قازاقستانداعى يەگوۆا كۋاگەرلەرى اشىق، كەز كەلگەن اقپاراتپەن بولىسۋگە اركەز دايار. ولاردىڭ قىزمەتىنە ەلدە تىيىم سالىنباعان، الايدا قوعامدا كۋاگەرلەردىڭ ءدىني نانىمىن جەتە تۇسىنە بەرمەيتىندىكتەن، وعان توسقاۋىل قويۋ تالپىنىستارى بولىپ تۇرادى دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى CABAR.asia پورتالىنىڭ دەرەگىن نەگىزگە الىپ.
جۇما، تاڭەرتەڭگى ساعات 10:00. الماتىنىڭ ەلەۋسىز بولىگىندە ورنالاسقان پاتشالىقتار زالىندا ينە شانشار جەر جوق. اشىق ەسىك كۇنىندە قوناقتاردى ساكسوفون اۋەنى، فۋرشەت ۇستەلىمەن قارسى الىپ جاتىر. كۋاگەرلەرمەن سويلەسكەن كەزدە ەڭ الدىمەن كوزگە تۇسەتىنى – ولاردىڭ اقجارقىندىعى. ءوزارا نەگىزىنەن «سەن» دەپ ارالاسادى، ءبىر-بىرىن باۋىر دەپ تانيدى.
ءار كەلۋشىنىڭ جانىندا ەكى ۆولونتەر نەمەسە وزدەرى ايتقانداي «ەرىكتى» بار. سۇراعانىڭ تۋرالى ەكى تىلدە، وتە تياناقتى جانە جانىن سالىپ ايتىپ بەرەدى.
مەن ادەبيەتتەر قويىلعان ستەند قاسىنا جاقىن تۇردىم، جانىما ءبىر بويجەتكەن كەلىپ، قولىما قازاقشا ءىنجىلدى، كۋاگەرلەردىڭ نەكەگە قاتىناسى تۋرالى كىتاپشانى جانە تۇرمىسقا شىعا الماي جۇرگەندەر نە ىستەۋى كەرەك دەگەن تۋرالى تاعى ءبىر كىتاپشانى ۇستاتا قويدى. كەيىنىرەك «قىزدار اراسىنداعى تاقىرىپتاردا» سويلەسكىم كەلسە، حابارلاسۋىما بولادى" دەپ، ءنومىرىن جازىپ الۋىن ءوتىندى.
پولات بەكجان ايەلى ەكەۋى يەگوۆا كۋاگەرلىگىنە وتكەنىنە 34 جىل بولدى.
– كۋاگەرلەر قاتارىنا قوسىلعانىمىزعا كوپ بولدى، سوناۋ 1985 جىلدان بەرى. ايەلىم ول كەزدە پەرزەنتحانادا ىستەيتىن، كۋاگەرلەردىڭ بىرقاتارىمەن سول جەردەن تانىستى. ول كەز ۇيىمعا تىيىم سالىنعان ۋاقىت ەدى.
ءبىر كۇنى ولار جۇمىستا يەگوۆا كۋاگەرلەرى تۋرالى كىتابىن تاستاپ كەتىپتى، ايەلىم ونى ۇيگە الىپ كەلدى. ەكەۋمىز ونى وقىپ شىعىپ، جۇرەگىمىزدە ۇيالاعان، بۇرىننان مازالاعان سۇراقتارىمىزعا جاۋاپتاردى تاپتىق. يسا ءبىزدىڭ كۇنالارىمىز ءۇشىن، بار ادامزاتتىڭ كۇنالارى ءۇشىن ولگەنىن بىلدىك.
ۇيىمعا كىرگەن سوڭ ءبىز قاتتى وزگەردىك. مەن ءىشۋدى، تەمەكى تارتۋدى، ايەلىممەن جانجالداسۋدى قويدىم، ونى بۇرىنعىدان دا قاتتى ءسۇيدىم. كيەلى كىتاپ ءبىزدى سوعان ۇيرەتتى. وندا بارلىق نارسە بار.
