اتىنان  ادام ۇركيتىن نەبىر زۇلماتتاردىڭ ءبىرى – كەنەتتەن بولاتىن نارەستە ءولىمى سيندرومى (سۆدس – سيندروم ۆنەزاپنوي دەتسكوي سمەرتي). بۇل – ءبىر جاسقا دەيىنگى نارەستەلەردە تىنىس الۋدىڭ توقتاتىلۋىنان بولاتىن ءولىم. عالىمدار مۇنداي ءولىمنىڭ سەبەبىن اناسىنىڭ شىلىم شەگۋى نەمەسە الكوگولگە قۇمارلىعىنان دەپ ايتقان. شەتەلدىك كەيبىر زەرتتەۋلەردە بالانىڭ ەرتە شەتىنەۋىنە ىشپەن جاتۋ سەبەپ دەلىندى. الايدا ناقتى سەبەپتەردى ەشبىر عالىم كەلتىرە المادى. بۇكىل الەمنىڭ پەدياتر، نەانتولوگ دارىگەرلەرى، عالىمدارى بىرلەسسە دە، شەشىمىن تابا الار ەمەس. جالپى بولجامدار تومەندەگىدەي:

گيپوتەزالاردىڭ بىرىنە سايكەس، نارەستە جاتىردا جاتقان كەزىن تۇسىندە كورەدى دە، وكپەمەن دەمالۋدىڭ ورنىنا،، كىندىكپەن دەمالادى. سونىڭ سالدارىنان وكپەسى تارىلىپ، تىنىس الۋ توقتايدى.

مۇنداي ۇدەرىس باتىس ەلدەرى، تاياۋ شىعىستاعى ياھۋديدەر ەلىندە جانە كارى قۇرلىقتا كوپتەپ كەزدەسەدى ەكەن. اقش-تا جىلىنا 7-9 مىڭنان اسا نارەستە وسى تاجالدان شەتىنەيدى.

ەكىنشى گيپوتەزاعا سايكەس، نارەستەلەردە بۇل ولىمگە دەگەن بەيىمدىلىك جاتىردا قالىپتاسادى ەكەن. ءبىراق قالاي جانە قاشان ەكەنى عىلىمعا ءالى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز.

عىلىمعا بەلگىسىز بۇل ناۋبەت ءال ميساقتاعى وقيعانى ەسكە سالادى. «راببىڭ ادامنىڭ بۇكىل ءۇرىم-بۇتاعىنىڭ بەلىندەگى ۇرپاقتارىن شىعارىپ الىپ، ولاردى وز-وزدەرىنە كۋا ەتىپ: «مەن سەندەردىڭ راببىلارىڭ ەمەسپىن بە؟» دەگەندە، بارلىعى ءبىراۋىزدان «البەتتە، ءبىز بۇعان كۋالىك ەتەمىز!» دەپ جاۋاپ بەرەدى. ءبىز مۇنى قيامەت كۇنى: «راسىندا، ءبىز بۇدان بەيحابار ەدىك»، - دەپ سىلتاۋ ايتپاۋلارىڭ ءۇشىن ىستەدىك» (ءاعراف سۇرەسى، 172-ايات).

پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.):

«بارلىق بالالار مۇسىلماندىققا بەيىم بولىپ تۋادى. كەيىن ولاردى اتا-انالارى حريستيان، ياھۋدي جانە ءدىنسىز ەتەدى»، - دەدى.

كەلتىرىلگەن قۇران-كارىم اياتى مەن حاديس شاريفتەن نارەستەنىڭ شەتىنەپ كەتۋىن نە بايلانىستىرادى؟ نەلىكتەن كىشكەنتاي عانا كىرشىكسىز جان يەسى جارىق دۇنيە كورمەي جاتىپ و دۇنيەلىك بولادى؟

ءبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا، الگى الەم عالىمدارى ىزدەگەن ماسەلە فيزيولوگيالىق جاعدايعا ەمەس، رۋحاني الەمگە بايلانىستى.

نارەستەلەردىڭ وقىستان قايتۋىن ساناقتان وتكىزگەندە، ەۋروپا مەن امەريكانىڭ تۇرعىلىقتى حالقىندا كوپ كەزدەسەتىنى انىقتالدى. اسىرەسە باسقا ءدىن وكىلدەرىندە. مۇسىلمان ەمەس وتباسىندا تۋعان شاقالاق سول ءبىر وتباسىنىڭ تۋرا دىندە جۇرمەگەندىگىن سەزگەندىكتەن دۇنيە ەسىگىن اشا سالا اللاعا كەرى قايتادى-مىس.

