قاتەرلى وي ادامدى جارعا جىقتىرادى ەكەن. اقىل يەلەرى بىلاي دەيدى: «ادامنىڭ نەگىزگى بولمىسى ويدان تۇرادى، قالعانى شالشىق سۋ». ءوز ويلارىڭ وزدەرىڭدى الداۋى مۇمكىن. ءماشھۇر ءجۇسىپ بابامىز: «ادامنىڭ جاۋى باسقا دا ەمەس، يەگىنىڭ استىندا» دەگەن. ياعني، نەگىزسىز قۇلقىڭ، جامان ويىڭ.  ادام باتپاققا تۇسكەندىكتەن تۇنشىقپايدى، سول باتپاقتان شىعا الماعاندىقتان تۇنشىعادى. ءبىز كەيدە دۇرىس ويلاي الماۋىمىزدىڭ سالدارىنان ءومىردىڭ قاتە تۇستارىنا باتىپ بارا جاتقانىمىزدى بىلمەيدى ەكەنبىز.
ادام بالاسى – ءيلاھي (قۇدايلىق) قاسيەت دارىعان تاماشا جاراتىلىس. رۋحانياتتى ۇمىتىپ، ناپسىگە بەرىلگەن، قالتاسى قالىڭ، ءبىراق رۋحى كەدەي ادامنىڭ ءحالى - ناعىز ماسقارالىق. ونداي ادام ءار نارسەنىڭ باعاسىن بىلگەنىمەن، ەش نارسەنىڭ ءقادىرىن بىلمەيدى. قاراپ تۇرساق، ءار ادام توبەدەن جاۋعان جاڭبىر تامشىلارىنا ۇقسايدى. كەيبىرى باتباققا تۇسسە، كەيبىرى گۇلدىڭ جاپىراعىنا. ياعني، نە ويلاساڭ، سونىڭ تۇتقىنىنا اينالاسىڭ. نەگە قيىندىقتان قاشامىز. نەگە جانىمىزدى اۋىرتار اۋىرتپاشىلىقتارعا بولا ومىردەن بەزۋگە دايىن تۇرامىز.   ءماۋلانا رۋمي "كىلەمدى سابالاۋشىنىڭ ماقساتى - ۇرۋ ەمەس، شاڭىن قاعىپ تازالاۋ. تۋرا سول سياقتى، باسقا تۇسكەن قيىندىق ارقىلى دا اللاتاعالا بويعا بىتكەن شاڭ-توزاڭدى قاعىپ، تازالايدى» دەيدى.  ەندەشە، نەگە سونشا قايعىلاناسىڭ؟!" بيدايدى ماساق بولسىن دەپ، توپىراققا كومەدى. ۇن بولسىن دەپ، ديىرمەندە ەزەدى. نان بولسىن دەپ وتقا كۇيدىرەدى. قۋاتتى ادام بولام، شىڭدالام دەسەڭ، اعايىن-ەل سۇيگەن ەر بولام دەسەڭ، سەن دە ەزىلىپ، جانشىلۋىڭ كەرەك. قۇرتتار كوپتەگەن جول بىلەدى. ءبىراق ونىڭ بىلەتىن جولدارىنىڭ ءبارى جەر استى ارقىلى وتەدى. ول اينالاسىنىڭ ءبارىن ويىپ، شۇرق تەسىك ەتەدى. قۇرتقا ۇقساعان ءناپسى دە، بوس قيالداردى كەمىرە بەرەدى. ويتكەنى قۇرتقا دۇنيەدەگى قاجەتتىلىكتەردى وتەيتىندەي عانا اقىل بەرىلگەن. قۇرتتا باعىت بولمايدى. ال، سەنىڭ ساناڭ ىشىپ-جەۋدەن ءارى اسپايدى. نەگە مەنىڭ اتىم ادام دەپ ءبىر كەز ويلاپ كورمەيسىڭ. مىنا ومىردە نە ىستەپ ءجۇرمىن دەپ تولعانبايسىڭ. ەڭ بولماسا ولگەننەن سوڭ قايدا باراتىنىڭدى بىلەمىسىڭ (شاكارىم). الدە جۇرتتتار دا وسىلاي كۇن كورەدى عوي دەپ، قارنىڭنىڭ تويعانىنا ءماز بولىپ جۇرە بەرەسىڭ بە؟ ادامنىڭ اسىل دۇنيەسى التىن ەمەس، ۋاقىتى ەكەنىن تۇسىنبەيسىز بە؟ نەگە ءومىردى تولىق تانۋعا تىرىسپايسىز. الدە تانىم ساۋلەسىنە بارار جولدى بىلمەي ءجۇرسىز بە؟
