Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى قازاق تاعامتانۋ اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى تورەگەلدى شارمانوۆپەن سۇحباتتاستى. تورەگەلدى شارمان ۇلى سۇحبات بارىسىندا قوعامدى جايلاعان جەمقورلىق، اسىرە ناۋقانشىلدىق، توي تويلاپ داراقىلانۋ، قايىرىمدىلىق جاساۋدى ءوزىن جارنامالاۋدىڭ ءبىر تۇرىنە اينالدىرىپ العاندار تۋرالى ءسوز ەتتى.

عالىم «ورامالىن» جاساپ ماسەلەنى شەشۋگە داعدىلانۋ – اسا ءقاۋىپتى دەرت. ەگەر ءبىز بولاشاقتا ۇلت بولىپ ۇيىسقىمىز كەلسە الدىمەن وسى ىندەتتەن ارىلۋدى ويلاستىرعانىمىز ءجون» دەيدى.

ءولىم مەن ءومىر اراسىندا اراسىندا ارپالىسىپ جاتقان ادامنان پارا سۇرايتىن حالگە جەتتىك

– تورەگەلدى شارمان ۇلى، ءسىز ءبىراز ۋاقىتتان بەرى «جەمقورلىقپەن كۇرەسۋ ءۇشىن الدىمەن سول كۇرەسىپ جۇرگەندەردىڭ ءوزى جەمقورلىقتان تازا بولۋى كەرەك» دەگەندى باسا ايتىپ ءجۇرسىز. جالپى، بۇرىنعى شەنەۋنىك، قازىرگى قوعام قايراتكەرى رەتىندە بيلىكتىڭ بۇل دەرتپەن كۇرەسۋىن قالاي باعالايسىز؟ سىزدىڭشە، جەمقورلىق دەرت پە، الدە ادەت پە؟

– ... كەزىندە لاۋازىمدى قىزمەتتە جۇرگەن تۇستا قاندايدا ءبىر تاراپتان گۇل نەمەسە اق قاينار سىيعا تارتىلسا ءبىز مۇنىڭ ءوزىن «ورىنسىز جاعىنۋ» دەپ تانىدىق. كىسى قولىنان سونىڭ ءوزىن المادىق. ونداي ارەكەتتەردى جاساۋدان جيىركەندىك. ال ءقازىر سول گۇلدىڭ دە اق قايناردىڭ دا كوك تيىندىق قۇنى بولماي قالدى. قازىرگى جەمقورلىقتىڭ قۇلقىنى وتە كەڭ. قوعامدا «تۇيەنى تۇگىمەن جۇتاتىندار» كوبەيىپ كەتتى. نەگىزىندە، بۇل جامان قاسيەت قازاققا ءتان ەمەس ەدى. مىنا مەن ءوز باسىم ءبىراز كەزەڭدى باسىمنان وتكەردىم. كەڭەستىك كەزەڭدە بىرەۋدىڭ ءبىر ارتىق نارسەسىن كورسە ول تالقىعا سالىناتىن، تەكسەرىلەتىن، جاۋاپقا تارتىلاتىن. ول كەزدە قازاق بالاسى پارا بەرۋدە دە، پارا الۋدا دا ەپسىز بولاتىن. ءقازىر ءولىم مەن ءومىردىڭ اراسىندا ارپالىسىپ جاتقان ادامنان پارا سۇرايتىن حالگە جەتتىك. بۇعان قاتىستى بىرەۋلەر جالاقىسىنىڭ ازدىعىن، وتباسىن اسىراۋدىڭ ماشاقاتىن ايتىپ اقتالادى. ءبىراق جالاقىسى قوماقتى، وتباسىن اسىراۋعا تولىق قابىلەتتى، قولىنان ءىس كەلەتىن جوعارىدا وتىرعانداردىڭ دا وسى دەرتكە ۇشىراعانى جاسىرىن ەمەس. سايىپ كەلگەندە، ءبارىنىڭ تونايتىنى – قارا حالىق. سول قارا حالىقتىڭ پاراقورعا جەم بولىپ جاتقانىن كورگەندە «قانداي زامانعا تاپ بولدىق» دەپ باز كەشەتىنىم دە راس. «ورامالىن» جاساپ ماسەلەنى شەشۋگە داعدىلانۋ – اسا ءقاۋىپتى دەرت. ەگەر ءبىز بولاشاقتا ۇلت بولىپ ۇيىسقىمىز كەلسە الدىمەن وسى ىندەتتەن ارىلۋدى ويلاستىرعانىمىز ءجون. جەمقورلىقپەن قوعام بولىپ كۇرەسۋىمىز كەرەك. بىردەن پارا بەرۋگە ۇمتىلعانشا ماسەلەنى باسقاشا شەشۋدىڭ جولدارىن قاراستىرعانىمىز ابزال. ءتىپتى كەيدە زاڭدى بىلمەگەندىكتەن، ءتىلدى جەتىك مەڭگەرمەگەندىكتەن وپ-وڭاي بولماشى نارسەلەردى شەشۋگە «راحمەتىن» ايتىپ سىي ۇسىناتىندار دا بار. مۇنىڭ بارلىعى كۇنى ەرتەڭ قازاقتىڭ دامۋ ۇلگىسىنە كەرى اسەر ەتەتىن جايتتار. سوندىقتان وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنان كورىنگىمىز كەلسە قوعام پاراقورلاردان تازارۋىمىز كەرەك.

