سوزگە شەبەرمىز، ءبىراق بۇگىنگى قوعامدىق ساياسي-الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق وزگەرىستەر بولىپ جاتقاندا ءبىر نارسەنى ەسكەرە بەرمەيمىز. ارينە، اركىمنىڭ  ۇكىمەتتەن، جەرگىلىكتى اتقارۋ بيلىگىنەن تالاپ ەتۋگە قۇقى بار. ءبىراق ءبارى دە زاڭ اياسىندا وتۋگە ءتيىس.

اتا زاڭىمىزدا قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋ مىندەتىمىز ەكەنى اتاپ كورسەتىلگەن. الايدا بۇل ماسەلە مەملەكەت باسىنداعىلاردىڭ عانا ءىسى مە؟ جوق ولاي دەسەڭىز، قاتتى قاتەلەسەسىز. قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋ جالپى قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان بارشامىزدىڭ مىندەتىمىز. نەگىزى قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋ مەن قاراپايىم حالىقتىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ ماسەلەسى ورتاق ۇعىم. ەلدىڭ ءبارى زاڭگەر ەمەس نەمەسە زاڭدى ءبىلىپ تۋمايدى. ءبىراق اقيقات رەتىندە مويىندايتىن ءبىر نارسە بار. ءبىلىمدى، قۇقىقتىڭ مادەنيەتى جوعارى ادام ماسەلەنىڭ  زاڭدى تۇردە شەشىلۋىن تالاپ ەتەدى. نەگىزى ازاماتتىق قوعامدى قالاي قالىپتاستىرامىز؟ قۇقىقتىق مادەنيەتىمىزدى كوتەرىپ،  بەلسەندىلىگىمىزدى ارتتىرۋ ارقىلى عانا. بۇل ءوز كەزەگىندە دەموكراتيالىق قوعامنىڭ دامۋىنا ءوز اسەرىن تيگىزەدى. قۇقىقتىق مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەدى.

نەگىزىندە قۇقىقتىق تاربيە بەرۋ ادام ەسىن جيىپ، قوعامعا، اينالاداعى بولىپ جاتقان وقيعالارعا بايىپتى، سالماقتى كوزقاراسپەن قاراعاندا عانا قالىپتاسادى دەگەنگە سەنۋ قيىن. قۇقىقتىق تاربيە بەرۋدى نەگىزى مەكتەپ جاسىنان باستاعان ءجون.  جالپى بۇل جەردە مەكتەپ، ۇستاز، اتا-انانىڭ اراسىنداعى بايلانىس كۇشەيگەنى ابزال.  بالالىق شاقتان باستالعان تاربيەنىڭ ءمانى زور، باستاۋى مىقتى بولسا، تاربيە تەككە كەتپەيدى . ارينە، ءوسىپ كەلە جاتقان جاسقا قورشاعان ورتا اسەر ەتۋى مۇمكىن، ءبىراق تۇپكى نەگىز تاربيەدەن كەلەتىنى تۇسىنىكتى. سوندىقتان دا مەملەكەتىمىزدە قۇقىقتىق تاربيە بەرىپ، قۇقىقتىق مادەنيەتتى كوتەرۋ ماڭىزدى مانگە يە بولىپ وتىر.

