ۇلتتىق سانا-سەزىم، ۇلتتىق پاتريوتيزم ءار ادامدى، ءار حالىقتى ۇلتتىق ويلاۋ قابىلەتى، ۇلتتىق ادەت-عۇرىپ، ۇلتتىق ءسالت-داستۇر قورشاۋىندا ساقتايتىن نەگىزگى رۋحاني بايلىق. ەگەر ءبىر ۇلتتىڭ ءبىر بولشەگى باسقا جەردە، يا ءوز وتانىندا بولەك ۇلتتىڭ سانا-سەزىمى نەگىزىندە تاربيەلەنسە، وندا ول قوعامنىڭ مۇشەلەرى باسقا ۇلتتىڭ ادەت-عۇرپىن، ءسالت-داستۇرىن قابىلدايدى، ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن سول ۇلتقا ءسىڭىپ كەتەدى. سوندىقتان حالىقتى ۇلت رەتىندە ساقتايتىن جالعىز جول بار. ول جول – جاس ۇرپاقتى ۇلتتىق سانا-سەزىم نەگىزىندە تاربيەلەۋ.
ۇلتتىق سانانىڭ قالىپتاسۋىنا جانە دامۋىنا سەزىمدىك جانە سانالىلىق تۇرعىدان قاراۋعا بولادى. سەزىمدىك، ول ءوز ەلىن، حالقىن، ۇلتىن سىيلايتىن، سۇيەتىن العاشقى ىستىق سەزىمنەن تۋسا، سانالىلىق ۇلتىنىڭ وتكەنى مەن قازىرگىسىن ۇعىپ، كەلەشەك حالىق تاعدىرى مەن ۇلت ماسەلەلەرىنە مەملەكەتتىك ءارى دۇنيەجۇزىلىك تۇرعىدان قاراۋ بولماق.
ەلباسىمىز «مەنىڭ حالقىم، وزگە ۇلتتىڭ تۇسىنە كىرسە، شوشىپ وياناتىنداي اۋىر-اۋىر تاعدىرلاردى باسىنان كەشتى. ءتىپتى تۇقىم تەبەرىگىمەن قىرىلىپ، جويىلىپ تا كەتەتىن كەزدەرى بولدى. ءبىراق ازاتتىققا دەگەن ارپالىس، تاۋەلسىزدىككە دەگەن تالپىنىس بۇگىنگى تاڭعا جەتكىزدى»، دەگەن بولاتىن.
سوندىقتان تاۋەلسىزدىك ءبىز ءۇشىن ەڭ قاستەرلى دە قاسيەتتى ۇعىم بولۋى ءتيىس. ازاتتىعىمىزدىڭ شيرەك عاسىرىندا قoعaمنىڭ بaرلىق سaلaسىندa دeرلiك تeرeڭ دe كۇردeلi وزگeرiستeر oرىن aلدى. ەڭسەسى بيىك ەلدىكتىڭ، ىرگەسى سوگىلمەس بىرلىكتىڭ التىن ۇياسىنداي قaزaقستaن ءالeم تaنىعaن eلگe aينaلىپ، حaلىقaرaلىق دeڭگeيدe ءوزiنiڭ ءباسeكeلeس بoلۋعa قaبiلeتتiلiگiن كورسeتiپ كeلeدi. بابالارىمىز عاسىرلار بويى ارمانداعان ازاتتىقتى الىپ، تاۋەلسىز ەل بولۋ باقىتى بۇيىرعان بۇگىنگى ۇرپاق كەلەشەككە وسى باعاسىز قۇندىلىقتى اماناتتاۋعا ءتيىس.
