ادام ەڭبەگىن ساۋداعا سالىپ، تاعدىرىن ويىنشىق قىلاتىندار جەتىپ ارتىلادى ارامىزدا. كۇندەلىكتى ومىردە جاساعان تىرلىگىمىزدىڭ وزىنەن ادام ەڭبەگىن ساۋداعا سالىپ ەلىمىزدىڭ زاڭدىلىعىنا قارسى ارەكەت ەتىپ جاتاتىندىعىمىز اششى دا بولسا شىندىق. ماسەلەن، ءۇي سالۋ ءۇشىن ارنايى مامانداردى ەمەس، سىرتتان كەلگەن وزگە ۇلت وكىلدەرىن جالدايمىز. اسىرەسە قاراقالپاقستان، وزبەكستان ەلدەرىنەن اقشا تابۋ ماقساتىندا كەلگەن ادامدار مۇنداي جاعدايعا كوبىرەك تاپ بولىپ جاتادى. سىرتتان كەلگەندىگىن بىلەتىن ەلىمىزدىڭ تۇرعىندارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك كودەكسىندە كورسەتىلگەن شارتتارعا ساي ەڭبەكاقىسىن تولەمەيدى. نە از بەرىپ، نە بولماسا تىپتەن تولەمەي قويۋلارى عاجاپ ەمەس. قاراپايىم قۇرىلىسشىلاردى جالداپ ءۇي قالاۋعا اقى كوپ كەتەتىندىگىنىڭ سالدارىنان، «وڭاي جولدى» ىزدەپ ادام قۇقىقتارىن تاپتاپ جاتادى. وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە مۇنداي جاعداي كوپتەپ كەزدەسەدى. بۇل تۋرالى الماتى قالاسىندا قازاقستانداعى ميگراسيا جونىندەگى حالىقارالىق ۇيىم وكىلدىگى مەن مەdiaNet حالىقارالىق جۋرناليستيكا ورتالىعى ۇيىمداستىرعان «قازاقستانداعى ادام ساۋداسى. باق-تىڭ مۇمكىندىكتەرى مەن ءۇن قاتۋى» تاقىرىبىندا جۋرناليستەرگە ۇيىمداستىرىلعان سەمينار ترەنينگتە ايتىلدى.
قازاقستانداعى ميگراسيا جونىندەگى حالىقارالىق ۇيىم وكىلدىگىنىڭ ۇسىنعان مالىمەتتەرى بويىنشا 2012 جىلى قازاقستاندا ادام ساۋداسىنان زارداپ شەككەن 147 وقيعا تىركەلىپتى. ال 2011 جىلى بۇل كورسەتكىش 137ء-نى قۇراعان ەكەن. 2012 جىلى 10 ءىستىڭ ارتىق تىركەلۋى ەلىمىزدە ادام ساۋداسىنىڭ «دامىپ» كەلە جاتقاندىعىن كورسەتەدى. رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جينالعان جۋرناليستەر قاۋىمى ەكى كۇن بويى ادام ساۋداسى جايلى اقپارات تاراتۋ بارىسىندا ەسكەرەتىن جايتتار تۋرالى قۇلاقتاندىرىلدى. جۋرناليستەرگە ۇيىمداستىرىلعان ترەنينگتە ستاتيستيكالىق اقپاراتتار مەن ب ا ق وكىلدەرىنىڭ اقپارات بەرۋ بارىسىندا حالىقارالىق ەتيكالىق نورمالاردى بۇزۋ فاكتورى كەڭىنەن قوزعالدى. سەنساسيا قۋىپ، ادامنىڭ ابىرويىنا نۇقسان كەلتىرىپ، زارداپ شەگۋشىلەردىڭ اتتارىن جاريالاپ، كامەراعا ءتۇسىرىپ قالۋدى كوزدەيتىن كوپتەگەن جۋرناليستەردىڭ اقپاراتتىڭ وبەكتيۆتىلىگى ءۇشىن جۇگىرىپ ءجۇرىپ، زارداپ شەگۋشىنىڭ بولاشاعى تۋرالى ۇمىتىپ كەتەتىندىگى، تەلەديداردان كورسەتىلگەن سيۋجەت ەرتەڭگى كۇنگە اسەر ەتەتىندىگى باياندالدى.
