Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنىڭ حات قورجىنىنا جازۋشى ءجادي شاكەن ۇلىنىڭ "جارنامالى جالعان جانە جەلىدەگى جەلوكپەلەر" اتتى ماقالاسى كەلىپ ءتۇستى. الەۋمەتتىك جەلىنىڭ بۇگىندە تامىرىن تەرەڭگە جايعان ءقاۋىپتى قۇرالعا اينالىپ بارا جاتقان، اتىن شىقپاسا جەر ورتەنىڭ كەبىن كيگەندەردى تىلگە تيەك ەتە وتىرىپ جازعان ماردىمدى ماقالاسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز.

ادەبيەت – سىنشىسى، وقىرمانى ەڭ كوپ كۇردەلى ونەر. ادەبي تۋىندىنى سىناۋ وڭاي، جازۋ قيىن. سىناۋى – وڭاي بولاتىنى، بىرەۋدى مىنەۋگە اۋزى اۋىرمايتىن قازاقى ەسكى ادەت ءالى كۇنگە دەيىن الەگىن قويعان جوق، ءالىن قۇرتقان جوق. جازۋ قيىن دەيتىنىمىز – باقاندى سىناعانمەن قازىق جونا المايتىن قازاق كوپ. الا قاعازدى شيمايلاۋ ماقتان ەمەس، التىن زەرمەن شىعارما جازۋ – بەينەتكەردىڭ ءىسى. «ءىشى التىن، سىرتى كۇمىس ءسوز جاقسىسىن» كەلىستىرۋ كوپ قازاقتىڭ قولىنان كەلمەيدى. قولىنان كەلمەسە، ادەبيەتكە قوڭسى بولامىن دەمەي، قارا باسىن امان ساقتاۋ كەرەك ەدى. ءبىراق، اۋىز ادەبيەتى، اۋىزشا ءپالساپاسى «دامىعان» شەشەن قازاقتاردىڭ ءتىلىن كىسەندەۋگە ەشكىمنىڭ شاماسى جەتپەيدى. ءسال شامىرقانسا: «باس كەسپەك بولسا دا ءتىل كەسپەك جوق» دەپ بەل شەشپەي بەت جىرتىسۋعا دايىن.

قازاقتا: «اللا بەرمەگەندى ادامنان سۇرايسىڭ با» دەيتىن ءبىر ءتامسىل بار. تالانت – اللادان قۇيىلعان نۇردىڭ ادام رۋحىنداعى كوكتەمى. كوكتەمنىڭ بۇرشىگى – ەڭبەك، جەمىسى – ونەر. ءسويتىپ، ناعىز تالانتتىلار اللانىڭ اق ادال جولىمەن ءوزىن دۇرىس ۇستاي السا ەرىنبەي ەڭبەك ەتەدى. ماڭداي تەر، تابان ەتى ەلەنىپ، جۇرت ونى تانيدى. ۇندەمەي ءجۇرىپ ۇيدەي جۇمىس تىندىراتىندارى دا از ەمەس.

ال، تاسىرقاعان، تايقى ماڭداي تالاپتىلار توبىنىڭ  كوبى – ارزان اتاققا، ءوزىن كورسەتپەككە ءۇيىر. جارنامالى جالعاندا «ساقال بوياعىش ساربازدار» مەن وڭاي ولجاشىلدار بايراعىن بۇلعاعان «باقىتتى كۇندەر» تۋدى. ەڭ قولايلىسىنىڭ اتىن «قولفون، ۇيالى تەل» اتاعان قاۋىمنىڭ الەۋمەتتىك جەلى اتالاتىن بايلانىس قۇرالى داۋرەندەپ-اق تۇر. ىشىنە كىرسەڭ شەشەن دە كوپ، كوسەم دە كوپ. ادەبيەت اتتى الگى كۇردەلى قۇبىلىس وسىنىڭ ىشىندە قامىرشا يلەنىپ، قۇرتشا قاينايدى. «جازمىشتان وزمىش جوق» دەسەڭدە، جازعىش كوپ. جازمىشتا بار ما، ساندا ما، ساپادا ما – ءوزى دە بىلمەيدى، وزگە دە بىلمەيدى. بۇل بۇگىنگى كۇننىڭ جايى.

ءۇش ۇيەك بار – كارىلەر، جاستار، بالالار. ءبىرىن-بىرى بويعا توعىتپايدى. كارىلەردى ەلەكترون زامانىنىنان وقشاۋ، كەندە سانايتىن جاستاردىڭ تۇمسىعى بيىك. ال كارىلەر ولاردىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىدەن، داستۇردەن شەتتىگىن بەتكە باسادى. جاستار جاڭاشىلمىز دەپ شىرەنسە دە، ينتەرنەت، ۇيالى تەل جۇيەسىن جاڭعاقشا شاعاتىن بالالار قاۋىمى ءوسىپ كەلەدى. ولار «ىشتەن وقىپ تۋادى». سەبەبى اناسى، اكەسى ونى بويىندا پايدا قىلعان كۇننەن باستاپ تەلەفونىنا تەلمىرىپ، اقپارات اعىنىن، ماگينتتىك ءورىستى ونىڭ قانىنا دا، جانىنا دا ءسىڭىرىپ ۇلگەرگەن. بۇلار قوسىلىپ – بۇگىنگى قوعامدى، الەۋمەتتىك ورتانى قۇرايدى. الەۋمەتتىك ورتانى ويناتىپ وتىرعان الەۋمەتتىك جەلى.