التى بالامىز، 12 نەمەرەمىز بار – ولاردىڭ بارلىعى كۋاگەرلەر. يەگوۆا كۋاگەرلەرى مەنىڭ ءومىرىمدى جاقسارتا ءتۇستى دەپ ويلايمىن. قازاقستاندا ءدىني بوستاندىق بولعانىنا ريزامىز.
يەگوۆا كۋاگەرلەرىنىڭ وكىلدەرى پروزەليتيزممەن اينالىسپايمىز دەپ ەرەكشە اتاپ وتەدى، ياعني اشىق تۇردە دىنىنە كىرۋگە ۋاعىزدامايدى.
ليەۆ گلادىشيەۆ، قازاقستانداعى ايماقتىق يەگوۆا كۋاگەرلەرى حريستيان ورتالىعى ءدىني بىرلەستىگىنىڭ رەسمي وكىلى:
– بارلىعىمىز ادامبىز، تىلدەسكىمىز كەلەدى. ەگەر مەن تىلدەسۋگە دەگەن قۇقىعىمدى جۇزەگە اسىرماق نيەتپەن، سىزگە ىنجىلدەن وقىعانىمدى ايتا باستايمىن، ال سىزگە ول قىزىق بولسا، ءسىز مەنەن تولىعىراق اڭگىمەلەۋىمدى وتىنەسىز. بۇل جەردە ەشقانداي زاڭ بۇزىلىپ تۇرعان جوق.
ءبىزدىڭ ۇيىمعا جاي انشەيىن كەلىپ، بىردەن كىرە قالۋ دا مۇمكىن ەمەس. ول ءۇشىن ءسىز ءومىرىڭىزدى وزگەرتۋدىڭ ءبىرقاتار العىشارتتارىن ورىنداۋىڭىز كەرەك. ايتالىق، جامان ادەتتەردەن باس تارتۋ كەرەك، جۇبىڭىزدىڭ كوزىنە ءشوپ سالۋعا، تەمەكى تارتۋعا، ىشۋگە بولمايدى.
كۋاگەرلەر سونىمەن بىرگە مەملەكەت ساياساتىنا قاتىسپايدى جانە تولىق نەيتراليتەت ۇستانادى. يەگوۆا كۋاگەرلەرى مەملەكەتتىك گيمن ورىندامايدى، بايراققا نەمەسە گەربكە قۇرمەت كورسەتپەيدى. ولار ءۇشىن ساياسي پارتيالارعا مۇشەلىك پەن سايلاۋعا قاتىسۋعا بولمايدى. دەگەنمەن، بيلىكتى قۇرمەتتەۋ مەن زاڭعا باعىنۋ تاقىرىبىنا كۋاگەرلەر ۋاعىزدارىنىڭ ءبىرازى باعىشتالادى، ءبىراق مەملەكەت رامىزدەرىنە سىن كەلتىرۋى مۇمكىن كەز كەلگەن ارەكەتتەن باس تارتادى. سونداي–اق، ولاردىڭ اسكەردە قىزمەت ەتۋىنە بولمايدى، ءتىپتى ول ءۇشىن قىلمىستىق قۋدالاۋ مەن تۇرمەگە قامالاتىن بولسا دا.
سونىمەن قاتار، يەگوۆا كۋاگەرلەرى قان قۇيۋدان جانە ونى تاماققا پايدالانۋدان باس تارتادى، الايدا، باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ وكىلى ۆلاديسلاۆ ديگولياننىڭ ايتۋىنشا، ەگۋدەن باس تارتپايدى:
«يەگوۆا كۋاگەرلەرىنە ەشقاشان ۆاكسيناسياعا تىيىم سالىنباعان. ونداي تىيىم سالمايمىز دا. بۇل ءار ادامنىڭ جەكە شارۋاسى. ياعني ۇيىم ازاماتتاردىڭ جەكە، دەربەس ومىرىنە ارالاسپايدى، ادامدار ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلدايدى».
