جالپى ومىردە جازا باسىپ، باس بوستاندىعىنان ايرىلىپ جاتقاندار قانشاما؟ ولارعا سوت ۇكىمى وقىلادى. مۇنداي جاعداي ەشكىمگە، اتاپ ايتقاندا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان ادامدارعا وڭاي تيمەيتىنى انىق. نەگىزى جازىقتى ادام جازاسىن الۋى ءتيىس. ءبىراق ۇكىمدى وقىعان سۋديانى نەگە سوت الدىنا كەلگەن ادامدار وتە قاتال كورەدى. ول جازانى وتەۋ مەرزىمىن ەشقاشان ويدان شىعارمايدى. سوندىقتان دا جازا مەرزىمىن وقىلعاندا، قىلمىسكەردىڭ زالدا وتىرعان تۋىستارى كەيدە شۋ شىعارىپ جاتادى. ارينە، ولاردى دا كىنالاۋعا بولمايدى. ءبىراق ەشكىم زاڭنىڭ اياسىنان تىس قىزمەت ەتپەيدى. دەسەك تە، قازىرگى ۋاقىتتاعى سوت قۇرىلىمىندارىندا ىرگەلى وزگەرىستەر ءجۇرىپ جاتىر. ول قانداي؟ جالپى بۇل ساۋالدى بەكەر قويىپ وتىرعان جوقپىز. ويتكەنى جوعارى سوت ءتوراعاسى جاقىپ اسانوۆ جاڭاشىل ازامات ەكەندىگىن كورسەتتى. راسىن ايتۋ كەرەك، ءتوراعا سوت سالاسىندا ىرگەلى رەفورمالار جاساپ جاتىر. ءقازىر «تۇنگى سوت» دەگەن شىقتى. ەگەر تۇنگى ۋاقىتتا جول-كولىك اپاتى ورىن العان جاعدايدا ەكى تاراپ كەلىسسە، وندا دەرەۋ شۇعىل شەشىم ءۇشىن سۋدياعا جۇگىنەدى. ال بۇرىن مۇنداي جۇيەنىڭ ۋاقىتى التى 1 ايعا دەيىن سوزىلاتىن. بۇگىندە ولاي ەمەس. ءبارى وزگەشە. ويتكەنى سوتقا دا ساپا كەرەك.
ال سۋديالاردى ۇكىم شىعاراتىن قاتال تۇلعا ەتىپ ەلەستەتپەۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ سۋديا دا–ادام. ءبىراق ولاردىڭ ءتىلىن حالىق نەگە تۇسىنە بەرمەيدى. ول ءۇشىن نە جاسالىنعانى دۇرىس؟ جوبادا اتاپ كورسەتىلگەندەي، «ءمىنسىز سۋديا» بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ءبىز بۇل ساۋالدى جوعارى سوتتىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى ايدوس سادۋاقاسوۆقا قويعانبىز. ول ءوز كەزەگىندە جوعارى سوت ءتوراعاسى جاقىپ اسانوۆتىڭ بۇعان قاتىستى ايتقان پىكىرىن جىبەردى. سونىمەن حالىق سۋديانىڭ ءتىلىن نەگە تۇسىنبەيدى؟
–بۇل جەردە وزەكتى دەگەن 2 پروبلەما بار، – دەيدى جوعارعى سوت ءتوراعاسى جاقىپ اسانوۆ. –ءبىرىنشىسى. قۇرىلىم، مازمۇنى جانە فورماسى. نەشە ءتۇرلى «تاڭعاجايىپ»، «مىقتى» شەشىمدەردى كورىپ جۇرگەن شىعارسىزدار. ونى جس سۋديالارى دا ءبىر وقىعاننان بىردەن تۇسىنە قويمايدى. ەكسپەرتتەردىڭ ايتۋىنشا، تۇسىنىكسىز تەرميندەردى، كۇردەلى جانە شۇبالاڭقى سويلەمدەردى قولدانۋ، ۇساق ءشريفتتى پايدالانۋ ناعىز الاياقتىقپەن تەڭ.
ەكىنشى ماسەلە.سۋديا شەشىمدى جاريا ەتكەننەن كەيىن ونى ءتۇسىندىرۋى كەرەك. جاي ادامدار زاڭنىڭ ءتىلىن تۇسىنە بەرمەيدى. سونىڭ سالدارىنان شيەلەنىستەر تۋىندايدى. سۋديا ءوزىنىڭ شەشىمىن حالىقتىڭ تىلىمەن تۇسىندىرە ءبىلۋى ءتيىس. ءاربىر سۋديا سولاي جاسايتىن بولسا، سوندا عانا ارىز-شاعىمدار ءبىرشاما ازايار ەدى».