— جالپى، ءبىز وركەنيەتتى ەلدەردىڭ ساپىنا قوسىلۋ ماقساتىندا ءبىراز ەلدەرگە ەلىكتەيمىز. سىزدىڭشە، ناق ءقازىر قازاققا قانداي دامۋ ۇلگىسى كەرەك؟

— جاھاندانۋ زامانىندا ءبىر ەلدەن ەكىنشى ءبىر ەلدىڭ ۇلگى الۋى زاڭدىلىق. ارينە، مۇن داي دا ءبىز تەحنولوگياسى تەگەۋرىندى، عىلىمي جاڭالىقتارى تاڭداي قاقتىراتىن، اقپاراتتىق اعىنى شاپشاڭ، مادەنيەتى مەن رۋحاني بايلىعى دامىعان ەل دەردەن كوپ نارسە ۇيرەنۋىمىز كەرەك. مەن بىزگە ۇلگى بولاتىن ەلدەر امەريكا مەن جاپونيا دەر ەدىم. قازىردە عىلىمي جەتىستىكتەرىن دۇنيەجۇزىنە كەڭ كولەمدە جەتكىزە بىلۋدە، الەم ساناسىنا ۇتىمدى سىڭىرە بىلۋدە امەريكا كوش باستاپ تۇر. الەم بويىنشا جوعارى تەحنولوگيالىق عىلىمي جەتىستىكتەرمەن جاسالاتىن بۇيىمداردىڭ 45 پايىزى وسى امەريكانىڭ ەنشىسىندە. بۇل رەتتە جاپونيانىڭ كورسەتكىشى 20 پايىز بولسا، گەرمانيا، ۇلىبريتانيا ەلدەرى 10-15 پايىزدى مولشەرلەيدى. ال ءبىز ۇنەمى ۇلگى الىپ وتىراتىن كورشىمىز رەسەيدىڭ الەم بويىنشا جوعارى تەحنولوگيالىق عىلىمي جەتىستىكتەرى نەگىزىندە جاسالاتىن بۇيىمدار 1،5 پايىزدان اسپايدى. دەمەك، ءبىز ءۇشىن رەسەيدىڭ ەمەس، اقش-تىڭ نەمەسە جاپونيانىڭ جوعارى تەحنولوگيالىق عىلىمي جەتىستىكتەرىنەن ۇيرەنەرىمىز مول بولماق. مۇنى ءبىر دەپ قويىڭىز.

