2020 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان باستاپ «پەداگوگ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭ كۇشىنە ەندى. قۇجات 21 باپتان تۇرادى جانە ول مۇعالىمدەردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ، ولاردى الەۋمەتتىك قولداۋعا باعىتتالعان. زاڭدا ۇستازداردىڭ ەڭبەكاقىسىن كوتەرۋ، پەداگوگتىڭ كاسىبي قۇزىرەتىنە كىرمەيتىن مىندەتتەر جۇكتەگەنى ءۇشىن ايىپپۇل سالۋ، تالىمگەرلىك ءۇشىن قوسىمشا اقى تولەۋ سىندى جەڭىلدىكتەر مەن قولداۋلار قاراستىرىلعان. اتالعان زاڭ اياسىنداعى جاڭاشىلدىقتار جايىندا تولىعىراق PrimeMinister.kz-كە بەرگەن سۇحباتىندا ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ۆيسە-ءمينيسترى شولپان تاڭات قىزى كارينوۆا ايتىپ بەردى.
– جاڭا زاڭنىڭ نورمالارى قازاقستاندىق پەداگوگتار ءۇشىن قانداي وزگەرىستەر اكەلەدى؟ پەداگوگ مارتەبەسى تۋرالى زاڭنىڭ مۇعالىمدەردىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋدە ماڭىزى قانداي بولماق؟
– بىرىنشىدەن، قابىلدانعان زاڭ پەداگوگتىڭ قوعامداعى بيىك مارتەبەسىن ايقىنداپ بەردى. ەكىنشىدەن، ونىڭ قۇقىقتارىن، الەۋمەتتىك كەپىلدىكتەرى مەن شەكتەۋلەرىن، مىندەتتەمەلەرى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن بەلگىلەدى. زاڭدا «پەداگوگ» تۇسىنىگى بەرىلدى. زاڭ نورمالارى مەكتەپكە دەيىنگى، ورتا، كاسىپتىك جانە تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ، قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ، مامانداندىرىلعان، ارنايى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ، ادىستەمەلىك كابينەتتەردىڭ پەداگوگتەرىنە قاتىستى تالاپتاردى قامتيدى.
– زاڭدا پەداگوگيكالىق ەتيكا ماسەلەسىندە قانداي جاڭاشىلدىقتار قاراستىرىلعان جانە بۇل مۇعالىمدەردىڭ جۇمىسىنا قالاي اسەر ەتەدى؟
– پەداگوگيكالىق ەتيكا – بارلىق ءبىلىم سالاسى قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن وتە قاجەتتى نورما. پەداگوگيكالىق ادەپ نورماسى بۇعان دەيىن دە بولدى. ال اتالعان زاڭ شەڭبەرىندە پەداگوگيكالىق ادەپ كەڭەسى ءاربىر ءبىلىم مەكەمەسىندە قۇرىلاتىن بولادى. بۇل – ۇستازدىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا باعىتتالعان القالى ورگان. الداعى ۋاقىتا وسى القالى كەڭەستىڭ ءتارتىبىن رەتتەيتىن زاڭنان تومەنگى بۇيرىق قابىلدانادى.
– زاڭ باپتارىنىڭ ءبىرى مۇعالىمدەردى ماتەريالدىق ىنتالاندىرۋعا ارنالعان. 2020 جىلدان باستاپ مۇعالىمدەر قانداي تولەمدەر مەن جەڭىلدىكتەر الا الادى؟ الەۋمەتتىك كەپىلدىكتەر بارلىق ساناتتاعى پەداگوگتەر ءۇشىن قاراستىرىلعان با؟
– وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، بيىلعى پەداگوگ قىزمەتكەرلەردىڭ رەسپۋبليكالىق تامىز كەڭەسىندە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسىن الداعى ءتورت جىلدا ەكى ەسەگە ءوسىرۋدى تاپسىردى. وسىعان بايلانىستى 2020 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان باستاپ بارلىق پەداگوگتىڭ ەڭبەكاقىسى 25%-عا كوبەيتىلدى. سونداي-اق الداعى وقۋ جىلىنىڭ 1 قىركۇيەگىنەن باستاپ تالىمگەرلىك ءۇشىن 10 اەك كولەمىندە قوسىمشا ۇستەماقى تولەنەتىن بولادى. بۇدان وزگە زاڭ اياسىندا ماگيستر دارەجەسى ءۇشىن دە قوسىمشا اقى تولەۋ قاراستىرىلعان. بۇگىنگى كۇنى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە 7000-نان اسا ماگيستر دارەجەسى بار مامان جۇمىس ىستەۋدە. تالىمگەرلىك جانە ماگيستر دارەجەسىنە قوسىلاتىن ۇستەماقى اي سايىن تولەنەتىن الەۋمەتتىك كەپىلدىكتەر قاتارىنا جاتادى. بۇل – پەداگوگ مامانداردىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان شارا.