سەمينار بارىسىندا قازاقستانداعى ميگراسيا جونىندەگى وكىلدىگىنىڭ مۇشەلەرى وزدەرىنىڭ باسىنان وتكىزگەن وقيعالاردى تىزبەكتەي وتىرىپ، جۋرناليستەرگە ادام ساۋداسىنان زارداپ شەككەندەر تۋرالى ماتەريال دايىنداعاندا ولاردىڭ پسيحولوگياسىنا باسا ءمان بەرۋىن ءوتىندى. ادام ساۋداسىنا قارسى تۇرۋ جونىندەگى جوبانىڭ ۇيلەستىرۋشىسى ءاليا اليكوۆا:
- «... ادام ساۋداسىنان زارداپ شەگۋشىلەر وزدەرى تۋرالى اقپارات تارالعان ساتتە، پسيحيكالىق تۇرعىدان زارداپ شەگۋى ىقتيمال» دەپ اتاپ ءوتتى.
ترەنينگ بارىسىندا جۋرناليستەر تاراپىنان «ەڭبەكاقىلارىن الا الماعان ازاماتتار نەگە بىرنەشە جىلدار بويى ءوز قۇقىقتارىن تاپتاتىپ جۇرگەن؟ نەگە قاشىپ كەتپەگەن؟ نەگە كومەك سۇراماعان؟» دەگەن ساۋالدار كوبىرەك قويىلدى. بۇل ساۋالعا وكىلدىكتىڭ مۇشەلەرى تاياق سوققىدان زارداپ شەگىپ، قورقىپ قالۋىنان ولار توزۋگە ءماجبۇر بولاتىندىعىن، ال مىنەزدى جانە قورىقپايتىندارىن الداۋ-ارباۋ ارقىلى، نە بولماسا، ناشا پايدالانىپ، ميلارىن «ۋلاپ» تاستاۋ جاعدايلارى دا بولاتىندىعىن ەسكەرتىپ ءوتتى. ايدىڭ امان كۇنىندە مۇنداي جاعدايعا تاپ بولماعان سوڭ، سىرتتان سوگە بەرۋگە بولمايتىندىعىن سونىمەن قوسا، شەت جاقتاردان كەلگەن ازاماتتاردىڭ ءناپاقا تابۋ ماقساتىندا كەلگەندەردىڭ دەنى ساۋاتى تومەن بولعاندىقتان ءوز قۇقىعىن قورعاي المايتىندىقتارىن دا تاعى ءبىر سەبەپ رەتىندە كورسەتتى. ميگراسيا جونىندەگى حالىقارالىق ۇيىم ءوز جۇمىسىن 2004 جىلى باستاعاننان بەرى ادام ساۋداسىنان زارداپ شەككەن 806 ازاماتقا كومەك كورسەتىپتى. وكىلدىكتىڭ ۇسىنعان وتكەن جىلعى قورىتىندى اقپاراتتارىنا سۇيەنسەك، ادام ەڭبەگىنىڭ تاپتالۋىنان زارداپ شەككەندەردىڭ دەنى (94) نازىك جاندىلار ەكەن. بۇل دەرەكتەن ەكى بولجام جاساۋعا بولادى. العاشقىسى، كۇندە قاقسايتىن جەزوكشەلىك پروبلەماسىنداعى باستى فيگۋرالارىمىز («تۇنگى كوبەلەكتەردىڭ») دەنى سىرتتان كەلگەندەر بولۋى مۇمكىن. ال ەكىنشى بولجام، ادام ەڭبەگىن اسىرا پايدالانۋشىلار، جەزوكشەلىكپەن اينالىسۋعا ماجبۇرەيتىندەر ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە كوپ ەكەندىگى. اتالعان پروبلەما جويىلمايدى، بۇگىن بىرەۋىن تۇتقىنداعانمەن، ەرتەڭ ەكىنشى بىرەۋ، ءدال سونداي قىلمىس جاسايتىندىعى انىق. دەگەنمەن، جەزوكشەلىكتىڭ كۇننەن كۇنگە ارتۋى سىرتتان كەلگەن يميگرانتتاردىڭ كوبەيۋىنەن دە ارتا تۇسەتىندىگى بەلگىلى.
