تەلەفوننىڭ با، ەسىكتىڭ قوڭىراۋ ءۇنى، الدە بىرەۋ جىلاپ جاتىر ما، ايتەۋىر تۇسىنىكسىز ءۇن قۇلاق ەتىن جەپ بارادى. «ءتۇف، مىنا ءبىر شىرىلدى وشىرەتىن ادام بار ما ءوزى؟ نەتكەن اششى ءۇن ەدى.» ۇيقىسىن ءالى دە قيماي جاتقانىن قىزعانعانداي بولىپ، «تۇر-تۇرلاپ» جاتقان وسى ءبىر ءۇن اقىرى سالاماتتىڭ ۇيقىسىن بۇزدى. ەرىنىپ، كوزدەرىن ارەڭ اشقان ول قاپتاپ جۇرگەن بوتەن ادامداردى جانە ءوزىنىڭ قالاداعى ەمەس، ءۇش جىل ات باسىن بۇرماي كەتكەن اۋىلىنداعى ۇيىندە جاتقانىن كوردى.

ادەتتە، توسەكتە دوڭبەكشىپ، ارەڭ تۇراتىن سالامات لەزدە ەسىن جيىپ، اتىپ تۇردى. «و، توبا، بىرنارسە بولىپ قالعان با؟ ۇيدەگىلەر مەنى نەگە وياتپاعان؟ كىمدەر بۇلار؟ ءبارى امان با؟ ايكەن! ماقسۇت! توعجان! شىڭعىس! قايداسىڭدار؟!!!...» جانۇشىرا ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ايەلىن، بالالارىن ىزدەي باستادى. ەشنارسەنى ۇعار ەمەس. اپىل-عۇپىل كيىنىپ، بوتەن ادامدار اراسىنان وتباسى مۇشەلەرىن ىزدەي باستادى. ايەلىن، بالالارىن سۇراسا، ەشكىم جاۋاپ بەرەر ەمەس.

جالما-جان اسبولمەگە جۇگىردى! ول جەردە دە بوتەن ايەلدەر ءجۇر. ءبارى دە ورامال تاعىپ الىپ، اس قامىنا كىرىسىپ كەتكەن. بىرنارسەنىڭ بولعانىن جۇرەگى سەزىپ تۇر. سۇرىنە جىعىلا باسقا بولمەگە ۇمتىلدى. كىرگەن بەتتە ءۇش بالاپانىن كوزى شالىپ، اماندىقتارىن كورىپ، قۋانىپ كەتتى. قۋانىشتان قۇشاعىن الا جۇگىردى. «بالاپاندارىم سول! مەن سەندەردى تاپپاي قالدىم عوي! بارلىق بولمەنى شارلاپ شىقتىم. انالارىڭ قايدا؟ ءبىز مۇندا قاشان كەلگەنبىز؟» - دەپ، بالالارىن قۇشاعىنا الىپ، سۇراستىرا باستاپ ەدى، جۇرەگى ءبىرتۇرلى زىرق ەتە قالدى. بالالارى جىلاپ وتىر. ءيا، مەكتەپكە باراتىن ۇلكەن ەكەۋى ەڭىرەپ وتىر. ۇلكەندەرى جىلاعان سوڭ، تۇك ۇقپاعان كىشىسى دە جىلاپ وتىر. سالاماتتىڭ جۇرەگى شانشىپ كەتتى. سويلەپ جاتىر، سويلەپ جاتىر، ال بۇلار ەستىر ەمەس مۇنى...

«قۇدايىم-اۋ، بۇلارعا نە بولعان ءوزى؟ مەنى تىڭداي ما، جوق پا؟ ماقسۇت، اناڭ قايدا؟ توعجان، نەگە جىلاپ وتىرسىڭ؟» ءلام-ميم جاۋاپ جوق...