ايتا كەتەتىن جايت، الەۋمەتتىك كەپىلدىكتەر قاتارىندا پەداگوگ دارەجەسىنە تەڭەستىرىلگەن تۇلعالاردىڭ بارلىعىنىڭ دا ەڭبەك دەمالىسىنىڭ كەزەڭى 56 كۇنگە ۇزارتىلدى. بۇل 100 مىڭنان اسا پەداگوگتى قامتيدى. وسىعان دەيىنگى ۋاقىتتا بالاباقشالاردا نەمەسە قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە جۇمىس ىستەيتىن پەداگوگتەردىڭ ەڭبەك دەمالىسى 42 كۇندى قۇراسا، ءقازىر مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ دەمالىس كۇنىمەن تەڭەستىرىلىپ، 56 كۇن بولىپ بەلگىلەندى. سونىمەن قاتار ەڭبەك دەمالىسىنا شىقان كەزدە تولەنەتىن ءبىر لاۋازىمدىق جالاقى كولەمىندەگى ساۋىقتىرۋ جاردەماقىسى ساقتالادى.
سونىمەن قاتار ۇستازداردىڭ داپتەر تەكسەرۋى مەن سىنىپ جەتەكشىلىگى ءۇشىن تولەنەتىن اقىنى ەكى ەسە ءوسىرۋ قاراستىرىلعان. بۇل الدىمىزداعى جاڭا وقۋ جىلىنان باستاپ تولەنەتىن بولادى.
– پەداگوگتاردى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىندە وزگەرىستەر بولا ما؟ ولارعا تۇرعىن ءۇيدى جەڭىلدىكپەن الۋ مۇمكىندىگى بەرىلە مە؟
– ارينە، مۇمكىندىك بار. ق ر زاڭنامالارىندا كورسەتىلگەن تارتىپتە قىزمەتتىك ءۇي الۋ، جاتاقحانالاردان ورىن بەرۋ قاراستىرىلعان.
– اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردە قىزمەت ەتەتىن پەداگوگتەرگە زاڭ اياسىندا قانداي الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارى قاراستىرىلعان؟
– اۋىلدىق جەردە تۇراتىن جانە جۇمىس ىستەيتىن پەداگوگكە جەرگىلىكتى وكىلدى ورگانداردىڭ شەشىمى بويىنشا پەداگوگيكالىق قىزمەتتى قالا جاعدايىندا جۇزەگە اسىراتىن پەداگوگتەردىڭ ستاۆكاسىمەن سالىستىرعاندا 25%-دان كەم ەمەس كولەمدەگى جالاقى مەن تاريفتىك مولشەرلەمە قاراستىرىلعان. بۇل اۋىلدىق ءبىلىم مەكەمەلەرىندە قىزمەت ەتەتىن بارلىق پەداگوگ ماماندارعا قاتىستى. «ديپلوممەن – اۋىلعا» باعدارلاماسى اياسىندا دا پەداگوگتەر قاجەتتى الەۋمەتتىك كەپىلدىكتەرمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. بيىلعى وقۋ جىلىنىڭ وزىندە ون مىڭنان اسا جاس مامان جۇمىسقا ورنالاستى. وسى كاتەگورياداعى مۇعالىمدەر ءۇشىن بۇل ۇكىمەت تاراپىنان بەرىلىپ وتىرعان قولداۋ.
