا عانا  باسىبايلى ەتىپ مەنشىكتەپ بەرۋدى سالدە بولسا تەرىستەيتىن  ءتارىزدى. ءبىز بۇدان ويدىڭ اقپارات ەكەندىگىن، ءتىپتى ويلاعان ءوز جامان ويىمىزدى ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرماساق تا ول باز بىرەۋلەر تاراپىنان زاتتانىپ كەتۋىنىڭ ابدەن مۇمكىن ەكەندىگىن، اتالعان ءجايت قايىرا قاپەرىمىزگە سالادى. دەمەك، دۇنيەنىڭ  تىرەگى مەن تۇتقاسى تۇنىق وي مەن ءمولدىر ءسوز بولعانى عوي.

سونىمەن جەر شالعايلىعى  جەر مەن كوكتەي   الاش پەن جاپوننىڭ  جوعارىداعى مىسالى  ادامنىڭ قولى جەتپەگەن جەرگە ەڭ اۋەلى ويى جەتەتىندىگىن بەينە ءبىر دالەلدەپ تۇرعانداي (ەندەشە جارىق پەن دىبىس جىلدامدىعى ىسپەتتى  ويدىڭ دا  پارمەندى ءوز جىلدامدىعى بولعانى عوي).  

نە دەسەك تە دوڭگەلەك دۇنيەنىڭ اشىلماعان سىرى ءالى دە  كوپ قوي.  ۇلى شىندىقتىر ۋاقىت ىرعاعىمەن بىرگە قوزعالىپ، كەزەگى كەلگەندە ءوز مىنبەرىنە  كوتەرىلىپ  ءسوز الاتىن بولادى.

ءبىر-اق نارسەنى راس دەپ ويلايمىز.  ول مىناۋ كارى دۇنيەنىڭ ۇزاعىنان سوزىلعان سالقار كوشىنىڭ  باسى مەن اياعىنىڭ تەك  ءبىز  ەمەس ەكەندىگىمىز عانا.

1. تومەندە وسى ءبىر شاعىن عانا ماقالامىزبەن بىرگە احمەت يبن ميسكيننىڭ عيبراتقا تولى ايگىلى «بالىق قيسساسىن» قوسا جاريالاۋدى دا قۇپ ساناپ وتىرمىز.

بالىق قيسساسى

(اۋدارما)

     وسى حيكايانى بايانداۋشى – اتاقتى يمام، ءارى باعدات قالاسىنىڭ فاقيھى   (ءدىن عالىمى) احمەت يبن ميسكين: بۇل وقيعا مەن بالح قالاسىندا ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەندە باسىمنان وتكەن ەدى، – دەپ ءسوزىن باستادى. سول ۋاقىتتا حوراسان شەيحى، عۇلاما ۋاعىزشى، ۇلى زاھيد، (دۇنيەگە بوي الدىرماعان تازا ادام) يمانىنىڭ   كۇشتىلىگى ءۇشىن “ۇممەتتىڭ لۇقپانى” اتانعان ابدۋرراحمان يبن حاتيم ءابۋ يۋسۋف تا بالحتا بولاتىن. بۇل كىسىنىڭ جاماعاتقا ۋاعىز ايتاتىن ارنايى ءماجىلىسحاناسى دا بار ەدى. بىردە سوعان باردىم. شەيح ءبىر جۇمىستارىنا بايلانىستى كەشىگىپ كەلەتىنى تۋرالى شاكىرتتەرىننەن  حابار ايتقىزىپتى. كوپشىلىكپەن بىرگە كۇتىپ وتىردىم.

جينالعان جۇرت بولسا:  “شەيح كەلگەنشە بىزگە بىرەۋ ۋاعىز ايتسىن” – دەپ ۇسىنىس جاسادى.