ءبىر كەزدە سىرتقى ەسىكتەن ءبىر توپ ادامنىڭ داۋىس شىعارىپ، جىلاپ كەلە جاتقانىن ەستىگەندە، بىرەۋ جۇرەگىنە سۋىق قانجار سۇعىپ العانداي بولدى. «جوق! جو-جوق! و، ءتاڭىرىم، تەك ايكەن ەمەس! ايكەن! جانىم، قايداسىڭ؟! ايكەن-وۋ!». قورقىنىش بويىن بيلەپ، ىشتەي كۇبىرلەي جونەلدى. كوزىنە ىركىلگەن جاس ءمولت ەتىپ قولىنا تامعاندا، ءسال ەسىن جيىپ، ورنىنان اتىپ تۇرىپ، جان-جارىن ىزدەي باستادى. جاڭاعى كەلگەندەردىڭ باسقا بولمەگە وتكەنىن كورىپ، ىلە-شالا ارتتارىنان جۇگىردى! «ايكەەەەەەن!» ول بولمەگە قادام اتتاعانى سول ەدى، كورگەن كورىنىستەن ءبىر ورىندا قاتتى دا قالدى. ءوز كوزىنە ءوزى سەنەر ەمەس!

«مۇمكىن ەمەس! جوق! قالايشا؟! مۇمكىن ەمەس...» نەشە ءتۇرلى ويدان ميى شايقالىپ، جۇرەگى سولىپ، كوزى قاراۋىتىپ بارادى. شىندىق شىڭىراۋدان شىڭعىرىپ جىبەردى! اششى ءۇن قۇلاقتان كىرىپ، جۇرەكتەن ءبىر-اق شىقتى! وسىندا جۇرگەن جانداردىڭ بارلىعى دا «بالام-اۋ! باۋىرىم! جالعىزىم-وۋ! اعاتاي! ىنىشەك! اكەسى-وۋ!» دەپ، كوز جاستارى كول بولىپ وتىر. سونشاما شۋدىڭ، جوقتاۋلاردىڭ ىشىنەن جارى ايكەننىڭ «جانىم-اۋ! سالاماتىم-وۋ! ءبىزدى كىمگە قالدىردىڭ!؟ بالاپاندارىڭدى كىمگە اماناتتادىڭ...» دەگەن جان ايقايى قۇلاعىنا بىزدەي قادالىپ، جۇرەگىن وتتاي قارىپ بارادى.

ارلى-بەرلى ءوتىپ جاتقاندار مۇنى ەلەر ەمەس. بوتەن جاندار اراسىنان وزىنە تانىس بەينەلەردى دە كورە باستادى. ايەلىنىڭ جانىندا ءاجىم باسقان اجارى ءبىر كۇندە ون جىلعا قارتايىپ كەتكەن، كوز جاسى كول بولىپ، جانارى سۋالۋعا شاق قالعان اناسى ەكەنىن بىردەن تانىدى. ودان ارمەن اپكەلەرى، قارىنداستارى، تۋىسقان ايەل ادامدار، تاعىسىن تاعى. جاعدايعا قانىق بولىپ، ءوزىنىڭ دارمەنسىز تەك رۋح ەكەنىن، ءبارىنىڭ دە كەش بولعانىن ۇققان، ءوڭى بوزارىپ، قول اياعى سۋىپ، جانارى سولىپ، سۇيرەتىلگەن ەلەسكە اينالعان سالاماتتىڭ اياقتارى ونى ىشكى بولمەگە قاراي تارتتى.

ەسىككە جەتكەندە، اناۋ توردە شىمىلدىقتىڭ استىندا جاتقان اق كەبىنگە ورانعان سۋىق دەنەنىڭ وزىنىكى ەكەنىن سەزدى. سەزدى دە، جانارى ەدەنگە قادالعان كۇيدە قاتتى دا قالدى. سۇيرەتىلىپ، تىسقا شىقتى. سامايىن قىراۋ باسقان اق شاشتى قاريانىڭ كەشە عانا قاپ-قارا، قويۋ شاشتى اكەسى، قاتارلاسا جوقتاۋ ايتىپ تۇرعان باۋىرلارى، دوستارى ەكەنىن تانىدى. ۇيگە كەلۋشىلەردىڭ اياق الىسى باسىلار ەمەس. جاس ولىمگە كەلىپ جاتىر، كەلىپ جاتىر... نەشە ءتۇرلى جوقتاۋلاردىڭ كەرۋەنىنىڭ بىتەر ءتۇرى جوق.