– جاڭا زاڭ پەداگوگتەر ءۇشىن موتيۆاسيالىق سيپاتقا يە. مىسالى، حالىقارالىق وليمپيادانىڭ جەڭىمپازىن نەمەسە جۇلدەگەرىن دايىنداعان پەداگوگ سىياقى الادى. مۇنداي جاڭاشىلدىق وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرۋعا ىقپالىن تيگىزە مە؟
– ەسكەرە كەتەتىن ءبىر جايت، قازىرگى ۋاقىتتا وليمپيادالارعا، عىلىمي جوبالاردى قورعاۋعا وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعى جوعارى، سايكەسىنشە، قاتىسۋشىلار دا كوپ. رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق وليمپيادالار بويىنشا ۋاكىلەتتى ورگان – ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ تىزبەسى جاسالعان. وسى تىزبەدە وليمپيادا جەڭىمپازدارىن دايىنداعان مۇعالىمدەرگە ءار مەكەمەنىڭ ىشىندەگى ۇنەمدەلگەن قاراجات ەسەبىنەن 300 اەك كولەمىندە ۇستەماقى تولەۋ قاراستىرىلعان. بۇل ەلىمىزدە دارىندى بالالاردى قولداۋ، تالانتتاردى تانىتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ بىلەمىز. ەسكەرۋ كەرەك، وليمپيادالىق جۇمىستارعا قاتىستىرۋ تەك قانا ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارىنا عانا ساي ەمەس، ستاندارتتان تىس، ودان جوعارى تۇرعان تالاپتارعا سايكەس كەلەتىن بالالاردى دايىنداۋ بولىپ سانالادى. سوندىقتان اتالعان باعىتتا ۇستازداردىڭ ەڭبەگى زور.
– مۇعالىمدەر پەداگوگيكالىق كادرلاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ جانە قايتا دايارلاۋ كۋرستارىنان قايدا جانە قانشالىقتى ءجيى وتە الادى؟
– پەداگوگ بەس جىلدا كەمىندە ءبىر رەت بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا قۇقىلى. پەداگوگتىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى بويىنشا بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارىندا وقۋ ءبىر ۋاقىتتا جانە ۇزدىكسىز، سونداي-اق كەزەڭ-كەزەڭمەن، ونىڭ ىشىندە جەكەلەگەن باعىتتاردى، ساباقتاردى، پاندەردى (مودۋلدەردى) مەڭگەرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلا الادى. مىسالى، ءبىرىنشى رەتتە پەداگوگ ءوز ءپانى بويىنشا كۋرستىق دايارلاۋدان وتەتىن بولسا، كەلەسى جولى تاربيە جۇمىسىنا بايلانىستى، ودان كەيىن جەكە تۇلعا رەتىندە دامۋ، پسيحولوگيالىق دامۋ كۋرستارىنان وتۋگە مۇمكىندىگى بار. بۇل ءمۇعالىمنىڭ بۇگىنگى قوعامنىڭ تالابىنا ساي، جان-جاقتى دامۋىنا، پەداگوگيكالىق شەبەرلىگىن ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ بىلەمىز.
ال پەداگوگيكالىق قايتا دايارلاۋ پەداگوگيكالىق ماماندىعى جوق، ءبىراق وسى سالادا جۇمىس ىستەي الاتىن قىزمەتكەرلەر ءۇشىن قاراستىرىلعان. سوندىقتان ناقتى پەداگوگيكالىق ءبىلىمى جوق ماماندار بولاتىن بولسا، ولار ءتيىستى دەڭگەيدەگى قايتا دايارلاۋ كۋرستارىنان ءوتىپ، ءتيىستى كرەديت سانىن الىپ، ودان كەيىن وسى ماماندىق بويىنشا قىزمەت ەتۋىنە بولادى. ەسكەرەرلىك جايت، بىزدە پەداگوگتەر تاپشىلىعى بار. بيىلعى وقۋ جىلىندا بەس مىڭعا جۋىق مامان تاپشىلىعى بولىپ، جاڭا وقۋ جىلىندا جوعارى جانە كاسىبي تەحنيكالىق ءبىلىم مەكەمەلەرىنەن پەداگوگ ماماندىعىن الىپ شىققان جاس ماماندار جۇمىسقا تارتىلدى. بۇل – جىل سايىن قايتالاناتىن ءۇردىس. سوندىقتان وسى ماسەلەنى شەشۋدە قايتا دايارلاۋ كۋرستارى ماڭىزدى ءرول اتقارادى دەپ ەسەپتەيمىز.