دانىشپاندار بىلاي دەيدى: «ادامنىڭ بولمىسى – ىشىندە ءار ءتۇرلى اڭدار مەكەندەيتىن ورمانعا ۇقساس. ءبىزدىڭ بويىمىزدا تازا-لاس، جامان-جاقسى، يماني-حايۋاني سياقتى مىڭداعان قاسيەتتەر بار. ەگەر ىشكى جان شاھارىندا قاسقىر ۇستەمدىك ەتە باستاسا، ادامنىڭ قاسقىرعا اينالعانى. جاقسىلىقتار مەن جاماندىقتار دا جاسىرىن جولدارمەن جۇرەككە كەلىپ، قۇيىلىپ تۇرادى. ءسات سايىن ادامنىڭ جۇرەگىندە ءبىر نارسە باس كوتەرەدى. سول سەبەپتى ادام كەيدە جاقسى سيپاتقا، كەيدە جامان سيپاتقا اينالىپ وتىرادى».
«قوجاناسىر كۇندە ءشوپ ارتقان ەسەگىن شەكارادان وتكىزىپ ءجۇرىپتى. ونىڭ كونتراباندامەن اينالىساتىنىن بىلگەن شەكاراشىلار باستان اياق تەكسەرەتىن كورىنەدى. ءبىراق دىم تاپپايدى. ال، قوجاناسىر كۇننەن كۇنگە بايىپ بارا جاتادى.  ءسويتىپ، ءبىرشاما ۋاقىتتان كەيىن ول بۇل ءىسىن تاستاپ، ءوز بەتىنشە تىنىش ءومىر ءسۇرىپتى.  ءبىراز جىل وتكەننەن كەيىن كەزىندە شەكارادا تۇرعان ادام قوجاناسىردى كەزدەستىرىپ، ودان سول كەزدە نەمەن اينالىسقانىن سۇرايدى. 
سوندا قوجەكەڭ: - مەن شەكارادان ەسەك الىپ ءوتىپ ءجۇردىم عوي،- دەپتى».
ءومىر قانشا سەنى سىناپ، وزىڭە قايتارعىسى كەلسە دە، ءوزىڭدى نەگە ءالى تاني الماي ءجۇرسىز. الدە قولىڭدا بار جينالعان ىسىڭە كوڭىلىڭ تولىپ ءجۇر مە؟ بۇل دۇنيەنىڭ ادام بالاسىنا ەكىدۇنيەنى تانۋ ءۇشىن بەرگەنىن بىلمەي ءجۇرسىز بە؟ "ءلاززات پەن راقاتقا بولەگەن نارسە، ادام ءۇشىن ماحابباتقا اينالادى" دەگەن تۇجىرىم بار (عازالي).
تانىمىڭدى كەڭەيتىپ، ءقادىرىڭدى كوتەر. ءاي، ءبىراق، ادامنىڭ ءبارى بىردەي ەمەس قوي. ەكەۋى تەرەزەگە قاراپ تۇر.  بىرەۋى تەك جاڭبىردان كەيىنگى بالشىقتى عانا كورىپ تۇر.  بىرەۋى  جاڭبىردان كەيىنگى جاپىراقتاعى اسەم تامشىلاردى عانا كورىپ تۇر.  ەكەۋى تەرەزەگە كاراپ تۇر...... (ومار ھايام).

جاراس احان تاريحشى