«ءبارى دە كەش. ءبارى دە كەش. ءبارى دە كەش.» وسى ءبىر تىركەستەن باسقا ەشتەڭە ميىنا كەلەر ەمەس. ءبىر-اق سەكۋندتا بار ءومىرى كوز الدىنان كينو پلەنكاسىنداي زۋ ەتە قالدى. مەكتەپكە بارعانى، اتا-اناسىنىڭ، اپكەلەرىنىڭ ەركەلەتكەندەرى، مەكتەپتى ءبىتىرۋى، ستۋدەنتتىك شاق، العاشقى ماحابباتى، دوستارى، دۋماندى كەشتەر، جۇمىسقا تۇرۋى، باۋىرلارىنىڭ تويلارى، جيەندى بولۋى، سۇيىكتىسىمەن قىدىرعانى، اكەسىنىڭ «ءۇيدىڭ جالعىز ۇلى» دەپ دۇركىرەتىن وتكىزىپ بەرگەن تويى، بالاپاندارىنىڭ؛ ماقسۇتىنىڭ، توعجانىنىڭ، شىڭعىسىنىڭ دۇنيەگە كەلۋى، شىلدەحانا، بالاپاندارىنىڭ قىلىقتارى، مەكتەپكە بارعان ساتتەرى، تاعىسىن تاعى... وتىز بەس جىل ءومىرىنىڭ تەك جاقسى جاقتارى اق قانات كەپتەردەي ۇشا بەردى، كوز الدىنان، ۇشا بەردى... نەتكەن جاقسى ءومىر ەدى. نەندەي عاجاپ كۇندەر ءوتتى.، شىركىن.

توقتا! قاراڭ-قۇراڭ ەتكەن... قارعالار... بۇل... ءيا، بۇل جاقسىمەن قاتار، جامان ادام دا بولعان. بالا كەزدەگى بۇزىقتىقتارى، كورشىنىڭ باقشاسىن بۇلدىرگەنى، دوستارىن ۇرعانى، اتا-اناسىن، اپكەلەرىن، قارىنداستارىن رەنجىتكەنى، ستۋدەنتتىك كەزدەگى جامان ىستەرى، قىزداردى رەنجىتكەنى، ىشكەنى، شەككەنى، اۋىلىنا ولە ماس بولىپ بارىپ، اكەسىنە قارسىلاسامىن دەپ، العاش رەت اناسىنا قولى ءتيىپ، دەنەسىن كوگەرتكەنى، اناسىنىڭ اۋرۋحاناعا ءتۇسۋى، اكەسىنىڭ بۇعان دەگەن قارا قازانداي وكپەسى، دوستارىنىڭ تويىندا تاعى دا سول اراق ءۇشىن قىرعىن سالىپ، بالا-باقشادان بىرگە وسكەن دوسىن ۇرىپ، جىققانى، ماس بولىپ كەلىپ ايەلىن ۇرعانى، بالالارىنىڭ قورىققاننان شىققان شىڭعىرعان داۋىستارى، اراق ءۇشىن جۇمىستان قۋىلعانى، ءبىر ايداي وتباسىن اش قالدىرعانى، ايەلى ەكەۋىنىڭ بار جيعان-تەرگەنىن كارتاعا تىگىپ، ۇتقىزعانى، ورازا ەكەنىنە قاراماستان دوستارىمەن قوسىلىپ سىرا ءىشىپ، كارتا ويناعانى، مەشىت ءۇيدىڭ جانىندا بولسا دا، ازاندى بەس ۋاقىت ەستىسە دە، ءبىر رەت اللا ۇيىنە باس سۇقپاعانى، ساداقانى ۇمىتقانى، ءتاۋباسىنا كەلمەگەنى، «ىشپە، كارتا ويناما، ساداقا بەرسەڭشى، قويساڭشى» دەگەندەردى تىڭداماعانى... ءبارى-بارى ءتىزىلىپ كوز الدىنان ءوتىپ جاتىر، ءوتىپ جاتىر، بىتەر ەمەس. نەتكەن كوپ ەدى قارا قارعالار... ويباي-اي، بۇل ءوزى قانداي ادام بولعان؟