– زاڭ اياسىندا پەداگوگتەردىڭ بىلىكتىلىك ساناتىنا بايلانىستى قانداي جاڭاشىلدىق بار؟
– 2018 جىلى ەلباسى ن. نازاربايەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن ءبىرىڭعاي جۇيە جاسالدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن تەك قانا مەكتەپتەردە جۇمىس ىستەيتىن مۇعالىمدەرگە بىلىكتىلىك ساناتىنا بايلانىستى 30%-دان 50%-عا دەيىن ۇستەماقى تولەنەتىن. ال جاڭا زاڭ بويىنشا قازىرگى كۇنى مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم مەكەمەلەرىندە، قوسىمشا ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەردە جانە كاسىبي-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە جۇمىس ىستەيتىن پەداگوگتەر ءۇشىن دە ساناتىنا بايلانىستى بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ قاراستىرىلعان. وسى بويىنشا بۇگىنگى كۇنى تارتىپتەمەنى، ەرەجەنى بەكىتۋ جۇمىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. الداعى ناۋرىز ايىنان باستاپ بارلىق ساناتتاعى مۇعالىمدەر اتتەستاتتاۋدان وتەتىن بولادى. الدىمىزداعى وقۋ جىلىندا، ياعني 2020 جىلدىڭ قىركۇيەگىنەن باستاپ وزدەرىنە ءتيىستى ۇستەماقىنى الاتىن بولادى. ەكىنشىدەن، وسى زاڭ اياسىندا باسقارۋ جۇمىسىنداعى پەداگوگتەرگە، ياعني ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ ديرەكتورلارى مەن ورىنباسارلارى ءۇشىن ۇلكەن كەپىلدىكتەر قاراستىرىلعان. وسىعان دەيىن بۇل ساناتتاعى پەداگوگتەردىڭ جالاقىسى تومەن بولىپ كەلدى. قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدە 7000-نان اسا مەكتەپ، 827 كوللەدج جانە 10 مىڭنان اسا مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمە مەن بالاباقشا جۇمىس ىستەيدى. سولاردىڭ بارلىعىنىڭ دا باسشىلارى اتتەستاتتاۋدان ءوتىپ، ەڭبەكاقىلارىن 30%-دان 50%-عا دەيىن كوتەرۋ مۇمكىندىگى بار. الداعى وقۋ جىلىندا اتالعان ساناتتاعى پەداگوگتەردىڭ دە ەڭبەكاقىسى كوتەرىلەتىن بولادى. مەكتەپ باسشىسىنىڭ دا، ورىنباسارىنىڭ دا ەڭبەكاقىسى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىنداعى ءبىلىم ساپاسىنىڭ ارتۋى، وقۋشىلاردىڭ ءتارتىبى، پەداگوگيكالىق ۇجىمنىڭ جەتىستىكتەرى سياقتى كريتەرييلەرگە بايلانىستى بولادى.
– مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ اپتالىق وقۋ جۇكتەمەسىن 18 ساعاتتان 16 ساعاتقا دەيىن تومەندەتۋ – بۇكىل پەداگوگيكالىق قوعامداستىق ءۇشىن اسا ماڭىزدى. وسى جاڭاشىلدىققا بايلانىستى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى قالاي وزگەرۋى مۇمكىن؟
– 2018 جىلعى جولداۋىندا ەلباسى ن. نازاربايەۆ ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنداعى قىزمەتكەرلەردى ىنتالاندىرۋ، ولاردىڭ جۇكتەمەسىن ازايتۋ، توسىن تەكسەرۋلەردەن قورعاۋعا قاتىستى تاپسىرمالار بەردى. وسى ورايدا جاڭا زاڭ اياسىندا 2021 جىلدان باستاپ جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردەگى پەداگوگتەردىڭ وقۋ جۇكتەمەسىن 18 ساعاتتان 16 ساعاتقا دەيىن تومەندەتۋ قاراستىرىلدى. بۇل جالپى ءبىلىم بەرۋ ستاندارتىنا، تيپتىك وقۋ جوسپارىنا جانە وقۋ باعدارلاماسىنا ساي نورما جانە ءمۇعالىمنىڭ شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋىنا، وقۋشىلارمەن جەكە جۇمىس ىستەۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. قازىرگى كۇنى بۇل باعىت بويىنشا جۇمىستار جالعاسۋدا. الداعى ۋاقىتتا بەيىندى مينيسترلىك ناقتى ەرەجە قابىلدايتىن بولادى.