ەكىنشىدەن، دامۋ باعىتىندا ۇستاناتىن ەڭ ماڭىزدى دۇنيە – ول سول ەلدە اشىلعان جاڭا لىقتىڭ قاي تىلدە تارالۋىنا دا بايلانىستى. ءبىز ءبىر عانا قازاق تىلىندە اقپارات تاراتۋ ارقىلى بۇكىلالەمدىك سانانى جاۋلاي المايمىز. ءوزىمىز ءجيى قولداناتىن ورىستىڭ ءتىلى ارقىلى دا اشقان جاڭالىقتارىمىزدى دۇنيەجۇزىنىڭ جۇرتىنا وقىتا المايمىز. سوندىقتان بۇل تۇستا بىزگە كەرەگى – اعىلشىن ءتىلى. ءقازىر دۇنيەجۇزىندە بولىپ جاتقان جاڭالىقتاردىڭ 92 پايىزى اعىلشىن تىلىندە جارىق كورەدى. اعىلشىن تىلىندەگى باسىلاتىن اقپاراتتار دا، عىلىمي جاڭالىقتار دا الەمگە تەز تارالادى. سوندىق تان بۇل ارادا بىزگە تىلدىك قۇرىلىستى جەتىلدىرۋ دە ماڭىزدى بول ماق. ءبىر عانا ورىس ءتىلىن ۇيرەنىپ الىپ «الەمدى جاۋلاپ الا مىن» دەگەن ويدان ارى لاتىن كەزەڭ الدە قاشان جەتكەن. مۇنى ەكى دەپ قويىڭىز.

ۇشىنشىدەن، الەمدە عىلىمي جەتىستىكتەر نوبەل سىيلىعىمەن ولشەنەدى. مىسالى، وتكەن عاسىردىڭ باسىنان باستاپ ءبىر عانا مەديسينا سالاسىندا 200-دەن استام نوبەل سىيلىعى بەرىلسە، سونىڭ 100-دەن استامىن تاعى سول امەريكالىقتار يەلەنىپتى. ال قيت ەتسە ءبىتتى «رەسەي سولاي ىستەپ جاتىر ءبىز دە قالىسپاۋىمىز كەرەك» دەپ ءبىز ۇنەمى ۇلگى الاتىن، رەسەيلىكتەر مەديسينا سالاسى بويىنشا ءبىر عاسىردا ەكى-اق نوبەل سىيلىعىن الىپتى. ونىڭ ءوزى كەڭەستىك داۋىردەن بۇرىن. مىنە، «كىمنەن ۇلگى الۋ كەرەك، قاي ەلدىڭ دامۋ ءمودۋلى قازاققا ءتيىمدى» دەگەندە وسىنداي جايتتاردى ەسكەرۋىمىز كەرەك.

— دەگەنمەن،  ءوزىڭىز ءتارىزدى زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ تاراپىنان قازاقتىڭ قارا بالاسىنا قاتىستى «بۇگىنگى جاستار ءتىلىن اسا قۇرمەتتەي بەرمەي ءتىن، تاريحىن مۇلدە بىلمەيتىن، ءاتا-داستۇرىن مەنسىنە بەرمەيتىن مارگي نالدارعا اينالىپ بارا جاتىر» دەگەن پىكىرلەر ءجيى ايتىلادى. مۇنىمەن كەلىسەسىز بە؟