«و، توبا، مەن قانداي ءومىر سۇرگەنمىن! مەن كىم بولعانمىن؟ جاڭاعى اق كەپتەرلەر قايدا؟ جاڭاعى باقىتتى ساتتەر قايدا؟ قايدا؟ مەنىڭ وسىنداي جامان ادام بولىپ، قىلعان ارسىز قىلىقتارىما شىداپ، مەنى ءالى دە قابىلداپ كەلگەن اكەتايىم-اۋ، جان انام، ايكەنىم، اپكەلەرىن، بالاپاندارىم، دوستارىم... و، ءتاڭىرىم، بارلىعى وسىندا ءجۇر عوي! بارلىعى دا ەڭىرەپ جىلاپ جاتىر عوي! بارلىعى مەنى جوقتاپ جاتىر! و، سورلى باسىم، مەن نەتكەن سورلى ادام بولعانمىن! نەتكەن بەرەكەسىز، ءقادىرسىز جان بولعانمىن! بار باعىمدى، باقىتىمدى ۇقپاعان، سىيلاماعان قانداي اقىماق ەدىم! ەندى ءبارى دە كەش! كەش... ەشبىرىنەن كەشىرىم سۇراپ، ەشبىرىن باقىتتى ەتە المايمىن! ەشبىرىنە راحمەتىمدى ايتىپ، قۇشاقتاي المايمىن! ەشبىرىنە كومەكتەسە المايمىن! قاۋقارسىزبىن! ەندى قولىمنان تۇك تە كەلمەيدى! ەندىگى ءبارىنىڭ ەسىندە ماڭگى قالارى تەك - رەنجىتكەن ساتتەرىم مەن ورىنسىز قىلىقتارى مەن مەنمەنشىل، ءوزىمشىل سالاماتتىڭ بەينەسى. ءبارى دە كەش! تىم كەش! قۇدايىم-اۋ، مەن مۇنىڭ، وسى ءبىر سۇم اجالدىڭ تىم تەز كەلەرىن سەزدىم بە، ءبىلدىم بە، ۇقتىم با؟! ءولىم ماعان جەتپەستەي، قالاي جۇرە بەرگەنمىن؟ كۇندەگى تىرلىك ەش بىتپەستەي، قالايشا قامسىز تىرلىك قىلعانمىن؟ قالايشا؟ نەگە عانا اللاعا جاقىن بولمادىم؟ و، قۇدايىم-اۋ، قاپ-قارا قابىرىمە سالعان كەزدە، جانىمدا وسىندا جىلاپ وتىرعانداردىڭ ءبىرى دە، سونشاما قارىزدانىپ العان كولىگىم، ءۇيىم، كيىمدەرىم دە، اتاعىم، ماقتاۋلارىم ەشنارسە دە بىرگە بارمايدى-اۋ! قارا تۇنەك قابىرىمدە وسىنىڭ ءبىرى دە جانىمدا بولمايدى-اۋ، بولمايدى! و، اللا، ناماز، ورازا، ساداقا، زەكەت، ىزگى امالدار، ساۋاپتى ىستەر، مەشىتكە بارعان ساتتەرىم... مەندە جوق قوي! جوق قوي مۇنىڭ ءبىرى دە! ءتۇبى وسىنداي بولارىن بىلگەن ايكەنىمنىڭ ءتىلىن نەگە المادىم؟ نەگە عانا ونىمەن بىرگە ورازا تۇتىپ، نامازعا تۇرىپ، مەشىتكە بارمادىم. نەگە؟ نە جىن باسقان مەنى؟ قالايشا مەن سول باقىتتان تىسقارى ءومىر كەشكەنمىن؟ قالايشا؟ ەندىگى جايىم، كۇيىم نە بولماق؟ اللا الدىندا قانداي ەسەپ بەرمەكپىن؟ نەمدى ايتىپ ماقتانام؟ قايسى امالىم، قايسى قۇلشىلىعىم مەنى قابىرىمدە قورعايدى؟ قايسىسى قارا تۇنەككە جارىق بەرەدى؟ و، سورلى دۇنيە، وزىڭە سونشا ەلىتكەنىڭ-اي! و، سورلى اقشا، سوڭىنان سالپاڭداتىپ، بۋىڭا ماس قىلعانىڭ-اي! و، سورلى باسىم، يمانىڭدى جيىپ قويىپ، قالايشا عۇمىر كەشكەنسىڭ؟ نەگە مۇنشا اقىماق بولعانمىن؟ ءبارى بىتپەستەي، ماڭگى عۇمىر كەشەردەي وتكەن كۇندەرىم-اي! ءبىر ءتۇرتىپ الار اللاعا ۇناعان قۇلشىلىعى جوق، جاراتۋشىسىنا ايتقان سالاۋاتى، راحمەتى، ماداعى جوق ءمانسىز وتكەن وتىز بەس جىل عۇمىر-اي، سەن مۇنشا قىسقا ما ەدىڭ؟! سەن مۇنشا از-اق پا ەدىڭ؟! و، سورلى وتىز بەس جىل، سەن وسىنشا قۇنسىز با ەدىڭ؟! ەندىگى ءحالىم... ەندىگى كۇيىم... ەندىگى جايىم... ءبارى دە كەش... ءبارى دە ءبىتتى...»