– پەداگوگتى ونىڭ كاسىبي مىندەتتەرىنە بايلانىستى ەمەس جۇمىس تۇرلەرىنە تارتۋعا جول بەرمەۋ بويىنشا قانداي شارالار قولدانىلاتىن بولادى؟
– ءبىز ءمۇعالىمنىڭ مارتەبەسى تۋرالى ايتىپ وتىرعان جاعدايدا ونىڭ نەگىزگى ماقساتى، فۋنكسيونالدىق مىندەتى وقۋشىعا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ ەكەندىگىن ۇمىتپاۋعا ءتيىستىمىز. سوندىقتان ءمۇعالىم ءوزىنىڭ كاسىبي فۋنكسيالارىمەن ءتيىستى دەڭگەيدە اينالىسۋ ءۇشىن زاڭ اياسىندا بەلگىلى ءبىر نورما قاراستىرىلعان. الداعى ۋاقىتتا ءمۇعالىمدى ونىڭ كاسىبي مىندەتتەرىنە بايلانىستى ەمەس جۇمىس تۇرلەرىنە تارتقانى ءۇشىن ايىپپۇل سالىناتىن بولادى. بۇل – قوعامدا ورىن العان جايتتارعا بايلانىستى مۇعالىمدەردىڭ سۇراۋى بويىنشا قاراستىرىلعان ماسەلە. بۇل پەداگوگتىڭ جۇمىسىن ءارى قاراي رەتتەۋگە، جۇمىس ساپاسىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەگەن ويدامىز.
– 2020 جىلى بارلىق قالا مەكتەپتەرىندە جان باسىنا شاققانداعى قارجىلاندىرۋ ەنگىزىلۋدە. ول ورتا ءبىلىم ساپاسىنا قالاي اسەر ەتەدى؟ بۇل جۇيە قانداي پروبلەمالىق ماسەلەلەردى شەشە الادى؟
– جان باسىنا شاققانداعى قارجىلاندىرۋ نورماسى ءبىلىم بەرۋدىڭ ءاربىر دەڭگەيىندە قاراستىرىلعان. بۇل جۇيە بۇگىنگى كۇنگە دەيىن مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە عانا بولدى. وتكەن جىلدان باستاپ ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە دە ەنگىزىلدى. بۇل نورما ءار مەكتەپتىڭ وزىنە بولىنگەن ءتيىستى قاراجاتى ەسەبىنەن ۇنەمدەۋ، قارجىنى قاجەتتى جاعدايعا جۇمساۋ بويىنشا ۇلكەن كەپىلدىكتەر بەرەدى. سونداي-اق ول مەكتەپتىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن جاقسارتۋدى، قىزمەتكەرلەرگە قانداي دا ءبىر جەتىستىكتەرى ءۇشىن قوسىمشا ۇستەماقى بەلگىلەۋدى كوزدەيدى. بۇگىنگى كۇنى 400-دەن اسا مەملەكەتتىك جانە 80 جەكەمەنشىك ءبىلىم مەكەمەلەرىندە جان باسىنا شاققانداعى قارجىلاندىرۋ ەنگىزىلگەن.
– زاڭ اياسىنداعى جاڭاشىلدىقتاردى جۇزەگە اسىرۋدا بيۋدجەتتەن قانشا قاراجات بولىنەدى؟
– ءبىلىم مەن عىلىمدى دامىتۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بەكىتىلدى. دامۋ باعدارلاماسىنا ارنالعان قۇجات بويىنشا ءبىلىم سالاسىنا 11،5 ترلن تەڭگە قاراستىرىلعان.
پىكىر قالدىرۋ