ۆلاديسلاۆتىڭ ءوزىنىڭ اكە–شەشەسى مەن اتا–اجەسى كۋاگەرلەر، ءىنجىلدى كىشكەنتايىنان اتا–اناسىمەن وقىپ وسسە دە، ۇيىمعا كىرۋ تۋرالى شەشىمدى سانالى تۇردە ءوزى قابىلداعان:
– اتا–اناڭ كۋاگەرلەردىڭ قاتارىنان بولسا، ولاردىڭ قانداي دا ءبىر قۇندىلىقتار جۇيەسىن قالىپتاستىراتىنى تۇسىنىكتى، ونىڭ ىشىندە ءدىني قۇندىلىقتاردى سىڭدىرەدى. بىزدە سابيلەر مەن بالالاردى شوقىندىرۋ جوق، ءار ادام ەسەيىپ، بۇل تۋرالى شەشىمدى وزدەرى قابىلداۋى كەرەك.
ۇيىمىمىزدىڭ وتە باياۋ ءوسىپ كەلە جاتقاندىعىنىڭ سەبەبى دە وسى: قۇدايعا سىيىنۋ ءۇشىن مۇندا كەز كەلگەن ادام كەلە الادى، ءبىراق ولاردىڭ ىشىندە ءومىرىن تالاپتارىمىزعا ساي قىلىپ، قاتارىمىزعا تولىق قوسىلۋعا دايىندارى ازعانتاي عانا.
بىزدە ساياسي امبيسيا جوق، ءبىزدىڭ ماقسات – قۇدايعا قۇلشىلىق ەتۋ، تىنىش ءومىر ءسۇرۋ جانە قاۋىپسىزدىكتە بولۋ. يەگوۆا كۋاگەرلەرى قولدارىنا ەشقاشان قارۋ ۇستامايدى – تاپ وسى سەبەپتەن ءبىز قۋدالاۋعا ۇشىرايمىز. اسىرەسە حح عاسىردا كۋاگەرلەردىڭ كوبى گەرمانياداعى، كەڭەس وداعىنداعى ءولىم لاگەرلەرىندە كوز جۇمدى
ايتپاقشى، سول ءولىم لاگەرلەرى ارقىلى كۋاگەرلەر 1940–جىلدارى قازاقستانعا كەلگەن ەدى. ال يەگوۆا كۋاگەرلەرىنىڭ قازاقستانداعى تاريحى 1892 جىلدان باستاۋ الادى، سول جىلى ۋست–بۋحتارما مەكەنىنە سيمەون كوزليسكيي جەر اۋدارىلعان ەدى، ول ءىنجىل زەرتتەۋشىسى بولعان – يەگوۆا كۋاگەرلەرىن ول ۋاقىتتا سولاي اتايتىن. بۇل ادامدار قوعامنىڭ بولىگى بولۋ، مەملەكەتكە، باسقا ادامدارعا زيانىن تيگىزبەي، وزدەرى دۇرىس سانايتىن جولدى ۇستانىپ، ءومىر ءسۇرۋ قۇقىعىنا قانىن، تەرىن توگىپ، لاگەرلەردە جىلدار وتكىزىپ يە بولدى.
باسقا الەم
يەگوۆا كۋاگەرلەرىنىڭ الماتىداعى ورتالىعى 2005 جىلى سالىنعان. عيماراتتاردىڭ جالپى اۋماعى 5 مىڭ شارشى مەتردى قۇراپ، 7 گەكتار جەردى الىپ جاتىر.
ورتالىقتىڭ اۋماعىنا كىرسەڭ، باسقا الەمگە ەنگەندەي اسەرگە تۇسەسىڭ: كۇشەيتىلگەن كۇزەت، كامەرالار. ورتالىقتاعىلار مۇنى كەلۋشىلەردىڭ تىنىشتىعىن قۇرمەتتەۋ ماقساتىندا جاسالعان قاۋىپسىزدىك شارالارى دەپ ءتۇسىندىردى.
