اسىرەسە كوپشىلىك قاۋىمنىڭ باسىم بولىگى داعدارىس كەزىندە شاعىن ءوندىرىستىڭ ارتىقشىلىقتارىن، ونى قالاي اشۋ كەرەكتىگىن، ءوندىرىس اشۋدا ىڭعايلى اۋداندى قالاي تاڭداۋ قاجەتتىگىن ەسكەرە بەرمەيدى. ەندەشە العاشقى قادامدى قالاي باستاعان ءجون؟ 

ارينە، قاندايدا ءبىر ءىستى باستاماس بۇرىن الدىمەن ونىڭ ءتيىمدى تۇستارىن اڭعارىپ العانىمىز وزىمىزگە پايدالى. ولاي بولسا كوپ سوزباي-اق شاعىن ءونىدىرىستىڭ ارتىقشىلىقتارىن ەلەكتەن وتكىزىپ كورەلىك. ول ءۇشىن ءبىز نارىقتىق قاعيدانى ۇنەمى باقىلاپ وتىراتىن مامانداردىڭ كەڭەسىنە جۇگىندىك. 

نەگىزىنەن، ارنايى بيزنەس ورتالىقتاردىڭ زەرتتەۋ بلوگتارىنا كوز جۇگىرتسەك، راسىمەن دە قازىردە ءوز فيرماسىن اشىپ، بيزنەسكە ەنگىسى كەلەتىندەردىڭ قاتارى كوبەيگەن. ءسوزىمىز دالەلدى بولۋى ءۇشىن مىنا كەستەگە نازار اۋدارىپ كورەلىك:

ءسويتىپ، 250 مىڭ ادام قاتىسقان بۇل زەرتتەۋ بلوگى ەلدە شىنىمەن دە ءوزىنىڭ كاسىبىن اشىپ، ءناسىبىن ارتتىرعىسى كەلەتىندەردىڭ باسىمدىق بەرە تۇسكەنىن ايقىندايدى. ءوز قاراجاتىنا بيزنەس اشقىسى كەلگەندەردىڭ باسىمدىعىن كورىپ تىپتەن قۋاندىق. ماماندارىمىز بۇل تۇرعىدا شاعىن ءوندىرىس اشقاندا راسىمەن دە ءوز قاراجاتىڭ بولعانى ەڭ دۇرىس شەشىم ەكەنىن العا تارتادى. 

نەگىزىندە، قولىمىزدا قارجى جوق، سوندىقتان بانكتەرگە بارار جولدى تاڭداۋ ارقىلى شاعىن ءوندىرىس اشقىمىز كەلدى دەلىك. وندا كاسىپكەرگە اسقان شىدامدىلىق كەرەك. بۇل جەردە ءسىزدىڭ ءبىلىمىڭىز دە، كاسىپ اشۋعا دەگەن موتيۆاسياڭىز بەن سەنىمدىلىگىڭىز دە، كوشباسشىلىق قاسيەتىڭىز دە كەيىنگە سىرىلىپ قالا بەرەدى. بانكتەرگە سىزدەن كەرەگى قۇلاش-قۇلاش قۇجات. ودان كەيىن كەپىلگە قوياتىن زاتىڭىز، سەنىمدى تۇلعاڭىز، ايلىق تابىسىڭىز، ءتىپتى قالا بەردى زەينەتاقى قورىڭىزداعى قارجىڭىزدىڭ دا قوماقتى بولۋى. بىزدەگى بانكتەردىڭ شاعىن ءوندىرىستى قولداۋعا دەگەن بەيىلى تىم بەيقام ەكەنىن ەسكەرسەك، مىنا پىكىرگە نازار اۋدارۋعا تۋرا كەلەدى.

بۇل رەتتە، ەكونوميست-عالىم، بەيسەنبەك زيابەكوۆ:

"قاراپايىم عانا مىسال، مەن وسىدان ءبىراز بۇرىن ۆولگاگراد قالاسىندا بولدىم. سوندا ءبىر ەكونوميست عالىممەن تىلدەسكەن ەدىم. سول عالىم: "كەزىندە ءبىزدىڭ ەلدىڭ بانكتەرى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بولىپ جاتقاندا تانكءىلەر جاساۋعا نەسيە بەرىپ، سول بانكتىڭ ينسپەكتورلارى تانكءىلەردىڭ دۇرىس جاسالعان-جاسالماعانىن تەكسەرىپ، ودان پايدا بار ما، جوق پا، سونى زەرتتەپ وتىرعان"، – دەپ ايتقان ەدى. كوردىڭىز بە، ءوندىرىس پەن بانك اراسىنداعى قارىم-قاتىناس دەپ وسىنى مىسال ەتۋگە بولادى. وزگە ەلدىڭ بانك سالاسىنىڭ ماماندارى قاندى قىرعىن سوعىس بولىپ جاتقاندا ءوندىرىس ورىندارىنا بارىپ، ولاردىڭ احۋالىن جىپكە ءتىزىپ ساراپتاما جاسايدى. ال مۇنداي جۇيە بىزدە مۇلدە قالىپتاسپاعان. وسىدان كەيىن "بانكتەرىمىز شاعىن وندىرىسپەن تىعىز قارىم-قاتىناستا" دەپ قالايشا ايتا الاسىڭ؟ سوندىقتان مۇندايدا امالسىز شاعىن ءوندىرىس اشۋشىلارعا ءوز كۇنىڭدى ءوزىڭ كور دەۋگە تۋرا كەلەدى" دەيدى.