       كوپشىلىكتىڭ تىلەگىن ماقۇلداعان شەيحتىڭ شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى كەلىپ، مەنىڭ قولىمنان ۇستاپ، جەتەلەپ اكەلىپ شەيحتىڭ ۋاعىز ايتاتىن مىنبەرىنە شىعارىپ: ۋا، احمەد يبن ميسكين، ءسىز باعداتتا بولىپ ءدىن عۇلامالارىنىڭ ءدارىسىن تىڭداعان ادامسىز. ءاھلى سۇننەت يمامى، ءوز زامانىنىڭ “شەيحۋل يسلامى” اتانىلىپ حانبالي مازھابى (جولى، مەكتەبى) مەدرەسەسىنىڭ  نەگىزىن قالاۋشى احمەت يبن حانبالمەن بىرگە بولعانسىز. ساحابالار داۋىرىنەن كەيىنگى، اللانىڭ جەر بەتىندەگى ۇلگىسى اتانعان، تاقۋالىقتىڭ كوشباسشىسى – بيشار ءال – حافيدەن ءبىلىم ۇيرەنگەنسىز. بۇل جەردە ۋاعىز ايتۋ، سىزگە لايىق” – دەدى. مىناداي مارتەبەلى تانىستىرۋدان كەيىن بارشا ادامنىڭ نازارى ماعان اۋدى. نازارلار ءناپسىمدى (ماقتانىش سەزىمىمدى) وياتىپ جىبەردى. “ۋاللاھي! بۇل دا سىناق”، - دەدىم ىشىمنەن. ادامداردىڭ نازارى ساعان اۋىپ، ىنتىعا قاراۋى سىناق ەمەي نەمەنە؟ بۇل سىناق بولعاندا، اتاققۇمارلىق پەن ادامداردان دارەجەم ارتىق، دەپ ويلاپ قالاتىن تاكاپپارلانۋ سىناعى. ءپانيدىڭ ەڭ قاتتى سىناعى دا وسى. ىشىمدە ريا (ءوزىڭدى وزگەگەلەرگە كورسەتۋ) تۋىپ، بارشا ىزگى امالدارىمدى جويىپ، ساۋابىمدى بەكەر قىلار دەپ كۇيزەلدىم. اللا الدىندا ىقىلاستى بولۋىم ءۇشىن، ىقىلاس ماسەلەسىن ەستەرىنە سالدىم، ءناپسىمدى تىيىپ، ءوزىمنىڭ باسىمنان وتكەن مىنا ءبىر حيكايانى بايانداۋعا كىرىستىم.

احمەد يبن ميسكيننىڭ حيكاياسى:

   - ياعني وسىدان 11 جىل بۇرىن، حيجرانىڭ 219 جىلى بولاتىن. مەن باعداتتا ەدىم. ايەلىم جانە كىشكەنتاي ۇلىم بار ەدى. ۇيدە تىسكە باساتىن ءدان جوق، اشتىقتىڭ ازابىنا ۇرىندىق. تارشىلىققا ۇشىرادىق. ءۇيىم ورتەنىپ تۇرعان ساحارانىڭ ءوزى سياقتى. اشتىقتان ايەلىم جىلاي باستادى، وعان بالام قوسىلدى. قينالعانىم سونشالىق ءۇيدىڭ اعاشىن كەمىرۋگە شاق قالدىم. سودان ويىما كەلگەنى: “ءۇيىڭنىڭ اعاشىن جەي المايسىڭ، ودان دا ساتىپ اقشاسىن جەمەيسىڭ بە؟” ءۇيىمدى ساتۋعا نيەت قىلدىم. ونى ساتۋ ماعان ءوز تەرىمدى سىپىرىپ تاستاعانمەن بىردەي ەدى. قاتتى قينالدىم. قايعىرعاننان تۇندە ۇيىقتاي المادىم. ءتۇننىڭ سوڭعى بولىگىندە تۇرىپ، مەشىتكە كەلىپ، ناماز وقىدىم. اللادان ريزىق سۇرادىم. وسى حالدە تاڭ نامازىنا دەيىن بولدىم. ودان سوڭ جاماعاتپەن تاڭ نامازىن وقىدىم دا ارتىنان ەكى قولىمدى كوتەرىپ: “اسا قامقور، مەيىرىمدى اللا! كەمباعالدىعىم ءۇشىن سەنەن پانا تىلەيمىن. سەنەن مەنى  سابىرىم  ارقىلى  جوندەيتىن  پانا  تىلەيمىن جانە  تاعدىرىما  ريزا  بولۋىمدى  تىلەيمىن. سەنىڭ  تاعاتىڭا  قۋات،  بۇيرىقتارىڭا  ريزالىق  تىلەيمىن. يا، راحمان، راحيم!”- دەدىم. تاعى  ءبىراز  ۋاقىت  وتىردىم. كۇن  شىعىپ، ساسكە  ۋاقىتى  كىردى. مەشىتتەن  شىقتىم دا  ءۇيىمدى  ساتىپ  الاتىن  ادام  ىزدەستىردىم. ءۇيىم  ساتىلسا  كەشەدەن  بەرى  ءنار  تاتپاعان  ءۇي-ىشىمدى  تاماقتاندىرامىن. سول  مەزەتتە  بۇرىنان  تانيتىن  دوسىم  ءابۋ-ناسىر  اس-سويادتى  كەزدەستىرىپ، وعان:، ەي، ءابۋ- ناسىر، مەن  ءۇيىمدى  ساتپاقپىن، تۇرمىسىم  تارىلىپ  كەتتى. ايەل، بالام  كەشەدەن  بەرى  اش. ءۇي  ساتىپ  الاتىن   ەشكىمدى  بىلمەيسىڭ  بە؟ ماعان  قارىز  تاۋىپ  بەر، ءۇي-ىشىمدى  تاماقتاندىرايىن، ءۇي  ساتىلسا  اقشاڭدى  قايتارامىن”،-دەدىم. ول:

- جاعدايىڭ  وسىنشا  قيىنداپ  كەتكەنى  مە؟- دەدى.

