قازىرگى ۋاقىتتا سوت سالاسىندا ۇلكەن وزگەرىستەر ءجۇرىپ جاتىر. مۇنىڭ
سەبەبى نەدە؟ ويتكەنى سوتقا قاراپايىم ازاماتتاردىڭ سەنىمى بولماي، العا
جىلجۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىر ايتا كەتەتىن جايت، حالىق كىمگە سەنەدى؟ سوتقا ما،
زاڭعا ما؟ نەگىزى زاڭدى بۇزباي جۇرگەن ادامنىڭ قۇلاعى تىنىش. قازاق «تەك
جۇرسەڭ، توق جۇرەسىڭ» دەپ بەكەر ايتپاعان. سوندىقتان ومىردە
زاڭدىلىقتاردىڭ بۇزىلماعانى دۇرىس. ءبىراق ونى بۇزعان جاعدايدا جاۋاپقا
تارتىلاتىنىڭ انىق قوي. ءبىراق ادامداردىڭ كەيدە زاڭدى بۇزىپ، ارتىنان
وكىنىپ قالاتىن جايتتارى دا بولادى. ءتىپتى سوت پروسەسى كەزىندە سۋديانىڭ
شىعارعان شەشىمىنە ريزا بولمايتىندار بار. جەمە -جەمگە كەلسەك،
سۋديانىڭ جۇمىسى وڭاي ەمەس. وعان ىرىكتەلگەندەر عانا وتەدى. قازىرگى
ۋاقىتتا سوت سالاسىندا ىرگەلى رەفورمالار ءجۇرىپ جاتىر. مۇنى قوستاۋ
كەرەك. ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سوت سالاسىندا
وزگەرىستەر قاجەت ەكەندىگىن باسا ايتقان. ەلباسى 100 ناقتى قادام ۇلت
جوسپارىندا ۇتىمدى نارسەنىڭ جۇزەگە اساتىنىن ايتتى. اتاپ ايتار بولساق،
ول نە؟
1. سوت جۇيەسى ينستانسيالارىن وڭتايلاندىرۋ؛
2. ازاماتتاردىڭ سوت تورەلىگىنە قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ؛
3. حالىقتىڭ سوتقا سەنىمىن كۇشەيتۋ؛
ول ءۇشىن ءقازىر نە ىستەلىنىپ جاتىر؟ ەڭ ءبىرىنشى ايتارىمىز، سوت بەس ساتىلى
جۇيەدەن ءۇش ساتىعا شىقتى. بۇرىن قالاي ەدى.؟ باعزى جۇيەدە ءبىرىنشى،
اپەللەسيالىق، كاسساسيالىق، قاداعالاۋ جانە قايتا قاداعالاۋ ساتىسىنان
وتەتىن. بۇل ۇلتتىق جوسپاردا ايتىلعانداي، ەندى سوت سالاسى ءۇش ساتىلى سوت
جۇيەسىنە كوشتى. اتاپ ايتقاندا، ءبىرىنشى، اپەللياسيالىق، كاسساسيالىق جانە
كاسساسيالىق. ال مۇنىڭ تيىمدىلىگى نەدە؟ بۇرىندارى ادىلدىككە جەتۋ ءۇشىن
حالىق سوتقا بەس رەت جۇگىنەتىن بولسا، جاڭا رەفورمادان كەيىن قاراپايىم
ازاماتتار سوتقا جاڭا جۇيە بويىنشا ءۇش رەت جۇگىنە الاتىن بولادى.
قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ەندى سوتقا شاعىمدانعان ادام وبلىستىق
دەڭگەيدەگى ەكى سوتقا قاتىسادى. بۇدان كەيىن كاسساسيالىق سوت ونىڭ
زاڭدىلىعىن تەكسەرەدى.

جالپى تاريحقا جۇگىنەر بولساق، ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان ءۇش ساتىلى سوت جۇيەسى
بۇرىننان بەر. اتاپ ايتساق، حالىقارالىق جۇيەدە قولدانىلىپ كەلەدى.
مۇنىڭ تيىمدىلىگى نەدە؟ بىرىنشىدەن، سوت ماتەريالدارىن تەكسەرۋ ۇزاققا
سوزىلىپ كەتەدى. سودان كەيىن حالىقتىڭ نارازىلىعى ۇدەپ كەتەدى.
ماتەريالدار كوپ بولعاندىقتان ونىڭ شەشىمىن شىعارۋ دا بىرنەشە ايلارعا
ۇلاسادى. دەمەك، ءۇش ساتىلى جۇيەنى تۇسىندىرەر بولساق، ءبىرىنشى - اۋداندىق
سوتتار، ەكىنشى – وبلىستىق سوتتار، ءۇشىنشى كاسساسيالىق ساتى، ياعني ول– -
 جوعارعى سوت بولىپ تابىلادى. جاڭا جۇيە 2016 جىلدان باستاپ جۇمىس
ىستەي باستادى. ال ەگەر ازامات ءبىرىنشى مەن ەكىنشى ساتىداعى سوتتارعا ريزا
بولماعان جاعدايدا جوعارعى سوتتا اشىلعان كاسساسيالىق القاسىنا
شاعىمدانا الادى. مۇنىڭ تيىمدىلىگى مىنادا: ءىس ماتەريالدارىن زەرتتەۋ،
زەردەلەۋ كوپ ۋاقىت المايدى.

ۇلت جوسپارىنان كەيىن سوت سالاسىندا پايدا بولعان وڭدى وزگەرىستەردىڭ ءبىرى
ول– سۋديالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى. بۇرىن جاسى 25-كە
كەلگەن سۋديالار قىزمەتكە كىرىسە بەرەتىن. ال جاڭا رەفورما بويىنشا 30
جاسقا جەتكەننەن كەيىن عانا وسى قىزمەتكە كەلە الادى. ال مۇنىڭ قانداي
ارتىقشىلىعى نەمەسە تيىمدىلىگى بار؟

بىرىنشىدەن، 30 جاسقا دەيىن سۋديالار جۇمىس ىستەپ، تاجىريبە جيناقتايدى.
ەكىنشىدەن، ولار ءبىر جىل بويى تاعلىمنامادان وتەدى. ۇشىنشىدەن، ولار
پراكتيكادان وتكەن ساتتە ولارعا ءبىر جىلدىق ستيپەنديا تولەنەتىندىگىن ايتا
كەتكەن ءجون. جالپى سۋديا ءۇشىن بۇل ساتىلاردىڭ بارلىعى دا كەرەك.
ويتكەنى قازاق بەكەر ايتپاعان: تۋرا بيدە تۋعان جوق» دەپ. ويتكەنى قازىرگى
تاڭدا حالىققا ادىلەتتى شەشىم شىعاراتىن ساۋاتتى توبە بي، سۋديالار كەرەك.