ترەنينگ بارىسىندا ادام ساۋداسىنان زارداپ شەككەندەرگە كورسەتىلەر كومەكتەر جايىندا دا اڭگىمە قوزعالدى. اتالمىش پروبلەمانىڭ الدىن الۋ، بولدىرماۋ، زارداپ شەككەندەردى قورعاۋ ماقساتىندا ەلىمىزدىڭ كەيبىر قالالارىندا ارنايى شەلتورلار جۇمىس ىستەيتىندىگى ايتىلدى. الماتى قالاسىندا 2006 جىلى اشىلعان شەلتور بۇگىندە زارداپ شەكەندەردىڭ قورعانىنا اينالعان. ورتالىقتىڭ ورنالاسقان جەرى ومىرلەرىن قالىپقا كەلتىرەتىن تۇرعىنداردىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن اسا قۇپيا ساقتالادى ەكەن. وكىنىشكە وراي، جاپا شەگۋشىلەردىڭ قورعانىنا اينالعان شەلتورلار جابىلىپ قالۋى مۇمكىندىگى دە ايتىلدى. سەبەبى، شەلتوردا ءوزىن قالىپقا كەلتىرەتىن ادامدارعا قاراجات كوپتەپ جۇمسالادى. ولاردىڭ جۇيكەسىن قالىپقا كەلتىرۋ ءۇشىن پسيحولوگيالىق كەڭەستەر، ولاردى ساۋاتتاندىرۋ ءۇشىن ءارتۇرلى كۋرستار ۇيىمداستىرۋدىڭ ءوزى قوماقتى قارجىنى تالاپ ەتەدى.
ادام ساۋداسىنىڭ وسە ءتۇسۋى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىنىڭ ءوز تۇرعىندارىمىزعا قولايسىزدىعىن، ال ينفلياسيادان زارداپ شەگىپ وتىرعان وزگە ەلدەردىڭ تۇرعىندارىنا ءناپاقا تابۋدا «التىن كوپىر» ىسپەتتى ەكەندىگىن كورسەتەدى. ەشكىم ەرىككەننەن شەتەلدەن كەلگەن يمميگرانتتاردىڭ ەڭبەگىن پايدالانبايدى. كوبى يمميگرانتتاردىڭ جاۋاپسىز ىسىنەن زارداپ شەگىپ جاتاتىندىعىن ەسكەرسەك، «ارزاننىڭ سۋى تاتىماس» دەگەن ناقىلدى ەسكە الۋىمىز قاجەت. ءوز ەلىمىزدىڭ زاڭناماسىنداعى ەرەجەلەردى دە بۇزبايتىندىعىمىز تاعى بار.
ترەنينگ جۋرناليستەرگە كوپ نارسەنى تۇسىنۋگە جانە سەنساسيا قۋىپ ادامگەرشىلىكتى ۇمىتۋعا بولمايتىندىعىن، قانداي جاعداي بولسا دا وزگەنىڭ سەزىمىن تاپتاماۋعا سەپتىگىن تيگىزدى دەگەن ويدامىز.
سەميناردا بولىپ قايتقان:
رىسگۇل رامازانوۆا
پىكىر قالدىرۋ