— ءقازىر ءبىز بيلىكتىڭ اينالاسىنا، ءتىپتى كىشىگىرىم شەنەۋنىكتىك قىزمەتكە جاستار بارىپ جاتسا قۋانامىز. جاستاردىڭ وسكەنى، وربىگەنى جاقسى. ءبىراق سول جاستاردىڭ اراسىن دا لاۋازىمدى قىزمەتكە قولى جەتسە، سول قىزمەتپەن بىرگە تۋىلعانداي بولىپ، وزدەرىن ءبىر كۇندە سونداي بولا قالعانداي سەزىنىپ، سول قىزمەتتەن ايىرىلىپ قالماۋدىڭ جولىندا اناعان دا جاعىمپازدانىپ، مىناعان دا جاعىمپازداناتىندارىنىڭ بارى كوڭىلگە كىربەڭ تۇسىرەدى. كەز كەلگەن ادام مەيلى ول جاس بولسىن، قاريا بولسىن ءوزىنىڭ تەگىن، شىققان ورتاسىن، ءتۇپ-تامىرىن ءبىلۋى شارت. جالپى، قازاق تەكتى حالىق قوي. سول تەكتى حالىقتىڭ ءتىلىن، تاريحىن، مادەنيەتىن، مۇددەسىن مەنسىنبەۋ – تەكسىزدىك. مۇنداي تەكسىزدىككە جول بەرمەۋى ءۇشىن قالتالىلار، شەندىلەر مەن شەكپەندىلەر ءبىرىن-بىرى قولداپ، حالىقتىڭ مۇددەسىن ۇمىتۋدى دوعارۋ كەرەك! جاستارعا سىن ارتپاس بۇرىن الدىمەن الدىڭعى بۋىن جاعىمسىز ارەكەتتەردەن تىيىلۋى كەرەك. الدىڭعى بۋىن اراسىندا جارىسا توي تويلاۋ، ورىنسىز ناۋقانشىلدىققا سالىنۋ، داڭعويلىق، كورسەقىزارلىق، اسىرەقۇمارلىق تىيىلماي جاستاردى جوندەۋ قيىن.

— بىلەسىز، قازاقتىڭ ءبىر قاسيەتى بىرەۋگە ۇناۋ ءۇشىن ءىس قىلادى. ءسىز ءبىر سالادا 12 جىل بويى مينيستر بولعان ادامسىز. بىرەۋگە ۇناۋ ءۇشىن، جاعىنۋ ءۇشىن قىزمەت ەتپەگەنىڭىز بىزگە بەلگىلى. ءسىز ءوزىڭىزدىڭ ادالدىق، اعالىق قاسيەتىڭىزدى ماڭىڭىزدا جۇرگەن جاستارعا سىڭىرە الدىم دەپ ويلايسىز با؟

— مەن بارىنشا ادال بولۋعا تىرىستىم. ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتامادىم. الدىما كەلسە اعالىق تانىتتىم. راس، 12 جىل بويى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ ءمينيسترى بولدىم. سول قىزمەتتى ءبىر-اق كۇندە تاستاپ، ماسكەۋدەگى دارىگەرلەردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ينتيتۋتىندا كافەدرانى باسقاردىم. قىزمەت جولىما كوز جۇگىرتسەم ادال ەڭبەك، ماڭداي تەرمەن نان تاۋىپپىن. اتاق-دارەجەنى دە ءبىر باسىما ۇيىپ-توگىپ بەرىپ جاتىر. مەن ءوزى ماقتانۋدى جەك كورەمىن. شامام كەلگەنشە ماڭىمداعى جاستارعا كومەكتەسۋگە بارىنشا تىرىسامىن. كومەگىمدى كورىپ، اعالىق اقىلىمدى تىڭداعان جاستاردىڭ ماعان دەگەن ءىلتيپاتىنان دا كەندە ەمەسپىن. جالپى، ادال ادام سۇعاناقتاردىڭ جولىنا كەدەرگى بولادى. ادال بولۋ بۇرىن دا قيىن بولعان، ءقازىر دە قيىن. وسىنداي جايتتاردى ويلاعاندا جاستار وسى ىندەتتەن امان بولسا دەپ تىلەيمىن. جاستار تازا بولسا، بولاشاق تا سەنىمدى بولار ەدى. 