     -  ءيا، ءدال  وسىلاي  بولىپ  تۇر.

• ەندەشە  مىنانى  الا  تۇر، ىشىندە  شەيحتىڭ  بەرەكەسى  دارىعان  ءبىر  نارسە  بار، - دەپ  ماعان  قولىنداعى  ماتانى  ۇسىندى. اشىپ  قاراسام، ىشىندە  ەكى  ءتىلىم  نان، ازعانا  حالۋا  بار  ەكەن. «وسىنى  ال  دا، ءۇي- ءىشىڭدى  تاماقتاندىر، مەن  ءۇيىڭدى  ساتىپ  الاتىن  نەمەسە  قارىز  اقشا  بەرەتىن  بىرەۋدى  قاراستىرايىن» - دەدى. دوسىما  ريزاشىلىعىمدى  ءبىلدىرىپ، ودان ”شەيحتىڭ  بەرەكەسى  نە؟”  دەپ  سۇرادىم.

شەيحتىڭ بەرەكەسى

- مەن  كەشە  ءدال  سەنىڭ  قالىڭدە  بولدىم.تاقىر  كەدەي  ەدىم. ءبىر  اپتا  بويى قۇرعان  تورىما  بالىق  ىلىنبەدى - دەپ  اڭگىمەسىن  باستادى  ءابۋ- ناسىر  اس-سوياد. سودان  قاتتى  ۋايىمعا  ءتۇستىم. كەشە  جۇما  نامازىنان  سوڭ  مەنىڭ  قاتتى  قايعىدا  ەكەنىمدى  بايقاپ  قالعان  باعداتتىڭ  يمامى  شەيح بيشر ءال-حافي:

-  سەن  نەگە   وسىنشاما  قايعىدا  ءجۇرسىڭ؟- دەپ  سۇرادى.