كەشەن ءتورت نەگىزگى عيماراتتان تۇرادى، ولاردىڭ ىشىنە ءوزارا ارالىقتارمەن بايلانىسقان كەڭسە، اسحانا، اس ءۇي، تۇرعىن جاي، كىر جۋاتىن بولمە، ادەبيەتتەر قويماسى، شەبەرحانالار كىرەدى. تۇرعىن جايدا 39 بولمە بار، وندا ورتالىقتا ىستەيتىن ەرىكتىلەر تۇرىپ جاتىر. ءقازىر ولاردىڭ سانى -76 ادام.
ولاردىڭ بارلىعى ادەبيەتتەردى جونەلتۋ، تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ، جابدىقتاۋ، قىزمەتتىك، زاڭ، اۋدارما، اكىمشىلىك، كومپيۋتەرلىك، ەسەپ، سىرقاتتار تۋرالى اقپارات بولىمدەرىندە، سونىمەن قاتار پاتشالىقتار زالدارىن سالۋ بولىمىندە ىستەيدى.
ليەۆ گلادىشيەۆتىڭ ايتۋىنشا، كەشەن تۇتاستاي ساداقا ەسەبىنەن جۇمىس ىستەپ تۇر:
«يەگوۆا كۋاگەرلەرى – دۇنيەجۇزىلىك ۇيىم، ونىڭ قاتارىندا الەم بويىنشا 8 ميلليون مۇشە بار. كۋاگەر بولۋ دەگەنىمىز بەلسەندى ومىرلىك پوزيسيا ۇستانۋ، سول سەبەپتى ولار ءجيى كەلىپ تۇراتىن جەرىن قامقورلىعىنا الادى. ولار، مىسالى، ءبىز وقيتىن ادەبيەت بولسىن دەپ ساداقا بەرەدى. بىزدە دەسياتينا نەمەسە قانداي دا ءبىر مىندەتتى جارنا دەگەن تۇسىنىك جوق، اقشا جيناۋمەن اينالىسپايمىز. جاسالاتىن ساداقانىڭ بارلىعى ەرىكتى جانە قۇپيا تۇردە جاسالادى».
يەگوۆا كۋاگەرلەرىنىڭ سايتى 975 تىلگە اۋدارىلعان. ال ادەبيەتتەرى 750–دەن استام تىلدە جاريالانىپ، 240–دەن استام ەلدە تاراتىلادى.
كەشەن اۋماعىنداعى تازالىق تا كەلۋشىلەردىڭ موينىندا.
دينارا قۇرمانوۆا بۇل ۇيىمعا 15 جاسىندا كەلدى، ءبىراق رەسمي تۇردە كۋاگەرلەر قاتارىنا 18 جاسىنان قوسىلدى:
– انام مەنى كۋاگەرلەرمەن 1997 جىلى تانىستىرعان بولاتىن. اكەم دە تانىستى، ءبىراق مۇشە بولىپ قوسىلماسا دا، ءبىزدى قاتتى قولدايدى. سودان بەرى مىنە 20 جىلدان استام ۋاقىت ءوتىپتى.
مەن ىنجىلدىك قاعيدالارمەن ءومىر سۇرۋگە تىرىسامىن، دەنىمنىڭ ساۋلىعىنا مۇقيات قارايمىن. سونىمەن قاتار، سوڭعى بىرنەشە جىلدا مەن وسى حريستياندىق ورتالىقتا ەرىكتى رەتىندە كومەكتەسىپ كەلەمىن. تەگىم قازاق، مۇندا ۇنەمى قازاقشا كەزدەسۋلەر بولىپ تۇرادى، ادەبيەتتەر قازاقشاعا اۋدارىلادى.
اينالامداعىلار دىنىمە قالىپتى قارايدى، ءبىراق الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءدىني ۇستانىمىمدى كورسەتپەيمىن.
پىكىر قالدىرۋ