زامان جاڭارادى. گازەت وقىلا ما، راديو تىڭدالا ما، تەلەديدار كورىلە مە؟! جاۋابى قاناعاتتانارلىق ەمەس. ال جەلى – شاڭى بۇرقىراپ، شاشباۋى جەلبىرەپ ەسە بەرەر ەمەس. سويى بەكىپ، سورپاسى تاسىپ تۇر.

بۇل اسىرەسە ارزان اتاققا ۇيىرلەر ءۇشىن «جىن ويناققا» اينالدى. «بەتتى باستىم، قاتتى ساستىم، تۇرا قاشتىم جالما-جان» دەيتىننىڭ ءوزى. بەتىڭدى باساسىڭ با، دەرتىڭدى اشاسىڭ با – ايتەۋىر قان بازارى قايناپ جاتىر. بۇرق-سارق بولعان ءبىر دۇنيە. شىن مانىندە قاشساڭدا قۇتىلا المايتىن تاجالدىڭ تاقىمىندا ويناپ ءجۇرسىڭ!

سونىمەن، سويىل ۇشى نەنى كوزدەدى دەپ شارشاعان شىعارمىز. ماسەلە ادەبي شىعارما جانە سول شىعارمانىڭ وقىلۋ ورتاسىنا ويىسادى. قارعا تامىرلى قازاقتا نە كوپ، اقىن-جازۋشى، قالامگەر كوپ. قالامگەردى، ونىڭ شىعارماسىن كىم تانيدى. ورتا جۇتاڭ، وقىرمان كەدەي. از تارالىممەن شىققان كىتاپتار ەلدەن اسپايدى، ەندەن اسامىن دەسە دە بەلدەن اسا المايدى. ءسويتىپ «سورى قالىڭ» كىتاپ بايقۇستىڭ كۇنى قاران، كۇپىسى توزىڭقى. كۇدىگى كوپ، كۇرمەۋى شەشۋسىز. كىتابى كىلتتەۋلى، اۆتورى كۇرسىنۋلى.

ەندىگى جەردە جازىپ جۇرگەن جاستاردىڭ وپ-وڭاي «كلاسسيك» اتالماعى لازىم. تەردى از توگەتىن، ءونىمدى كوپ الاتىن «ونەر» كەرەك. ءسويتىپ، جاس، جاسامىس قالامگەردىڭ بىرازى الەۋمەتتىك جەلىگە اۋناپ الدى. از جازسادا، ايقايى، جارناماسى شالقىپ جۇرەدى. جۇرت شىعارماسىن وقىپ ۇلگەرمەسە دە الگىنىڭ ءاتى-جونىن جاتتاپ الادى. بالەنباي اقىن، جازۋشى دەسەڭ ەسىمىن بىلە قويادى. «ەسىڭدە قالعان قاي شىعارماسىن بىلەسىڭ؟» دەسەڭ ساناسىنان ەمەس، قول ساندىعىنان، جولبيكە دورباسىنان ىزدەيدى. جەلكەسىن تىرمالاپ، سوتكاسىن اقتارادى. سوندا ءبىز كىمدى الداپ ءجۇرمىز، كىمگە الدانىپ ءجۇرمىز؟ ۋھ! كۇرسىنۋدىڭ ءمانى وسى. قازىرگى ادەبيەتتى ارزاننان ىزدەيتىن توپتىڭ كوبەيۋى شىعارما قۇنىنا كۇستانالىق اكەلەدى. راس، ساۋساقپەن سانارلىق مىقتىلار دا جارنامامەن جارىسىپ جۇرەدى. اتى دا، زاتى دا ۇستەم. ول بولەك اڭگىمە.

وسىلايشا الەۋمەتتىك جەلىدە پايدا بولعان جەلوكپەلەردىڭ جەلى وڭىنان تۇرعانداي. ءبىراق بۇل ۋاقىتشا الدانىش.

ناعىز شىعارما يەسى وزگەنى ىزدەمەيدى. وزگەلەر ونى ىزدەيدى. اباي، مۇحتار، مۇقاعالي... – ۇلى كوشتىڭ بويىنداعى قانشاما تالانتتى جۇرت ءوزى تاۋىپ الدى.

ەندەشە، ارزان اتاق ەمەس، قىمبات ەڭبەك – شىنايى شىعارما، بۇرشاقتاعان تەر كەرەك بىزگە. ارزاندارعا اۋەستەنىپ، ءبىرىمىزدى-بىرىمىز ماقتايتىن ۇساق توپتارمەن جۇرسەك كەسەكتىك كەميدى. بۇدان الەۋمەتتىك جەلىنى پايدالانبا دەگەن قورىتىندى كەلىپ شىقپايدى. بۇل ءوزى ءار كىم الىنشە شاباتىن مايدانعا ۇقسايدى. ءبىراق ارزان بازاردى الدانىش كورىپ، كوبىك سوزبەن سەمىرىپ ءجۇرىپ، ۋاقتىڭىدى جوعالتپا، تالانتتىڭدى تاۋىسپا دەگەن ءسوز. ەڭ باسىتسى تىنىمسىز ەڭبەك، تىندىرىمدى ناتيجە. سەنى جەلىنىڭ جەلپۋىشى ەمەس، ماڭداي تەرىڭ قانا كوتەرەدى. مۇنىڭ ءبارى، اسىرەسە، ءوسىپ كەلە جاتقان ءوسىپىرىم بۋىنعا ساباق. ساباقتى ۇقپاق – شاكىرتكە سىن!

ءجادي شاكەن ۇلى