- ۋاللاھي، ۇيىمدە  تاماق  قالمادى، ساتاتىن  ەشتەڭەم  جوق، وسىعان                             قايعىرىپ  وتىرمىن،- دەدىم. ول  كىسى: ”اللاھۋ  مۋستاان! (جاردەم  تىلەيتىنىمىز  ءبىر  اللاھ) تورىڭدى  ال دا، مەنىمەن  ءجۇر”،- دەدى. ەكەۋىمىز  بالىق  اۋلايتىن حانداققا (جەرگە) كەلدىك. شەيح ءوزى دارەت الىپ، ماعان دا سونى ىستەتتى. ودان كەيىن «ەكى باس (راكاات) ناماز وقى»، - دەپ ماعان بۇيىردى. ءوزى دە وقىدى. نامازدان كەيىن قاتتى جالبارىنىپ دۇعا جاسادى. ءسويتىپ : «تورىڭدى تاستا»، -دەدى. تورىمدى تاستادىم. كەشىكپەي تورىما ءبىر نارسەنىڭ ىلىنگەنىن اڭعاردىم. تارتىپ كورسەم، اۋىر ەكەن. شىعارۋعا كۇشىم جەتپەدى. شەيحتى كومەككە شاقىردىم. ەكەۋلەپ تارتىپ شىعاردىق. و’اللا! ومىرىمدە كورمەگەن، سەمىز، ءداۋ بالىق شىقتى. اللاعا ماقتاۋلار ايتىپ، شۇكىر ەتتىم. ەندى كوتەرەيىن دەسەم،تاعى شامام جەتپەدى. تاعى دا شەيحتى كومەككە شاقىردىم. شەيح بالىقتى يىعىما سالىپ بەرىپ: «بازارعا اپارىپ سات، بالا شاعاڭا تاماق ال»، -دەدى . مەن شەيحقا العىسىمدى ايتىپ، بالىعىمدى كوتەرىپ، بازارعا بەتتەدىم. بازاردىڭ كىرە بەرىسىندە ءبىر ساۋداگەر كەزدەسىپ «مىنا بالىقتى ساتپايسىز با؟» - دەپ ءوتىندى. اۋىزىما تۇسكەن اسا قىمبات باعانى ايتا سالدىم. ۋاللاھي، ساۋداگەر ەش ساۋدالاسپاستان سۇراعان باعامدى بەردى. اقشاما نان، حالۋا ساتىپ الدىم دا بىردەن ءۇي-ىشىمدى تاماقتاندىردىم. ولار تاماقتانعان سوڭ قاراسام، ءالى ارتىلىپ قالعان نان مەن حالۋا بار ەكەن. وسىنى بىرەۋگە بەرەر بولسام، ادامداردىڭ جاقسىسى شەيح بيشر ال-حافيگە بەرەرمىن، دەپ شەشتىم. ءسويتىپ، ونىڭ ۇيىنە بارىپ، ەسىگىن قاقتىم. “كىمسىز؟”-دەپ ءوزى سۇرادى. “ءابۋ ناسىر اس-سويادپىن”-دەدىم. “ەگەر قولىڭدا بىردەڭە بولسا، ونى ەسىكتىڭ سىرتىنا قالدىر، ەشتەڭە الىپ كىرمە”، - دەدى. قولىمداعى نان مەن حالۋانى سىرتقا قالدىرىپ ۇيگە كىردىم. ءسويتىپ، كەلگەن شارۋامدى ايتتىم: “ۇلى اللاھقا ماقتاۋلار بولسىن! مىنا ءبىر ارتىلىپ قالعان نان مەن حالۋانى دۇعا ەتىپ كومەكتەسكەنىڭىز ءۇشىن سىزگە سىيلىق رەتىندە بەرۋدى دۇرىس كوردىم ”، - دەدىم. شەيح كۇلىپ جىبەردى دە: “ەي، ءابۋ ناسىر! ەگەر وسىنى ءوزىمىز جەيتىن بولساق بالىق شىقپاس ەدى”. ياعني،، وسىنداي ىزگى امالدارىمىز ءۇشىن، سىيلىق الاتىن بولساق بالىق شىقپاس ەدى. ويتكەنى، اللا مەنىڭ دۇعامدى قابىلداعانى ءۇشىن بالىق شىقتى. ءارى مەنىڭ كۇماندى ىستەردەن ساقتانعاندىعىم ءۇشىن بالىق شىعىپ تۇر. ساۋاپتى امالدارى ءۇشىن نەمەسە جاساعان دۇعاسى ءۇشىن ادامدار اقى السا وندا بالىق تا شىقپايدى، ريزىق تا كەلمەيدى، دۇعا دا قابىل بولمايدى.

   اقىرى شەيح ورامالدى قايتارىپ جىبەردى. مەن سودان كەلە جاتىرمىن. بۇل ساعان قاجەت. ۇي-ىشىڭە اپارىپ بەر. مەن سەنىڭ ءۇيىڭدى ساتىپ الاتىن، ايتپەگەندە قارىزعا اقشا بەرەتىن ادام ىزدەستىرەيىن،- دەپ دوسىم كەتىپ قالدى.

   مەن قاتتى قۋانىپ كەتتىم. اش وتىرعان ايەل، بالاما بەرەتىن از عانا ازىعىم بار. ءبىراق وسى كۇيگە تۇسكەنىمە، ساداقا العانىما قاتتى كۇيزەلدىم. سوعان قاراماستان نان مەن حالۋادان شەيحتىڭ سىرىن سەزگەندەي بولدىم. ەستىگەن وقيعام تەرەڭ ماعىناعا يە سياقتى بولىپ كورىندى. شەيحتىڭ: “وسىنى ءوزىمىز جەيتىن بولساق – بالىق شىقپاس ەدى”، - دەگەن ءسوزى ويىمنان كەتپەدى. ول كىسىنىڭ تاقۋالىعىن، دۇنيە ىسىنە قىزىقپاعانىن، اللاعا ارتقان سەنىمىن، ريزىقتىڭ كەلۋىنە دەگەن ءۇمىتىنىڭ كۇشتىلىگىن ويلاپ ۇيگە كەلە جاتىر ەدىم، مىنا ءبىر وقيعا كەز بولدى. مەنى جاس بالاسىمەن بىرگە وتىرعان ايەل توقتاتتى. بالا مەنىڭ قولىمداعى ورامالدان كوز المايدى. ايەل: “ەي، مىرزا! مىنا كىشكەنتاي بالا جەتىم ەدى. اسىرايتىن ەشكىمى جوق، اشتىققا شىداماي بارادى. قولىڭدا بىردەڭە بولسا، تاماقتاندىرعايسىڭ، ساعان اللانىڭ مەيىرىمى بولعىر!”- دەدى. بالاعا نازار اۋدارسام اللاعا عيبادات ەتىپ، دۇنيەدەن باز كەشىپ، جالبارىنىپ تۇرعان 1000 عيباداتشىدان ارتىق بەرىلىپ تۇرعانداي كورىنەدى. ءيا، مەيىرىم تىلەگەن جەتىم سابيدەن وسى جالىنىشتى كەيپى 1000 عيباداتشىدان ارتىق ەدى. جۇرەگىم قاق ايىرىلىپ، ويلانا باستادىم. ءدال ءقازىر مىنا ايەل مەن بالانى، نەمەسە ءوز ايەلىم مەن بالامدى تاماقتاندىرامىن. ەكى جاعدايدى سالىستىرا باستادىم. ءبىر كەزدە ءجاننات جەر بەتىنە ءتۇسىپ، وسى جەتىم ءسابي مەن ايەلدى تاماقتاندىرعان ادامعا ءناسىپ بولاتىنداي سەزىلدى ماعان. ادامدار بولسا سوقىر، ەشنارسە كورىپ جاتقان جوق. تاعى ءبىر سىناق - كەشەدەن بەرى ءنار تاتپاعان ايەلىم مەن بالام ەسىمە ءتۇستى. ايەلىم مەن بالاما تاماق بەرسەم - وتە جاقسى، ساۋاپتى ءىس؛ ءبىراق تا، ءوزىم سابىر ەتسەم،  ايەلىم مەن بالام  سابىر ەتىپ، وسى ەكەۋىن تاماقتاندىرسام ءبىر ەمەس، بەس ساۋاپ العالى تۇر ەكەنمىن: ءوزىمنىڭ سابىرىم، ايەلىمنىڭ سابىرى، بالامنىڭ سابىرى، وسى ايەلدىڭ قۋانىشىنىڭ ساۋابى مەن بالانىڭ قۋانىشى.