ول مۇسىلمان بوپ تۋعانىمەن بولاشاقتا اتا-اناسى مەن وتباسىنىڭ دىنىنە اينالاتىنىن سەزگەن. ول ءسابي ساف التىنداي تازا ءوزىنىڭ دىڭگەگىنەن-دىنىنەن ايىرىلمايتىندىعىن، پەرىشتەدەي تازا ءسابي ءال-ميساقتاعى ۋادەسىن بۇزعىسى كەلمەگەندىگىن دالەلدەگەن دەپ بولجادىق.

ال نەگە قازاق ەلىندە ونداي جاعداي كوپ تىركەلمەگەن. ونىڭ سەبەبىن قازاق اتا-داستۇرىنە شولۋ جاساۋ ارقىلى انىقتايمىز.

بالا دۇنيە ەسىگىن اشقاننان كەيىن جاسالاتىن العاشقى مەرەكە – شىلدەحانا. ءمانى نارەستەنى قورعاپ، «كۇزەتۋ» دەگەن سەنىمگە سايادى. سوندىقتان ونى «شىلدە كۇزەت» دەپ تە اتايدى. بۇل عۇرىپتىڭ تۇپكى ءمانى بالا مەن انانى تىل-كوزدەن ساقتاۋ، قورعاۋ دەگەننەن تۋىنداعان. «چىللە» پارسى تىلىنەن اۋدارعاندا «قىرىق» دەگەن ماعىنانى بەرەدى. ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا بالا ءۇشىن تۋعاننان 40 كۇنگە دەيىن ءقاۋىپتى كەزەڭ سانالعان، وعان دەيىن نارەستەگە كوپ ادامدى جولاتپاي، بالا مەن اناسىن جاقسىلاپ كۇتكەن.

ال الگى اياقاستى اجال (سۆدس) زەرتتەۋلەردە كورسەتكەندەي 2-4 اي ارالىعىندا ەڭ كوپ تىركەلەدى ەكەن. بۇل مەرەكەدە الىس-جاقىنداردان ءسۇيىنشى سۇراپ، تۋىس-تۋما نارەستەلى ۇيگە «باۋى بەرىك بولسىن» ايتىپ، سىيلىقتارىن بەرىپ، ادال نيەتپەن پايعامبار ايتقان جارتى قۇرمامەن بولسىن توزاق وتىنان قورعان ۇرانىن جانداندىرۋ ىرىمى.

دۇنيەگە كەلگەنىنەن قىرىق كۇن تولعاننان كەيىن ءسابيدىڭ شاشى، تىرناعى الىنادى. الدىمەن بالانى 40 قاسىق سۋىنا جۋىندىرادى. ۇرپاعى وسىپ-ونگەن قاريا اجە سۋدى بالانىڭ ۇستىنە قۇيىپ تۇرىپ «30 ومىرتقاڭ جىلدام بەكىسىن، 40 قابىرعاڭ جىلدام قاتسىن» دەپ تىلەك ايتىپ باتا بەرەدى. بۇل تويعا جينالعان ادامداردىڭ ءارقايسىسى نارەستەنى شومىلدىراتىن ىدىسقا ىرىمداپ 40 قاسىق سۋ قۇيادى، شومىلدىرعان ىدىسقا «كۇنى كۇمىستەي جارقىراپ تۇرسىن» دەپ كۇمىس ساقينا، جۇزىك سياقتى اشەكەيلەر سالىنادى. شومىلدىرۋعا كومەكتەسكەن ايەلدەر ساقينالاردى ءوزارا بولىسەدى.

بۇل ىرىمدار مەن ءجون-جورالعىلار تولىپ تۇرعان ساداقا بەرۋدىڭ جولدارى ەكەن. ساداقا – پالە-جالانى جوياتىن امال ەمەس پە؟ الدا كەلە جاتقان بالە-جالانىڭ الدىن الادى. مىنە، XXI عاسىردا، عىلىم مەن تەحنيكا قارىشتاۋ زامانىندا بۇل وقيعا دا اللا تاعالا اياتىنىڭ ءارى ادامزاتىڭ ارداقتىسى بولعان مۇحاممەد (س.ا.ۋ.) پايعامبار ءحاديسىنىڭ تىلسىم سىرلارىنان ءبىر ءۇزىندى.

دانيار اسىلبەكوۆ

ەسكەرتۋ: اۆتوردىڭ پىكىرى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنىڭ پوزيسياسىنا ساي كەلمەۋى مۇمكىن.