جالپى، ماماننىڭ پايىمداۋىنشا، بىزدەگى شاعىن ءوندىرىستى ماشاقاتقا تىرەيتىن بانك سالاسى كورىنەدى. ەگەر بانك پەن شاعىن ءوندىرىس اراسىندا تىعىز بايلانىس بولعاندا بۇل ەكى جاققا دا پايدالى بولار ەدى. ءبىراق وتاندىق بانكتەر كاسىپكەردەن گورى ءبىرىنشى ءوزىنىڭ تۇسىمىنە كوبىرەك ويلايدى دا، كوبىنە كاسىپكەرلەرىمىزگە بانككە بارار ەسىكتى سىرتىنان قايتا جابۋىنا تۋرا كەلەدى. 

سوندىقتان مامانداردىڭ بايىپتاۋىنشا، شاعىن ءوندىرىس كاسىبىن جۇرگىزۋدە، اسىرەسە داعدارىس كەزىندە ءىستى العا باستىرۋدا مىنا جايتتاردى ەسكەرگەن ابزال:

1. تاۋەلسىز جۇمىس ىستەۋ. بۇل ىنتالى دا جىگەرلى كاسىپكەرگە ىس-ارەكەت بوستاندىعىن بەرەدى.
2. يكەمدى ءارى تەز شەشىمدەردى قابىلداۋ مۇمكىندىگى. ءىرى كورپوراسيالارعا قاراعاندا شاعىن بيزنەستەگى باسقارۋ شەشىمدەرىن قابىلداۋ قۇرىلىمى وڭتايلاندىرىلعان. بۇل بولىپ جاتقان وزگەرىستەرگە دەر كەزىندە ارەكەت ەتۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى.
3. بىرنەشە ماماندىقتى الىپ ءجۇرۋ. ادام امبەباپ بولۋعا تىرىسادى (قارجى مامانى، مەنەدجەر ت.س.س. ).
4. وزىندىك نەمەسە دەربەس نارىق ارتىقشىلىعى. ادەتتە ءىرى باسەكەلەس كومپانيالاردىڭ ىس-ارەكەتتەرى باس كەڭسەلەرى قاراستىرعان پروسەدۋرالارعا تاۋەلدى بولادى. شاعىن بيزنەس ولارعا قاراعاندا شيراق كەلەدى، اسىرەسە نارىق بەلگىلى ءبىر شارتتارعا نەمەسە بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە بايلانىستى بولعان جاعدايدا.
5. كاسىپكەرلىك رۋحتى ساقتاي ءبىلۋ. دۇنيەجۇزىلىك ستاتيستيكاعا جۇگىنسەك، شاعىن ءوندىرىستىڭ يننوۆاسيالىق، كاسىپكەرلىك رۋحى وتە جوعارى بولادى. وعان زاماناۋي سالالاردا (ەلەكترونيكا، گەندىك ينجەنەريا، كومپيۋتەرلەر) شاعىن بيزنەستىڭ باسىم بولۋى دالەل بولادى. اقش-تا "شاعىن كاسىپورىنداردا ىستەيتىندەر ارمانشىل، قيالشىل بولىپ كەلەدى" دەسەدى. سوندىقتان جاعدايعا ساي قىزىقتى مەحانيزمدەردى ۇسىنىپ وتىرۋ، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەرمەن تىعىز بايلانىستا بولۋ، ولاردان جەڭىلدىك الۋ ارقىلى تاۋاردى نارىققا وتكىزۋ، سۋبسيديا، دوتاسيالاردى ساۋاتتى پايدالانا وتىرىپ ءوندىرىستى وركەندەتۋ دە ماڭىزدى بولماق. مىسالى، بۇعان قاتىستى ماماندار "اكىمدەر تاۋار وندىرۋشىلەرگە تاۋارىڭنىڭ باعاسىن ءسال ارزانداتساڭ، جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە سالىق تولەۋدە ءسال جەڭىلدىكتەر بولادى دەگەن ءتارىزدى قىزىقتى ۇسىنىستار ۇسىنادى، مىنە وسىنداي ساتتەردى قۇر جىبەرمەي مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسىپ ءىس جۇرگىزۋ قاشاندا ءتيىمدى" دەسەدى.

قارلىعاش زارىققان قىزى