الايدا ءبىز ايتىپ وتىرعان اماناتقا كەسىرلى دۇنيەلەر زامان اعىمىمەن قالىپتاسۋدا. قازىرگى زامانداعى جاھاندانۋ، ۇلتسىزدىققا يتەرمەلەيتىن ءقاۋىپتى يدەيالار مەن ىس-ارەكەتتەر ورىن الۋدا. سول ءبىر ءقاۋىپتىڭ ەڭ قايىرسىزى ايتا-ايتا جاۋىر بولعان پسيەۆدوسالافيلەردىڭ يدەياسى بولىپ وتىر. ءدىنتانۋشى عالىمدار تاراپىنان اتالمىش يدەيانىڭ زيانى مەن زالالى زەرتتەلىپ، تالدانسا دا مادەنيەت پەن يدەيادا شەكارا بولمايتىنى سەكىلدى، قوعامنان الاستالماي وتىر. كەسىرلى يدەيانى تاراتۋشى مەملەكەتتەر ونىڭ زياندىلىعىن قازىرگى تاڭدا ۇعىپ بولدى. سەبەبى پايعامباردىڭ زامانىنان باستالعان حاريجيتتىك ۇستانىمنىڭ ەشقانداي وپا بولمايتىنى بەلگىلى. زامانىندا مۇحاممەد پايعامباردى ءدىندى دۇرىس ۇستانبايسىڭ دەپ قارالاعان حاريجيتتەردىڭ قاي زامانىندا دا جويىلۋعا ءتيىس يدەيا ەكەندىگى انىق.
پسيەۆدوسالافيلەردىڭ قوعامعا، بەلگىلى ءبىر مەملەكەتكە، ەلدىڭ ەلدىك مۇراتىن جويىپ، ۇلتسىزدىققا الىپ كەلەتىن ءقاۋىپتى قىرلارىن تالداپ كورسەك.
اللاتاعالانىڭ قۇراندا «مەن سەندەردى ۇلت پەن ۇلىستان جاراتتىم» دەسە، ۇلتتىق سانانىڭ بولۋىن قالاسا، پسيەۆدوسالافيلەردىڭ بارلىق مۇسىلماندى ءبىر ۇلتقا، ءبىر مادەنيەتكە، ياعني ۇلتسىزدىققا ۇرىندىراتىن يدەيالارى قوعامدى دۇرلىكتىرىپ بولدى.
ءار ۇلتتىڭ ۇلتتىق ساناسى، ول ەلدىڭ حالقىنىڭ ءدىنى مەن ءوز مادەنيەتىن بەرىك ۇستانۋ ارقىلى قورعالادى. اتاپ ايتساق، ول ەلدىڭ ءانى، ءتىلى، ۇلتتىق تاريحى بولماق. ال، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتى جوققا شىعاراتىن پسيەۆدوسالافيلەردىڭ قازىرگى تاڭدا وزىندىك مادەنيەتكە اينالىپ ۇلگىرگەنىن بايقاۋعا بولادى. ۇلتتىق ساناعا قاۋىپتىلىگى دە سوندا.
پسيەۆدوسالافيلەردىڭ قاتەرلى مادەنيەتىڭ ءبىرى – فورماليزم. ياعني مازمۇننان گورى سىرتقى فورمانى قۋۋ. بۇل دەگەنىمىز ءار ۇلتتىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتىن ۋنيفيكاسيالاۋ دەگەن ءسوز. وزگەشە ويلايتىندارعا دەگەن سابىرسىزدىق، وزدەرىنىڭ پىكىرلەرىمەن كەلىسپەيتىندەرگە قارسى زورلىق-زومبىلىقتى ناسيحاتتاۋ قوعامدىق ورتادا مادەنيەتتىڭ قاقتىعىسىنا الىپ كەلەدى.
ساياسي جانە الەۋمەتتىك قىزمەت سالالارىندا بەلسەندىلىك تانىتىپ، وزىندىك مادەنيەتىنىڭ ۇساق جاعدايلارىن سىلتاۋ ەتىپ (مىسالى، پاراندجا، نيحاب، ت.ب. وزدەرىنە ءتان مادەنيەتتەردى) پسيحيكالىق كۇرەس ادىس-تاسىلدەرىن قولدانۋ، ۇلتتىق سانانى قورعاۋ جولىنداعى مەكەمەلەردىڭ قىسىمىنان كەيىن، بىزگە قىسىم جاسالۋدا دەگەن سىندى جەلەۋلەردى العا تارتىپ، ءوز مادەنيەتتەرىن ناسيحاتتاۋ بەلەڭ الۋدا.
