«ءۇش تۇعىرلى ءتىل» نەمەسە
«ءۇش ايىر ءتىل تۋرالى» حيكايا...

كوپ توسقاۋىل، جولىمىزدا جۇرەتىن،
ول دا جۇمباق، ءومىرىمىز سۇرەتىن.
ءبىز قازاقتى ءجيى قورلاپ تۇرادى،
تاۋىپ بيلىك - ايتەۋىر ءبىر رەتىن.

مۇنى ويلاسام، كوزدەرىمە تولار مۇڭ،
شاراسىزدان مەن پۇشايمان بولارمىن.
بۇل قازاقتىڭ ەتى ۇيرەنىپ كەتكەندەي،
اناۋ-مىناۋ قۇقايىنا ولاردىڭ.

ەكى جاقتاپ ورىسى مەن قىتايى،
«ءشۇلدىربايدا» ءسوز سويلەۋ جوق سىپايى،
مىنا جاعداي ءسوز ەتكەلى وتىرعان
دەپ ايتار ەم، قۇقايلاردىڭ قۇقايى:

ححح

...تۇككە تۇرماس، قازاق ءتىلىن بىلمەگەن،
ناعىز قورلاۋ - قازاعىمدى بۇل دەگەن.
بالە بولىپ جابىستى عوي ۇلتىما،
مىنا سۇمدىق: «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» دەگەن.

دەگەندەيىن: «مازاق ەتتى-اۋ بۇل قالماق؟..»،
ءجۇرۋ قايدا ەندى ۇلتىما ىرباڭداپ،
جىلان ەكەش، جىلان ءتىلى - ەكى ايىر
ال، قازاقتا - ءۇش ايىرلى ءتىل بولماق.

بۇل سۇمدىقتى ويلاپ تاپقان ول نادان،
ءتىلسىز، ءدىنسىز، قۇل-قۇتاندار وڭباعان.
بۇل نە سۇمدىق، «ءۇش ايىرلى ءتىل» دەگەن!
ءتىپتى، ونداي ءتىل - ايداحاردا بولماعان.

«قازاق!- دەۋشى ەك، سۇراپ جاتسا: -كىم اساۋ؟»
باسقا قالاي ايتۋشى ەدىك، سۇراسا-اۋ؟
ءبىزدىڭ قازاق - ساناتىنا ادامنىڭ
جاتپاعانى،-دەپ ويلايمىن، - راس-اۋ.

ەندى ناعىز، ۇلت بولدىق-اۋ ءتىلى جوق،
ەندى ناعىز، ۇلت بولدىق-اۋ ءدىنى جوق.
ەگەر قازاق - ادام بولسا، كادىمگى،
نەگە «ءۇش ايىر»؟ نەگە جالعىز ءتىلى جوق؟

بۇل نە سوندا؟ باسىنۋ ما؟ مازاق پا؟
«ءبىز! ءبىز!» دەگەن ماقتانشاقتىق عاجاپ پا؟
باسقا ۇلتتاردىڭ ءتىلى بولسا - ءبىر ايىر،
ونىڭ ءوزى - ءۇش ايىرلى قازاقتا.

ول شىركىندەر، ورىستارمەن شالا ماس،
قازاعىنا «ۇلت» ەكەن دەپ قاراماس.
بيلىكتەگى ورىسقۇلدار ءالى كۇن
قازاق ءتىلىن - ءتىل ەكەن دەپ ساناماس.

قاساقانا جەردەن باستاپ مەكتەپتەي،
بولاشاققا ولار ۇلتسىز جەتپەكتەي.
«ءۇش تۇعىرلى ءتىل» ارقىلى قازاقتىڭ
جاستاي قيۋ جاس وركەنىن كوكتەتپەي.

كەرەك ەمەس، قازاق دەگەن حالىعى،
«ءشۇلدىر» كەرەك، ءشۇلدىربايعا انىعى.
الار ەدى-اۋ، انا ءتىلىن ۇيرەنىپ،
بولسا ولاردىڭ ساناسىنىڭ جارىعى.

ءشۇلدىربايلار - قازاعىڭنان ىقپايدى،
ءبىر اۋىز ءسوز قازاقشاڭدى ۇقپايدى.
ولار انا «باسقىنشىلار» تىلىندە،
سويلەگەندە، اۋزى-اۋزىنا جۇقپايدى

ورىسشالاپ، شاش قويعاندار ءسان قىلىپ،
قازاق ەمەس، ولار ناعىز اڭگۇدىك
بۇل بالەنى ويلاپ تاپقان سول قۇلدار،
قازاق ءتىلىن جويۋ ءۇشىن ماڭگىلىك.