مەن: ”وسى اشتىققا بىرنەشە كۇن سابىر ەتۋ كەرەك بولسا، سابىر ەتەيىن. پايعامبارىمىز اشتىققا سابىر قىلماپ پا ەدى؟ ابۋباكىر شە (ر..) بىرنەشە كۇن تاماقسىز قالعان ەدى. يبن ومار دا (اللاھ ولاردىڭ بارلىعىنا رازى بولسىن)، اش جۇرمەپ پە ەدى؟ “ءياتۋي” دەگەن يسلام فيقھىندا (تۇسىنىگىندە عىلىمىندا) كەڭ تانىمال ءسوز بار. بىرنەشە كۇن قاتارىنان تاماقسىز ۇيىقتاپ قالۋدى بىلدىرەدى. كۇن باتاردا اۋزىن اشاتىن ورازا تۇتقان كىسىدەي ەمەس، ەكى-ۇش كۇنگە دەيىن ەش نارسە جەمەي ءجۇرۋ. جوقشىلىقتان وسىنداي جاعدايعا جەتكەن ساحابالار مەن عۇلامالار ەسىمە تۇسە باستادى. ولار دا سابىر قىلعان. مەن دە سابىر ەتەيىن. ايەلىم مەن بالامدى كوندىرەيىن، ال، مىنالار بولسا شىنىمەن دە بەيشارا حالدە ەكەن. الگى ايەلگە: “مىنانى ال دا بالاڭدى تاماقتاندىر”، - دەدىم. سول ساتتە، ايەلدىڭ كوزىنەن ءبىر تامشى جاس ىرشىپ شىققانىن كوردىم. بالا بولسا شاتتانىپ، كۇلە باستادى. بۇلاردىڭ قۋانعاندارىن كورىپ، سولارمەن بىرگە قۋانۋعا شامام جەتپەدى. ولار ءۇشىن اللاعا دۇعا قىلدىم دا، كەتتىم. ولار ءماز، بەرگەنىمدى جەپ قالا بەردى. مەن بولسام ودان بەتەر ۋايىمعا ءتۇستىم، تاپقان ازعانتاي تاماقتى باسقالارعا بەردىم، ەندى ۇيىمە نە بەتىممەن بارامىن. ءسويتىپ، ۇيگە بارماۋدى ءجون كوردىم. ايەلىم مەن بالامنىڭ جىلاعانىن كورۋگە ءداتىم جەتپەدى. بەسىن ۋاقىتى جاقىنداپ قالدى. مەشىت قابىرعاسىنىڭ كولەڭكەسىنە وتىرا كەتتىم. “ءۇيىمدى كىم ساتىپ الار ەكەن؟” – دەپ باياعى ۋايىمعا قايتا ءتۇستىم.