— ءسىز، «سىي-قۇرمەتتەن، اتاق-دارەجە دەن كەندە ەمەسپىن» دەدىڭىز. بىلەمىز، سىزگە الەمدىك دەڭگەيدە 41 ادامعا عانا بۇيىرعان ەڭ جوعارى لەون بەرنارد ناگراداسى تاپسىرىلدى. ءوز ەلىمىزدە دە ءبىراز مەملەكەتتىك ناگرادالارعا لايىق دەپ تانىلدىڭىز. ەستۋىمىزشە، ءسىز وسى قۇرمەتتەرگە قوسا بەرىلەتىن قوماقتى قارجىلاي سىيلىقتاردان، قىمبات اۆتوكولىكتەردەن ۇنەمى باس تارتادى ەكەنسىز. مۇنىڭ سىرى نەدە؟

— مەملەكەتتىك ناگرادالارمەن قوسا جەكەلەگەن اكىمدەردىڭ، مينيسترلەردىڭ قوماقتى سىي ۇسىنعانى راس. مەن ونداي سىيدى المايمىن. سەبەبى «الماقتىڭ دا سالماعى بارىن» جاقسى بىلەمىن. ولاردىڭ بەرگەنىن الىپ الىپ ارتىنان جالتاقتاپ، جاعىمپازدانىپ، سولارعا جالباقتاپ كۇن كەشكىم كەلمەيدى. وزىمە مەملەكەتتىك سىيلىق ءۇشىن بەرىلگەن 10 مىڭ دوللاردى جەتىم بالالار ۇيىنە اۋداردىم. «تارلان» پلاتينا سىيلىعى ءۇشىن بەرىلگەن 10 مىڭ دوللاردى ءال-اۋقاتى تومەن وتباسىلاردان شىققان ستۋدەنت بالالارعا ۇلەستىرىپ بەردىم. اقتوبە مەديسينا اكادەمياسىنىڭ، الماتى فەلدشەرلىك كوللەدجىنىڭ 20 ستۋدەندى سول 10 مىڭ دوللاردى ءبولىپ بەرگەنىمنىڭ ار قاسىندا اي سايىن ستيپەنديا الىپ تۇردى. ارتىنان ستۋدەنت بالالار وقۋلارىن بىتىرگەنشە سول 10 مىڭ دوللار جەتپەي قالىپ، ءوز ايلىعىمنان ولارعا ستيپەنديا تولەپ كەلدىم. مۇنىڭ بارلىعى مەندە بولىپ-تولىپ، اسىپ-تاسىپ جاتقاندىقتان ەمەس. ءسويتىپ ءجۇرىپ ءوزىم سول كەزدە ماركاسى ەسكىرگەن كولىك ءمىنىپ ءجۇردىم. سونى بايقاسا كەرەك، مۇحتار قۇل-مۇحاممەد مىرزا كەزىندە دجيپ كولىگىن سىيلادى. ونى دا المادىم، بىردەن باس تارتتىم. ويتكەنى ماعان ەڭبەك جولىمدا ءبارى اسپاننان تۇسپەدى. نە نارسەگە بولسىن ەڭبەكتەنىپ جەتتىم. مەن ءومىر دە جەتىسپەۋشىلىكتى كوپ كوردىم. ءبىر ايلىق جولاقى بيلەتىن ءبىز ءبىر ۇيدە ءبىر نەشە ادام ۇستادىق. مەنىڭ جۇمىستان كەلۋىمدى اكەم كۇتىپ وتىرىپ، مەن كەلگەن سوڭ سول بيلەتتى الىپ، ول كىسى جۇمىسقا كەتەتىن. قاراۋىمدا اكەم، شەشەم، ءۇش بالا، اۋرۋ ايەلىم بولدى. عىلىم دوكتورى، رەكتور بولعانعا دەيىن جەتىسپەۋشىلىكتەن قۇتىلا المادىم. مىنە، ءوزىم سوندايدى باستان وتكىزە تۇرىپ، قيىنشىلىققا تۇسكەن ستۋدەنتتەرگە، جەتىم بالالارعا كومەكتەسە الماسام وندا نەسىنە ازامات بولىپ ءجۇرمىن. سول مۇقتاج جانداردىڭ كەۋدەسىندە ومىرگە قۇشتارلىق ويانسا، قۇش تارلىقپەن بىرگە جاقسىلىق دەگەن ۇعىم ۇيالاسا، مەن ءۇشىن بايلىق دەگەن – سول. ءقازىر سول مەنىڭ ستيپەنديامدى العان بىرەر ستۋدەنتتەر الماتىعا ارنايى ىزدەپ كەلىپ اماندىعىمدى ءبىلىپ، نە ىستەپ جۇرگەندەرىن ايتىپ وزدەرى ەسەپ بەرىپ كەتەدى. مەن ءتىپتى ستيپەنديانىڭ سولارعا بەرىلگەنىن دە بىلمەيمىن. ايتەۋىر جىبەردىم، «بىرەۋى پايداسىنا جاراتتى، كادەگە استى» دەپ ويلايمىن. ارتىنان ونى قازبالاپ سۇراۋ مەندە جوق. ىستەگەن جاقسىلىعىمدى جارسالىپ ايتىپ، ونى ارتىنان قاز بالاپ، «مەن سەندەرگە جاقسىلىق ىستەگەنمىن» دەپ ءتىزىپ وتىرۋدى دا سۋقانىم سۇيمەيدى. مەنىڭ ورنىمدا ەل-جۇرتىن جاقسى كورەتىن كەز كەلگەن ازامات سولاي ىستەر ەدى. سوندىقتان مەن دە وسىلاي جاسادىم.