شىنىندا دا سوتقا تورەلىك ايتاتىن ادامدى، ناقتى ايتقاندا سۋديانى ءسىز قالاي كورگىڭىز كەرەدى. ولار - ادام. سوندىقتان ءتوراعا ايتقانداي، ولار«شەشىمىن حالىقتىڭ تىلىندە ءتۇسىندىرىپ بەرۋى ءتيىس».
دۇرىس -اق. حالىققا سۋديا جاقىن بولۋى ءتيىس. بۇل ورايدا جوعارى سوت ءتوراعاسى جاقىپ اسانوۆتىڭ رەسپۋبليكا سۋديالارىنا بىرنەشە رەت جولداعان بەينەۇندەۋ جولدادى. ول تۋرالى سوت سالاسىنىڭ وكىلدەرى تولىققاندى حاباردار. بۇل بەينەۇندەۋمەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرى دە تانىس. نەگىزى مۇنىڭ بارلىعى سوت سالاسىنداعى ىرگەلى وزگەرىستەردىڭ بولىپ جاتقانىن كورسەتىپ وتىر.
جوعارى سوت ءتوراعاسى جاقىپ اسانوۆ بۇل ورايدا «سوتقا كەلگەن ازاماتتارمەن سىپايى سويلەسۋ ارقىلى عانا قۇرمەتكە يە بولۋدىڭ مۇمكىن» ەكەندىگىن ايتادى. دۇرىس ءسوز، وعان ءبىزدىڭ الىپ قوسارىمىز جوق. راسىندا شىعارىلعان شەشىمدى اشىق، ايقىن ءتۇسىندىرۋدىڭ ءمانى ۇلكەن ەكەندىگىن ءتوراعا سوڭعى سويلەگەن سوزدەرىندە ءجيى ايتىپ ءجۇر.
راسىن ايتۋ كەرەك، سوڭعى جىلدارى سۋدياعا دەگەن سۇرانىس بىرنەشە ءوستى. سۇرانىس وسكەنىمەن، ءبىراق سۋديا بولۋ نەگە قيىن؟ كەز كەلگەن ادام سۋديا بولا المايدى. مۇنى قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟ سەبەبى نە؟ ويتكەنى...
- سوت سالاسىندا ۇلكەن وزگەرىستەر بولىپ جاتىر.
- سۋديالار بىرنەشە كەزەڭگە بولىنگەن سىناق تاپسىرادى.
- ولاردىڭ جۇمىسى باعالانادى.
- كەزدەيسوق ادامدار سۋديا بولا المايدى.
- ولار بىرنەشە ساتىلىق تەستتەن وتەدى.
- ەڭ سوڭىندا جوعارى سوتتا قىزمەت ىستەيتىن 5-6 سۋديانىڭ الدىندا ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرەدى.
- ىرىكتەۋ ءادىل جانە باسەكەلەستىك جاعدايدا وتەدى.
- ولاردىڭ بىلىكتىلىك پەن بىلىمدىلىگى، ساۋاتتىلىعى، لوگيكالىق ويلاۋ جۇيەسى ايقىن تەكسەرىلەدى.
سوندىقتان قازىرگى ۋاقىتتا سۋديا بولۋعا دەگەن ۇمتىلىس تۇسىنۋگە تۇرارلىق. ءبىراق كەز كەلگەن زاڭگەر سۋديا بولا المايدى. سوندىقتان دا بولار، سوڭعى جىلدارى سوت سالاسىنداعى جەمقورلىق ازايدى.
سوت سالاسىن جاڭعىرتۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ ارنايى تاپسىرماسى بار. ول ءسوزسىز ورىندالۋى كەرەك. ال وزگەرىستىڭ بولۋى –زامان تالابى. ءبىراق ايتا كەتەتىن ءبىر نارسە بار: قاراپايىم حالىقتىڭ سوت ورىندارىنا، سۋدياعا دەگەن سەنىمى قاشان ارتادى؟ راس، ءقازىر سوت سالاسىندا ىرگەلى رەفورمالار جاسالىنىپ جاتىر. ءبىراق بۇل ماسەلە ەڭ الدىمەن حالىقتىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتى مەن قۇقىقتىق ساناسىن قالىپتاستىرۋعا بايلانىستى. ال قۇقىقتىق جاعىنان ساۋاتتى حالىق ەشقاشان ءتارتىپ پەن زاڭدى بۇزبايدى. ال تارتىپپەن، ادال جۇرگەن بولعان سوت الدىندا جۇرمەيدى.
پىكىر قالدىرۋ