بالىق قايدان شىقتى؟

ءسويتىپ وتىرعانىمدا: “ەي! احمەد يبن ميسكين، قايداسىڭ؟”- دەپ مەنى شاقىرىپ ىزدەپ جۇرگەن ءابۋ ناسىر اس-سويادتىڭ داۋسىن ەستىدىم. قاراسام، وتە قۋانىشتى ەكەن. “نە بولدى؟”- دەدىم. ول  بولسا: «ەي، احمەد، ۇيىڭە بايلىق پەن بەرەكە كەلدى» - دەدى. مەن: “سۋبحاناللاھ! ەي، ءابۋ ناسىر، بالىق قايدان شىقتى؟”- دەپپىن.

    دوسىم مىنا ءبىر وقيعانى ايتىپ بەردى:

- وزىڭە كەزدەسكەن سوڭ، ءبىر قايىر قىلۋشى مۋحسيننەن ساعان بەرەتىن قارىز تاپتىم دا، تاماق الىپ ۇيىڭە بارماقشى بولدىم. ءسويتىپ، تاماق پەن اقشانى الىپ ۇيىڭە بارا جاتىر ەدىم، جولدا ءبىر ساۋداگەر: ”ميسكين باسريدى تانيتىن ادام بار ما؟”- دەپ اينالاسىنا جار سالىپ تۇر ەكەن. جينالعان جۇرت: ”تانىمايمىز”،- دەستى. ءبىز ميسكين باعداتيدى بىلەمىز، ول ەمەس پە؟ – دەپ سۇرادى. جار تاراتۋشى ادام: «ماعان ميسكين باسري كەرەك»،- دەپ تۇرىپ الدى. سەنىڭ اكەڭ “ميسكين باعداتي” بولعانىن، مۇندا كەلگەن سوڭ “ميسكين باسري” اتانىپ كەتكەنىن ءبىلۋشى ەدىم. وعان ايتىپ بەردىم. “ەندەشە ول قايدا؟ – دەدى ساۋداگەر. مەن: “ول كىسى نە ءۇشىن قاجەت؟” – دەپ سۇرادىم. الگى ادام بىلاي دەدى: “مەن باسرالىق ساۋداگەرمىن. ميسكين ءال-باسري دەگەن ادام ( احمەدتىڭ اكەسى) وسىدان 30 جىل بۇرىن ماعان ءبىراز دۇنيە بەرگەن ەدى. مەن ول اقشانى زايا كەتىرىپ الدىم دا قايتارۋعا شامام بولمادى. ول كىسىگە: “ازىرشە اقشاڭىزدى قايتارۋعا شامام جوق. باسقا جەرگە بارىپ كاسىپ ىستەيىن. قاشان اقشا تاپسام، اللانىڭ ريزاشىلىعى ءۇشىن قايتارامىن”،- دەدىم. ول كىسى كەلىسىمىن بەردى.                ءسويتىپ، ساۋدا ىسىمەن اينالىستىم. قانشاما قيىندىقتاردان كەيىن اللا قايىرىن بەردى. ميسكين باسريگە اقشاسىن قايتارىپ بەرۋگە قولىم تيمەدى، اركەز ساۋدادا بولدىم. ودان العان اقشانى ساۋداعا سالدىم. قىرۋار اقشاعا اينالدى. مىنا كەرۋەن تۇگەلىمەن سول ميسكين باسريدىكى. تۇيەلەر دە، التىن-كۇمىس، كيىم-كەشەك بارلىعى ميسكين ءباسريدىڭ دۇنيەسى. وسىنىڭ بارلىعىن باسراعا الىپ بارسام، ول كىسى باعداتقا كوشىپ كەتىپتى. سودان باعداتقا كەلگەنىم وسى ەدى، - دەدى.

    - سودان سەنى ىزدەپ ءجۇرمىن. كەرۋەندى ايەلىڭە اكەلىپ تاپسىردىق.

    - سۋبحاناللاھ، - دەدىم. “ەگەر وسىنى ءوزىمىز جەيتىن بولساق، بالىق شىقپاس ەدى”، - دەگەن شەيحتىڭ ءسوزى ەسىمە ءتۇستى. دوسىم ەكەۋمىز ۇيگە باردىق. ەسىك الدىندا كەرۋەن تۇر. ايەلىم مەن بالام تاماققا تويىپ، ەندى پاقىر-كەمباعالدارعا ساداقا تاراتا باستاپتى. سۋبحاناللاھ! وسىدان ءسال عانا بۇرىن پاقىر ەدىم، ەندى مىنە...

    - سودان ءىرى ساۋداگەردىڭ بىرىنە اينالدىم. اللاعا شۇكىرشىلىك ەتىپ، ىزگى امالدارعا ۇمتىلدىم. كەمباعالداردىڭ مۇقتاجىنا كومەكتەستىم. ءبىلىم ۇيرەندىم، ءىلىم تاراتتىم.