— ءقازىر ءسال عانا قايىرىمدىلىق اكسيالارىن ۇيىمداستىرسا ءوزىن جارنامالاپ، ىشكى ەسەبىن تۇگەندەپ الىپ جاتاتىن تۇلعالار دا بار عوي. «مۇنىڭ ءوزى ۇلكەن سيندرومعا اينالىپ كەتتى» دەگەن پىكىرلەر دە بار. مۇنىمەن كەلىسەسىز بە؟

—... ءبىزدىڭ قوعامدى ءقازىر داڭعازالىق، تويشىلدىق، شامادان تىس داراقىلىق جايلاپ الدى. بىرىمەن ءبىرى جارىسىپ ات شاپتىرىپ توي جاساۋ، سول ءبىر عانا توي ءۇشىن بالەنباي سوماعا شاشىلۋ باسىم. قايىرىمدىلىق اكسيالارىن وتكىزۋ ارقىلى وزدەرىن كورسەتىپ قالۋ ءۇردىسى جيىلەپ كەتتى. ءبىر جەتىمدەر ۇيىنە ءبىر تەلەديدار اپارسا ونى جار سالۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ 50-60-70 جاستى مەرەيتوي ەتىپ تويلاۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ مۇنىڭ قوعامعا پايداسى بار ما؟ بىرەۋدىڭ مەرەي تويىنىڭ تويلانعانىنان ۇلتتىڭ مارتەبەسى ارتا ما؟ ءتىپتى وسىنداي داراقى تويلاردان قالىسپايمىز دەپ ءقايسىبىر اعايىن قارىزدانىپ قاۋعالانىپ توي جاسايدى. مۇندايدان تىيىلاتىن كەز الدەقاشان ءوتتى. ءقازىر توي تويلاپ «الەۋلەيتىن» زامان ەمەس. ءقازىر اقپاراتتىق تەحنولوگيالىق دامۋ عاسىرى. وزگە ەلدەر وسى كوشتەن قالىسپاۋى ءۇشىن ءعىلىم-بىلىمىن، مادەنيەتىن، ەكونوميكا سىن جە ءتىلدىرىپ الەك. ءبىز ءالى توي-تويلاۋدىڭ اينالاسىندا ءجۇرمىز.

