ءقازىر قىتايدا مىڭداعان، كەي دەرەكتەر بويىنشا ميلليوننان اسا مۇسىلمان ساياسي ۇيرەنۋ لاگەرلەرىندە «ساۋاتىن اشۋدا». ولاردى مۇنداي لاگەرلەرگە اكەلگەن قىلمىستارى نە بىرەۋگە جاساعان قاستاندىعى ەمەس. جۇڭگو ۇكىمەتى زاڭ الدىندا جاۋاپقا تارتاتىن، قاماۋعا الۋعا ناقتى سەبەبى جوق جانداردى نەگە ۇيرەتپەك؟ نەنى ۇيرەتپەك؟ وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورەلىك.

بۇعان دەيىن لاگەرلەردىڭ بارىن جوققا شىعارعان ۇكىمەت ەندى «ەكسترەميزممەن كۇرەس» دەگەن ۇرانمەن ەلدە لاگەرلەردىڭ بارىن مويىندادى. قىزىعى، تۇتقىندار لاگەرگە ءوز ەركىمەن كەلگەنىن ايتقان. الايدا، وسىنداي بىرنەشە جەردە بولىپ، «ساۋاتىن اشقان» قازاق قىز BBC ارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا شىمىلدىقتىڭ ارعى جاعىنداعى شىندىقتى جايىپ سالدى. ونىڭ ايتۋىنشا، لاگەرگە سىرتتان ادامدار كەلمەس بۇرىن ارتىق ايتىلعان ءسوز ءۇشىن بۇدان دا سوراقى مەكەنگە جىبەرەتىندەرىن ايتىپ قورقىتىپ قويادى. ال تۇتقىندار كۇنىن بي، انمەن جانە جۇڭگو ءتىلىن ۇيرەنۋمەن وتكىزەتىن كورىنەدى. ءيا، بۇل دا – جۋرناليستەر مەن شەنەۋنىكتەرگە كورسەتىلەر سىرتقى كورىنىس. جۇڭگو ۇكىمەتى تۇتقىنداردىڭ كەلەشەك قىلمىستارىنىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا وسىنداي ساياسي لاگەرلەردە ۇستاپ وتىرعانىن جەتكىزدى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، ادامداردىڭ قينالعانى ماڭىزدى ەمەس، ماڭىزدىسى – قىلمىس جاساۋدىڭ الدىندا تۇرعان ادامداردىڭ تۇزەلۋى. ۇكىمەتتىڭ قىلمىسپەن ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلماعان ادامداردى تۇزەتۋىنىڭ سىرى نەدە؟

رەسمي مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، جۇڭگو حالقىنىڭ 52،2%-ى – اتەيست. ال ونداعى مۇسىلمانداردىڭ پايىزدىق ۇلەسى بار بولعانى 1،8%-دى قۇرايدى. ءبىراق، بۇل 1،8% قىتايدىڭ قىز الىپ، قىز بەرۋ ارقىلى جاۋلاۋ ساياساتىنا كەرەعار ءىس جاسايدى. سەبەبى، يسلام نەگىزىندە مۇسىلمان قىز بالانىڭ وزگە ءدىن وكىلىنە، كاپىرگە شىعۋىنا تىيىم سالىنعان. وسىنداي شەكارادان سوڭ ولار «مىڭ جىلدىق قۇدا» بولىپ، سۋداي ءسىڭىپ، سۇتتەي ارالاسا المايدى. ءتىپتى، بۇل قىتايلاندىرۋ ساياساتىنىڭ تاماعىنا تۇرىپ قالعان، ارى قاراي وتپەيتىن سۇيەك سىندى. مۇنى سىندىرىپ، قازاقتى حانزۋ ەتەتىن توتە جول – قازاقتار شەكاراسىن اسپاعان مۇسىلماندىقتان ايىرۋ. ويتكەنى، ءدىن تۇرعاندا قازاق ەشقاشان قىزىن قىتايعا بەرمەك ەمەس.

حالىقتىڭ ءتىلى مەن اياعىنا «تۇساۋ سالعان»، اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاعان قۇدايسىز قوعام ەشقاشان ۇزاق جاساماعان. بۇگىندە جەر بەتىندە جۇرناعى قالماعان ەلدەردىڭ دە كەزىندە وسىنداي قاتەلىكتىڭ كەسىرىنەن جويىلعانىنا قارت تاريح كۋا. تەك ادامزاتتىڭ تاريح دەيتىن ۇلى ۇستازدان ءتالىم المايتىنى وكىنىشتى. ءتىپتى، توتاليتارلىق ساياسات تورگە شىققان كەڭەس ۇكىمەتى 70 جىل عانا سالتانات قۇرا الدى. ال شىنايى دەموكراتيانىڭ جارقىن مىسالى سانالاتىن اقش-تىڭ 1787 جىلى قابىلدانعان العاشقى ءارى قازىرگە دەيىنگى سوڭعى كونستيتۋسياسىنىڭ ءۇش عاسىرعا جۋىق تاريحى بار. دەمەك، ادىلدىككە نەگىزدەلگەن قوعام عانا تاريح ساحناسىندا جاساماق. ال ادىلدىك ادىرام قالعان، شىندىق بۇركەلگەن جۇيە ءتۇپتىڭ تۇبىندە قۇلدىرايدى.

سالتانات ءشىنادىل