نەگىزى قوعامداعى ادامداردىڭ مىنەز-قۇلقى ءارتۇرلى. ولاردىڭ پايىمى دا، ۇعىنۋ دەڭگەيى دا ءارتۇرلى. سوندىقتان ەڭ باستى نارسە – قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزباۋ. ال ادام مەن ونىڭ بوستاندىعى، ءومىر ءسۇرۋى جانە قۇقىقتىق مارتەبەسىنە مەملەكەت كەپىلدىك بەرىپ وتىر. وسى ورايدا ءبىر نارسەنى ەسكەرگەن ءجون. مەملەكەتكە ماسىلدىق ادام بالاسىن جالقاۋلىققا ۇيرەتەدى. كەلسىن، كەلمەسىن، ءبارىن اتقارۋشى بيلىكتەن تالاپ ەتۋ ورىنسىز. ەكى قولىڭ ساۋ، باس امان، وندا  جۇمىس ىستە! ەگەر نيەت بولسا، كەز كەلگەن سالادان جۇمىس تابۋعا بولادى. ماسەلە سوندا. ماسىلدىق – بۇل مادەنيەتتىڭ جوعارى دەڭگەيى ەمەس جانە بۇل  قۇقىقتىق تۇرعىدان ورىندى تالاپ ەتۋ ەمەس. قۇقىقتىق سانا مەن قۇقىقتىق مادەنيەت  دەڭگەيى جوعارى بولماعان جەردە  ءارتۇرلى تارتىپسىزدىكتەرگە جول بەرىلەدى. ءبىراق حالىقتىڭ قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ قاشان دا ماڭىزدى ماسەلە. وسى ورايدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قابىلدانعان زاڭنامالار بار.  ءبارى دە ەلىمىزدەگى  تۇراقتىلىقتى زاڭدىق تۇرعىدان كەپىلدىك بەرە وتىرىپ قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان.

جالپى ءبىز  قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا پرەزيدەنت قول قويعان زاڭداردى اركەز شولىپ وتىرساق،  ارتىقتىق ەتپەيدى. ءبىر عانا مىسال، وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن ەلباسىنىڭ قولى قويىلعان «2010-2020 جىلدار ارالىعىنداعى كەزەڭگە ارنالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسى تۋرالى» جارلىق  شىقتى. بۇل تۇسىنە بىلگەن ادامعا ۇلكەن ءمانى بار باعدارلاما. تۇجىرىمدامادا مەملەكەتتىڭ قۇقىقتىق ساياسي سالاسىندا ارنايى باعدارلاما ازىرلەۋدىڭ قاجەتتىلىگى تۋرالى ايتىلا كەلىپ، زاڭداردىڭ قولجەتىمدى بولۋى اتاپ كورسەتىلگەن. ءدال وسى تۇجىرىمدامادا حالىق اراسىندا قۇقىقتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جانداندىرۋ قاجەتتىلىگى ايتىلعان. سونداي-اق، بۇل ءبىر عانا ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ شارۋاسى ەمەس، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق ساناسى مەن مادەنيەتىن كوتەرۋگە باسقا دا بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندار اتسالىسۋى ءتيىس.

ال ون جىلدىققا، ياعني 2010-نان 2020 جىلعا دەيىنگى ارنالعان قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىنىڭ باستى مىندەتى –  ەلىمىزدەگى زاڭداردى ىزگىلەندىرۋ. جالپى قوعامداعى زاڭداردىڭ  ىزگىلەندىرىلۋى نەگىزى حالىقتىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋدا دا ۇلكەن ءرول اتقارادى. ال  ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىن كوتەرۋ – بۇل بۇكىل قوعامنىڭ مىندەتى، بورىشى، پارىزى.

سونىمەن، قۇقىقتىق سانا مەن مادەنيەتتى قاي ۋاقىتتان باستاپ قالىپتاستىرعان دۇرىس؟ بۇل – ءومىر بويى ادامنىڭ جادىندا، ساناسىندا بىرگە ءجۇرۋى ءتيىس ۇلتتىق قۇندىلىق.

سوندىقتان دا ادام بالاسى قاي جاستا بولسىن، قۇقىقبۇزۋشىلىققا توزبەۋى ءتيىس. ارينە، جاستىق قىلىپ، اياعىن شالىس باسقانداردىڭ ارەكەتىن زاماتىندا الدىن الىپ، ەسكەرتۋ جاساپ وتىرۋ بارىمىزگە ءتان قۇبىلىسقا اينالۋى ءتيىس. مەملەكەت قانا ەمەس، زاڭدى سىيلاۋعا، زاڭدى قۇرمەتتەۋگە  ءبىر-بىرىمىزدى دە تاربيەلەۋىمىز كەرەك. سوندا عانا قۇقىقتىق سانامىز قالىپتاسىپ، قۇقىقتىق مادەنيەتىمىز كوتەرىلەدى.

اقتولقىن تاجيكوۆا