قۇرمەتتى قاۋىم! وسىدان 11 جىل بۇرىن بولعان وسى حيكايانى ايتىپ بەرۋىمنىڭ تاعى دا باسقاداي سەبەبى بار، - دەدى  احمەد.

 – وسىدان بۇرىن ءتۇس كوردىم. ءتۇسىم مەن باستان كەشكەن وقيعانىڭ اراسىندا قانداي ءبىر بايلانىس بار سياقتى كورىنەدى. جينالعان جۇرت: - ەي، احمەد، ول ءتۇستىڭ بىزگە ايتقان وقيعاعا قانداي قاتىسى بار، اللانىڭ ساعان راحمەتى بولسىن، ونى دا ايتىپ بەرىڭىز، - دەپ ءوتىندى.

احمەد يبن ميسكيننىڭ ەكىنشى حيكاياسى:

  - تۇسىمدە قيامەت كۇنى باستالىپتى. تارازىلار ورناتىلىپ، امالدارىم تارازىعا ولشەنەيىن دەپ تۇرعانىن كوردىم. ءسويتىپ، پەرىشتەلەر كەلىپ، مەنىڭ جاقسى امالدارىمدى تارازىعا سالدى. ساۋاپتى ىستەرىم ( بەرگەن ساداقالارىم، وقىعان دارىستەرىم) تاۋداي بولدى. تارازىنىڭ ەكىنشى جاعىنا كۇنالارىم سالىندى. ول ءتىپتى از ەكەن. وسى از عانا كۇنام تاۋداي ساۋاپتارىمدى باسىپ كەتتى. ساۋاپتارىمنىڭ ءتىپتى سالماعى جوق. اينالامداعىلاردىڭ ءبارى اڭ-تاڭ. اسا ءبىر تەرەڭ ماڭىزعا يە دارىستەرىم مەن ايتقان ۋاعىزدارىمدى قاراسام – ىشىندە قۇرت ءجۇر ەكەن. الگى  قۇرت  تاۋداي  ساۋاپتارىمنىڭ  ءىشىن  ۇگىپ  جەپ  قويىپتى. قاۋقيعان  سىرتى  عانا  قالعان. الگى  قۇرت  نە  دەسەم - ادامداردىڭ  ماقتاۋى  ەكەن. ”پالەنشە دەگەن عالىمنىڭ  ءبىلىمدىسى - اي”، دەگەن  ماقتاۋلارعا، ءوزىمنىڭ “ءبىلىمدىمىن”  دەگەن  ريام (ءوزىڭدى وزگەلەرگە كورسەتۋ)  قوسىلىپ  قۇرتقا  اينالىپتى  دا، ساۋاپتارىمدى  جەپ  قويىپتى. ”ءپالى، نەندەي  كەرەمەت  ۇستاز!”- دەگەن  سوزگە  الدانىپپىن. ءبىر  كەزدە  قايىر-ساداقالارىم  ءۇشىن  بەرىلگەن  ساۋاپ  تارازىعا  تارتىلدى. پالەن  مىڭ  ادامعا  ساداقا  بەرىپپىن، قانشاما  وتباسىن  اشتىقتان، كەمباعالدىقتان  قۇتقارىپپىن. ءبىر  جەرلەرگە  ۇلكەن-ۇلكەن  مەشىتتەر  سالىپپىن. وسىنداي  تاۋداي  ساۋاپتارىمنىڭ  ەشبىر  سالماعى  بولماي  شىقتى. تاعى  دا  ىشىنەن  قۇرت  شىعىپ، جەپ  قويىپتى. ياعني، ادامداردىڭ  العىسىنا  دەگەن  قۇشتارلىق، اتاقۇمارلىق، جومارت  اتانۋ  ماقتانى  قۇرتقا  اينالىپتى. ءسويتىپ، تارازىنىڭ  ساۋاپتار  جاعى  بوساپ  قالدى. كەرەك  دەسەڭىز، عيباداتتارىمنىڭ  ءوزى  ساۋاپتان  جۇرداي. وقىعان  نامازدارىم، ۇستاعان  ورازام، قاجىلىعىم، زەكەتىم - بارلىعىنىڭ  ارتىندا  عۋرۋر ( ۋاقىتشا، الدامشى)  مەن  ادامداردىڭ  ماقتاۋلارى  تۇر. اعزۋ  ءبيللاھ! (اللادان  پانا  تىلەيمىن!). تارازىم  بوس. «ەندى  ەش  نارسەسى  قالمادى  ما، توزاققا  كەتەتىن  بولدى  عوي»،- دەگەن  داۋىستار  ەستىلە  باستادى. سول  كەزدە: «مىناۋ  قالدى، مىناۋ قالدى!”