— ءسىز ويشىلدىعىمىزدان، تويشىلدىعىمىز باسىم دەپ قالدىڭىز. ءوزىڭىز مەرەيتويلارىڭىزدى اتاپ وتەسىز بە؟

— جوق، وندايعا ۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىن. جەتپىسكە كەلگەندە، «سىزدەردىڭ ماعان دەگەن قۇرمەتتەرىڭىزگە ريزامىن، «مەرويتويعا بەرەمىن» دەگەن قاراجاتتارىڭىزدى لەيكوزبەن (اق قان) اۋىرىپ، اپاتقا ۇشىراعان بالالاردى ەمدەتۋ ءۇشىن قۇرىلعان قوردىڭ ەسەپشوتىنا اۋدارساڭىزدار ريزا بولامىن. ماعان ەشتەڭەنىڭ قاجەتى جوق» دەپ گازەتكە ارنايى حابارلاندىرۋ جازدىم. سوندا سول كەزدەگى ءبىر وبلىستىڭ اكىمى «توكە، مۇنىڭىز دۇرىس ەمەس، ءسىزدى ەشكىم قولدامايدى. دون كيحوتسىز با، دۇنيەڭىزدى تاراتاتىن» دەپ تەلەفونمەن حابارلاستى. ءسويتىپ، 70 جىلدىق مەرەيتويىما جيىلعان 3 ميلليون تەڭگەنى بىردەن پەدياتريا جانە بالالار حيرۋرگياسى ينستيتۋتى جانىنان اشىلعان «رەبەنوك ۆ بەدە» اتتى بالالاردىڭ اق قان اۋرۋىن ەمدەۋ ءۇشىن قۇرىلعان قايىرىمدىلىق قورىنا اۋداردىم. الگى قورعا 3 ميلليون تەڭگەدەن استام اقشا جينالدى. ول قانشاما بالانىڭ ءومىرىن ۇزارتۋعا سەپتىگىن تيگىزدى. ءبىز زايىبىم ەكەۋمىز ۇيلەنۋ تويىمىزدى دا جاسامادىق، بالالى-شاعالى بولعاندا دا استا-توك توي جاساماپپىز. قىزىم مەن ناعىز مينيستر بولىپ تۇرعان تۇستا تۇرمىسقا شىقتى. وندا دا توي جاسامادىم. شاعىن عانا جيىرما شاقتى اداممەن اتاپ وتتىك. ۇلىم باس قۇراعاندا دا «ماسكەۋگە ساياحاتقا بارىڭدار» دەدىم. نەمەرەم تۇرمىسقا شىققاندا دا توي جاساۋعا ول ءوزى قارسى بولدى. مۇنىڭ بارلىعى ساراڭدىقتان ەمەس. ساراڭ بولسام مەن وزىمە بەرىلگەن سىي-سىياپاتتى، قوماقتى قارجىنى، ءوزىمنىڭ ايلىعىمدى جوق-جىتىككە ۇلەستىرىپ بەرمەس ەدىم عوي. وسىنىڭ بارلىعى قوعامنىڭ دامۋىنا جات داراقىلىقتى سۇيمەگەندىكتەن. تويدى قويىپ ولىم-جىتىمگە تويدا داستارقان جايعانداي جايامىز.. ولىمدە استا-توك شاشىلىپ داستارحان جايۋ دەگەنىڭىز – بۇل ەندى ءتىپتى اسقاندىق. ادامى ءولىپ ازالى بولىپ جاتقان سول ءۇيدى داستارقانىنا قاراپ سىناپ كەتەتىندەر دە بار. مۇنىڭ بارلىعى بىلىمسىزدىكتەن، داڭعويلىقتان تۋىنداپ جاتقان كورىنىستەر. سوندىقتان قازاق «داميمىن» دەسە مۇندايدى شەكتەۋ كەرەك. ءقازىر تويشىلدىقتىڭ زامانى ەمەس، ءقازىر ويشىل بولعان ەلدەر ۇتادى. سوندىقتان قوعامنىڭ ويلاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋگە كۇش سالعانىمىز ابزال.