26 جىل! 
كوز اشپادىق مۇناردان،
قازاق ءتىلى - مەملەكەتتىك ءبىر ارمان!..
ءتىلسىز، ءدىنسىز، ءشۇلدىربايلار اقىرى
«ءۇش تۇعىرلى ءتىل» دەگەندى شىعارعان.

وسپەي جاتىپ، جاس ۇرپاقتى جاسىتقان،
ورىس بولۋ ناۋقانىنا اسىققان.
ءقازىر بارلىق مەكتەپتەرگە ءۇش ءتىلدى
زورلاپ تىعىپ، بالا ميىن اشىتقان.

سۇمىرايلار، ۇلت تاريحىن ۇرلاۋدا،
جاماپ، جاسقاپ، «دوستىق جايلى» جىرلاۋدا.
قازاق ءتىلى، ورىس ءتىلى جانە دە
اعىلشىنشا - جاس ميلاردى ۋلاۋدا.

سەن - قازاقشا، ول - ورىسشا «بارق» ەتپەك!
وزدەرىنشە وزا «شاۋىپ، جارق!» ەتپەك...
قۇل قازاقتار - دەگەنىنە ءبىر جەتىپ،
وسى ارقىلى قازاق ءتىلىن تارك ەتپەك!

بۇلدىر تۇمان - نە بولارى ءارىسى،
سان ايلالى بيلەۋشىلەر ءادىسى...
بۇل جىرىمدا:«قازاق ءتىلى - ءۇش ايىر»
دەگەنىمنىڭ وسى تۇپكى ءمانىسى...

قايران قازاق، مال جالقاۋى - ساياقتاي،
قۇرتار بولدى-اۋ مارەگە دە تاياتپاي.
حيكايامدى: «قازاق ءتىلى - ءۇش ايىر»،
وسىمەنەن بەرسەم بە ەكەن اياقتاي...

قويا الاسىڭ كىمنىڭ اۋزىن جەلىمدەپ،
جۇرگەندەيمىز كوپ تىلدەرگە جەلىندەپ.
«ءۇش ايىر» نە، ەندى ءبىزدىڭ ءتىلىمىز
ۇرعاشى ايتتى، «ءتورت ايىرعا» بولىنبەك...

مەن دەرتتىمىن، دەرتىم جانعا باتادى،
ول بەلگىسىز، تاڭىم قالاي اتادى؟
بىلەسىز بە، ول «ءتورتىنشى ايىرعا» -
كورشىدەگى جۇڭگو ءتىلى جاتادى.

تىم الىستان جىلتىرايدى كومەسكى وت،
قالادى وندا مىنا كۇنىڭ ەلەس بوپ.
سودان كەيىن، سويلەپ تۇرعان ءتورت تىلدە
قازاقتاردى كوز الدىڭا ەلەستەت...

جيىرما التى جىل! 
مەنىڭ ۇلتىم شەرمەندە،
كۇپتى بولار كورمەگەن دە، كورگەن دە.
باسقا ءۇش تىلدە سايراپ تۇرعان قازاقتار،
جەرگە قارار - ءوز تىلىنە كەلگەندە...

ودان كەيىن، كۇن تۋمايدى وڭالار،
قازاق جەرى – تىپ-تيپىل بوپ تونالار.
مىنە ءسويتىپ، قازاق تىلىمەن قوسا،
قازاق دەگەن ۇلتتىڭ ءوزى جوعالار...

تايكى تۇسەر قاشانعى ونىڭ اسىعى
جالعىز ءوزى تۇتاس ەلدىڭ ماسىلى.
ءبىز قازاقتى جەر بەتىنەن تىپ-تيپىل،
جوعالتۋدى ماقسات ەتكەن – «باس ۇرى».

ەل بولمايمىز سۇمپايىدان قۇتىلماي،
قالماق، ءشۇرشىت... بىزدە سونشا قۇتىردى-اي.
قايران قازاق! 
تاۋەلسىزدىك تاڭىمەن،
تەكسىز ۇرى اۋمەسىرگە تۇتىلدى-اي.

بۇل مالعۇندا ۇيات، ار دا بولماعان،
بولماعان سوڭ بارىپ تۇرعان وڭباعان.
مۇنداي تەكسىز ساتقىنداردى قاشان دا،
جىلپوس، زالىم - كۇندىز-تۇنى قولداعان...

الدى! 
سالدى! 
جەمەستەرىن جەدى ولار،
سودان كەيىن: «تاك، حۆاتيت!..»-دەدى ولار.
ال، ايتپاقشى، بۇل حيكايام وسىمەن
اياقتالسا، وندا كۇنىم نە بولار؟..

جۇماش كوكبورى