ۇلتتىق سانانىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى، ول ۇلتتىق ءتىلى. ءتىلى شۇبارلانىپ، قولدانىستان شىققان ۇلتتىڭ دىڭگەگى قۇلايتىنى ءاپسانادان بەلگىلى. سول ۇلتتىڭ تىلدىك وزگەشىلىكتەر ءوز تىلىمىزگە ەنىپ، ءتىلىمىزدى بايىتسا ءوز الدىنا، الايدا ولاردىڭ وزىندىك ءتىل ەرەكشەلىكتەرىمەن وزگەشەلەنىپ، ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگىپ الاتىن ارەكەتتەرى، ولاردى وڭاشالانىپ، قازاقي سوزدەردى ايتۋعا قور سانايتىنى، اراب تىلىنە ۇمتىلاتىندىعى ۇلتتىق ساناعا تىلدىك ارەكەتتەر ارقىلى شابۋىل دەپ تۇسىنگەن ءجون. ماسەلەنىڭ ەڭ ماڭىزدىلىعى كەيبىر وزگەشە تىلدىك ەرەكشەلىكتەردى پايدالانىپ، قانى ءبىر ازاماتتاردىڭ اراسىنا سىنا قاعىپ، ارازدىقتى قوزدىراتىنى تاعى بار.
ەڭ ماڭىزدىسى قوعامدى «مۇسىلماندار» جانە «مۇسىلمان ەمەستەر» دەپ ەكىگە ءبولىپ قاراستىرۋ پسيەۆدوسالافيلەرگە ءتان قۇبىلىسقا اينالدى. مۇسىلمان جاماعاتىنىڭ ءوزىن جىككە ءبولىپ، شىنايى مۇسىلماندار دەپ تەك پسەدوسسالافيزمدى عانا مويىنداۋ ارقىلى قاراپايىم حالىقتىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىن جوققا شىعارعان وزىندىك مادەنيەتىن ءوز ورتاسىندا ناسيحاتتاۋ بەلەڭ الۋدا. ماسەلە وسى سىندى ءقاۋىپتى يدەيالارمەن اداسقان ازاماتتارىمىزدىڭ جالپى سانىنىڭ كوبەيۋى بولىپ وتىر.
حالىقتىڭ حالىق بولىپ ءومىر ءسۇرۋى، نە جىرىمدالىپ ءجۇرىپ ءوز بەت-بەينەسىنەن ايىرىلۋى سول ۇلت وكىلىنىڭ وزىنەن كەيىنگى ءىزباسارىنا بابالار اماناتىن قاي ساپادا جەتكىزۋىنە بايلانىستى. ماتەريالدىق دۇنيەنىڭ سوڭىندا قۋالايمىز دەپ، ۇلتتىق سانامىزدان اجىراپ قالساق، بابالار اماناتىن اياقاستى ەتكەنىمىزبەن بىردەي. «ادام بالاسى باسىنا قونعان باقتى سەزبەيدى، ۇشقاندا ءبىر-اق بىلەدى»، دەگەن باتىر باۋكەڭنىڭ اسىل ءسوزىندەي، ءاربiر حaلىقتىڭ شىققaن تeگi مەن تaريحى، مoرaلدىق-قۇقىقتىق ءمادeنيeتi بولاتىنى aنىق. قaزaق حالقى تaريح سaحنaسىندa قaنشaمa قيلى-قيلى زaمaندaردى بaسىنaن ءوتكeءرىپ، eشكiمگe ۇقسaمaيتىن بiتiم-بoلمىسى مەن جaقسى قaسيeتتeرiن جوعالتپاي، الەمدىك قاۋىمداستىقتان ءوز ورنىن الۋعا ۇمتىلۋدا. ءوركeنيeتكە ۇمتىلعان قaزaق eلi بۇگiنگi تaڭدa تاريحقا تاعزىم جاساي وتىرىپ، وشكەنىن جاندىرىپ، بولاشاعىن بەكەمدەۋدە. ال، بۇل اسىل ماقساتقا كەسىر بولار قاتەرلى يدەيالارمەن ءاردايىم كۇرەسۋ ۇلتتىڭ بالاسىنا مىندەتتەلگەن پارىز بولماق.
ۇلتتىق تاريحي سانامىزدى جاڭعىرتۋ- ۇلت بولىپ قالۋدىڭ نەگىزگى ءمانى. وتكەنمەن ساباقتاستىق نەگىزىندە قالىپتاسقان، سانا تامىرىن ۇلتىنىڭ تاريحي قويناۋىنا جىبەرگەن ازامات عانا ۇلتىنىڭ شىنايى پەرزەنتىنە اينالارى حاق.
جاراس احانوۆ،
ق ر ءدىاقم ءدىن ىستەرى كوميتەتى
ءدىن ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ
جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ
ءبولىم باسشىسى