— ءسوز سوڭىندا سۇرايىن دەگەنىم، ءسىزدى «قارتايماۋدىڭ قۇپياسىن بىلەتىن اكادەميك» دەيدى. سول قۇپياڭىزدى اشىپ ايتىپ بەرە الاسىز با؟

— ...ءقازىر كوپشىلىگىمىزدىڭ قارتتىق تۋرالى تۇسىنىگىمىز تولىپ جاتقان اۋرۋ-سىرقاۋلارمەن بايلانىستى بولىپ كەلەدى. كارىلىكتى ەمدەمەۋ كەرەك، تەك ونىڭ الدىن-الۋعا بولادى. بۇگىنگى وركەنيەتتى قوعام زەينەتكەرلەرگە «وتباسى مەن مەملەكەتكە سالماق سالىپ وتىرعان قاۋقارسىز قاريالار» دەپ ەمەس، «قوعامدى العا سۇيرەيتىن، اقىل-ويى تولىسقان مىقتى قوزعاۋشى كۇش» دەپ قارايدى. بۇگىنگىنىڭ ادامدارى «دەنىم ساۋ، جۇمىسىم تابىستى، ءومىرىم ۇزاق بەلسەندى بولعاي» دەگەن ءسوزدى ءجيى ايتاتىن بولدى. قازىرگى عىلىم جەتىستىكتەر دە اۋرۋدى ەمدەۋدە ەمەس، ونىڭ الدىن الۋعا نەگىزدەلۋدە. وعان قوسا بيۋدجەتتىڭ ەلەۋلى ءبىر بولىگى العاشقى سانيتارلىق-مەديسينالىق اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ مەكەمەلەرىنە باعىتتالىپ جاتقانى قۋانتادى. ءبىراق جاس كەزىنەن باستاپ ادامداردىڭ دۇرىس تاماقتانۋعا داعدىلانۋى از ءرول اتقارمايتىندىعىن ايتۋ قاجەت. دۇنيەجۇزى بويىنشا ادامداردىڭ مەزگىلسىز كوز جۇمىپ جاتقانىنىڭ 60 پايىزىنىڭ نەگىزگى سەبەبى ناق وسى دۇرىس تاماقتانباۋدان ورىن الۋ دا. وسىعان بايلانىستى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى بۇگىندە دۇرىس تاماقتانۋ ماسەلەسىن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ قاتارىنا شىعاردى. ءقازىر بىزگە شەتەلدەن نەشە ءتۇرلى ازىق-تۇلىك اعىلىپ كەلىپ جاتقان تۇستا تاماقتانۋ مادەنيەتىمىزدى ارتتىرۋ باستى ورىندا تۇر. ەگەر ءار ادام دەنساۋلىعىنا ءوزىن دە بار كاپيتال دەپ قاراسا، ول ادام ءبىرىنشى كەزەكتە دۇرىس تاماقتانۋعا داعدىلانۋى كەرەك. سوندا عانا قازاق ەرتە قارتايمايدى. ونىڭ الىپ بارا جاتقان قۇپياسى جوق. دۇرىس تاماقتانۋدى جۇيەلەپ الساق، قارتايماۋدىڭ ەڭ نەگىزگى باسىمدىلىعى وسى. ءاربىر قازاق مۇنى سەزىنسە دەنساۋلىعىمىز مىعىم، ەلدىگىمىز جوعارى، عۇمىر جاسىمىز ۇزاق بولارى داۋسىز.

— سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

سۇحباتتاسقان قارلىعاش زارىققان قىزى