قۇلاعى شىڭىلداپ، ءون بويىنان ءال كەتىپ، ۇرەي مەن قورقىنىش بويىن بيلەي، كوزدەرى قاراۋىتا، جەرگە جىعىلىپ، بار دىبىس، داۋىس اتاۋلى ۇشار شىڭنان ەستىلگەندەي جوعالىپ بارادى... جوعالىپ بارادى... تەك ءبىر ادەمى اۋەن عانا جاقىننان ەستىلىپ، قۇلاق قۇرىشىن قاندىرا، جۇرەككە جول تارتتى. نەتكەن اسەم ءۇن! نەتكەن جانعا جاعىمدى ەدى! نەتكەن عاجاپ اۋەن! ايكەنى تاڭ قالعاندا، قۋانعاندا ۇنەمى «ءسۇبحان اللا» دەيتىنىن ەستۋشى ەدى. جاڭاعى اۋەننىڭ كەرەمەتتىگىنە تاڭدانعان سالامات قالاي «ءسۇبحان اللا» دەگەنىن بىلمەي قالدى. «ءسۇبحان اللا...»

دەم جەتپەي، القىنىپ، تەرگە مالىنىپ، دەنەسىن قوزعالتا الماي، ءۇنى شىقپاي، تۇتىعىپ جاتقان سالامات ءوز كۇبىرىنەن جانە جاڭاعى ەرەكشە اۋەننەن ويانىپ كەتىپ، كوزىن اشىپ قالدى. ءوزىن وياتقان اسەم اۋەننىڭ ازان ەكەنىن، جاڭاعى كورگەنىنىڭ ءبارىنى ءتۇس ەكەنىن بىردەن ۇعىپ، ورنىنان اتىپ تۇردى دا، بالكونعا جۇگىردى! جانى قينالىپ تەرلەگەن سالامات مالمانداي سۋ بولىپ، قول-اياعى دىرىلدەپ، ءون بويىنان ءال كەتكەن. ءتىپتى ازىپ، قارتايىپ كەتكەندەي سەزىندى ءوزىن. تاڭ نامازىن وقۋعا ويانعان ايكەن تاڭعى ازاندى سۇيسىنە تىڭداپ، جاراتقانعا سانسىز ماداق ايتىپ، تاعى ءبىر مۇمكىندىكتىڭ، ۋاقىتتىڭ بەرىلگەنىنە، ءتاۋباسىنا كەلگەنىنە شۇكىرشىلىك ايتىپ، كوز جاسى كول بولىپ جىلاپ تۇرعان سالاماتتى كورىپ، تاڭدانا: «سالامات، ساعان نە بولدى؟ ءبارى دۇرىس پا؟» - دەپ، جانىنا جاقىندادى.

جىلاي-جىلاي كوزدەرى ءىسىپ، قىزارىپ كەتكەن، الگى ءتۇستىڭ قورقىنىشىنان ارىلا الماي، قالش-قالش ەتىپ تۇرعان سالامات ايكەننىڭ قوس قولىن قىسىپ ۇستاپ: «اللام-اي، كەشىرشى؟ ايكەنىم، كەشىرشى؟ قۇلشىلىعىمدى تۇزەۋگە كومەكتەسشى...» - دەدى جىلامسىراي.

جاراتقاننىڭ  جارىنا تاعى ءبىر مۇمكىندىك بەرگەنىن كورگەن ايكەننىڭ كوزىنەن قۋانىشتىڭ ءبىر تامشى جاسى ءۇزىلىپ ءتۇستى...

 ماقپال سەمباي