- دەگەن  داۋىس  ەستىلدى. مەن  دە، ادامدار  دا  بۇرىلىپ  قاراساق: ءبىر  ورامال  ىشىندە  ەكى  ءتىلىم  نان، ازعانا  حالۋا  كەلىپ  تارازىعا  ءتۇستى. ”ە-ە، بۇل  ايەل  مەن  جەتىم  بالاعا  بەرگەن  ساداقام  ەكەن  عوي”- دەپ  ويلادىم  ىشىمنەن. ءبىر  ۋاقىتتا: ”تۇرا  تۇرىڭدار”،- دەگەن  تاعى  بىرەۋدىڭ  ءۇنى  ەستىلدى.”نە  بولدى؟”- دەستىك. سويتسەم، بۇل  ەكى  ءتىلىم  ناننىڭ  ساۋابى  بۇتىندەي  مەنىكى  ەمەس  ەكەن، تەڭ  جارتىسى  ءابۋ  ناسىردىكى  ەكەن. مەن  بولسام: ءوزى  دە  ونشا  ۇلكەن  دۇنيە  ەمەس  ەدى،  جارتىسى  الىنىپ  قالدى، بۇدان  نە  قايىر”،- دەپ  تۇرمىن. ءبىر  ءتىلىم  نان  تارازىعا  كەلىپ  ءتۇستى. قاراسام، الگى  ءتىلىم  نان  تاستاي  بولىپ  قاتقان  كۇنالارىمدى  باسايىن  دەدى. ەندى  قۇتىلۋىما  ازعانتاي عانا  قالعان  سياقتى. بۇكىل  عۇمىر  بويى  ىستەگەن  جاقسى  امالدارىمنىڭ  ءبارىن  قۇرت  جەپتى  دە، قۇرت  جەمەگەن  جالعىز  امال  قالىپتى دەستى. ”ول قانداي امال ەكەن؟”- دەستى  بىرەۋلەر. باياعىداعى  ايەلىمنىڭ سابىرى، بالامنىڭ سابىرى، ءوزىمنىڭ  سابىرىم (اشتىققا  دەگەن)  زات  بولىپ  الدىما كەلدى. تارازىعا  سالىنعاندا  ساۋاپتار  جاعى  اۋىرلاي  باستادى. ەندى  قۇتىلۋعا  از-اق  قالدىم. ”تاعى  ءبىر  نارسەسى  بار  ما، ىزدەڭدەر”، - دەگەن  بۇيرىق  ءتۇستى.  ەشتەڭە  شىقپادى.  مەنى  توزاققا  سۇيرەتىپ  اكەتكەلى  تۇر.  بولدى، ءبىتتىم. وسى  كەزدە: ”كىشكەنتاي  عانا  نارسە  بار  ەكەن”،- دەگەن  داۋىس  ەستىلدى. ”ول  نە ؟”.  ”بالانى  تاماقتاندىرعان  ءۇشىن  قۋانعان  ايەلدىڭ  ءبىر  تامشى  كوز  جاسى”.  ”ءبىر  تامشى  جاستان  نە  پايدا، وندا  قانداي  سالماق  بولسىن”- دەپ  جاتىر  ەكەن.  ”جوق، ونى  دا تارازىعا  سالىڭدار”، - دەلىندى. كوز  جاسى  تارازىعا  تارتالدى. تارازىعا  تۇسكەن  كوز  جاسى  كوبەيە  باستادى. كوبەيە - كوبەيە  كولگە  اينالدى. تەڭىز  بولدى. ءبىر  كەزدە  وسى  تەڭىزدەن  ءبىر  بالىق  شورشىپ  شىعىپ، تارازىنىڭ  ساۋاپ  تۇرعان  باسىنا  لىپ  ەتىپ  قۇلادى. ساۋاپتار  جاعى  كۇنانى  باسىپ  كەتتى. ”قۇتىلدى، قۇتىلدى!”- دەگەن  داۋىستار  ەستىلدى. ”ءالحامدۋليللاھ! قۇتىلدىم!”- دەپ  مەن دە  ايقايلاپ  ويانىپ  كەتتىم.

ويانعان سوڭ ەسىمنەن ەكى سويلەم شىقپاي قويدى. ءبىرىنشىسى: “بالىق قايدان شىقتى؟”، ەكىنشىسى: “ەگەر دە وسىنى ءوزىمىز جەگەندە بالىق شىقپاس ەدى”.

بارلىق  ماقتاۋلار الەمنىڭ  راببىسى اللاعا بولسىن!

ىقىلاس وجاي ۇلى