تمد ەلدەرىنىڭ كوشباسشىسى سانالاتىن قازاقستان سوڭعى جىلدارى حالىقارالىق ساراپشىلار تاراپىنان وڭ كوزقاراسقا يە بولۋدا. ەكونوميكامىزدى قايتا جانداندىرۋ، داعدارىس جاعدايىنان ۇتىمدى شىعۋ، حالىقتىڭ ءالسىز قامتىلعان توبىن قورعاۋ ءتارىزدى جايتتار بۇگىندە الەمدىك ساياسي ارەنادا وڭ باعالانىپ جاتىر. وسىعان وراي، قازاقستان حالىقارالىق جانە ايماقتىق ۇيىمداردىڭ مۇشەسى عانا ەمەس، باتىس جانە شىعىس ەلدەرىنىڭ سەنىمدى ارىپتەسىنە اينالعان ەل.

تاۋەلسىزدىكتىڭ ەڭ العاشقى جىلدارىندا-اق قازاقستان بىتىمگەرشىلىك ساياساتىن قۋاتتادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ  باستاماسىمەن سىرتقى ساياسات سالاسىنداعى وزىندىك كۇش-جىگەرىمىز قالىپتاسا ءتۇستى. وسىنىڭ ارقاسىندا ءبىز الەمدىك قوعامداستىقتا بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاعدايعا قول جەتكىزىپ، يادرولىق قارۋدان ءوز ەركىمەن باس تارتقان مەملەكەت اتاندىق.

1992 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسىندا ەلىمىزدىڭ مەملەكەت باسشىسى رەتىندە ءسوز سويلەگەن ن.نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ ۇستانىپ وتىرعان بەيبىت پوزيسياسىن جاريالادى. سودان بەرى ەلىمىز بىتىمگەرشىلىك ساياساتىن ۇستانىپ قانا قويماي، سىرتقى ساياساتتا دا بەدەلگە يە بولدى. 1992 جىلى ناۋرىزدا قازاقستان بۇۇ-نا قابىلداندى، سول كەزدەن باستاپ ءبىز ۇستانعان بىتىمگەرشىلىك تۇجىرىمداما الەمدىك دەڭگەيدە جاريالانىپ قانا قويماي، جالپى ادامزاتتىق ماسەلەلەردى شەشۋگە بەلسەندى قوسىلۋعا مۇمكىندىك بەردى. الەمدىك قاۋىمداستىق الدىندا قازاقستاننىڭ بەدەلى ارتا ءتۇستى. مىسالى، الەمدە جەكەلەگەن ايماقتاردا جاعداي ۋشىعا تۇسكەندە قازاقستان بىتىمگەرشىلىككە شاقىراتىن شارالارعا قاتىسا باستادى. اتاپ ايتقاندا يۋگوسلاۆيانىڭ كۇيرەۋى، تاۋلى قاراباق ءۇشىن سوعىس، وڭتۇستىك وسەتيا قاقتىعىسىن تالقىلاۋدا قازاقستاننىڭ ويلى ورامدارى حالىقارالىق ساراپشىلاردى ەلەڭ ەتكىزبەي قويمادى.

جۋىردا رەسەيلىك جانە امەريكالىق ساراپشىلار نيۋ-يوركتەگى ساياسي پىكىرسايىستارعا ارنالعان ساراپتامالىق تالقىلاۋ بارىسىندا دا قازاقستاننىڭ ۇستانعان بىتىمگەرشىلىك ساياساتىنا وڭ باعا بەردى.

«قازاقستان پرەزيدەنتى ءوز سوزىندە بۇۇ اسكەري قاقتىعىستاردىڭ الدىن-الۋ مەن توقتاتۋدىڭ جەتكىلىكتى بەلسەندى قۇرالى ەمەس ەكەنىن باسا ايتتى. سونىمەن قاتار، ول بۇۇ بۇرىن بولعان جاعدايلارعا ەمەس، ءقازىر بولىپ جاتقان ناقتىلىقتارعا جاۋاپ بەرۋى كەرەك ەكەنىن اتاپ ءوتتى. قازىرگى فورمات. ال جاڭا فورماتتا جاڭا ويىنشىلار مەن جاڭا ەلدەر پايدا بولادى. قازاقستان – دامۋ قارقىنى جاڭارعان ەل، مۇنداي مەملەكەتتەر بۇۇ-دا دا ءوز پىكىرلەرىن ايتۋى كەرەك » دەيدى حالىقارالىق ساراپشىلار.

سونداي-اق MGIMO تالداۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى اندرەي كازانسيەۆ ءوز كەزەگىندە «قازاقستان دامىعان ينستيتۋتتارى بار جانە ينۆەستيسيالىق جانە ەكونوميكالىق تارتىمدىلىعى بار تۇراقتى ەل» دەپ اتاپ ءوتتى.

«سۋداندا افريكا وداعىنىڭ بىتىمگەرشىلىك كۇشتەرىنە شابۋىل جاسالدى. وسى ۋاقىتتا تەرروريستتەر بەيبىت تۇرعىندارعا شابۋىل جاساعان اۋعانستاننىڭ وڭتۇستىك-شىعىس پروۆينسياسىندا كەلەڭسىز جاڭالىقتار بولدى. ۆولەيبول الاڭىندا بالالار قايتىس بولادى. سوماليدەن ميلليونعا جۋىق تۇرعىندار ءقازىردىڭ وزىندە اشتىقتا جۇرگەنى تۋرالى حابارلانعان. بۇل قايعىلى اقپارات اعىمى بۇۇ-نىڭ مىنبەرىندە قورقىنىشتى سوزدەرمەن تولىقتىرىلدى. سپيكەرلەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى اۋىسىپ وتىرادى، ال ءاربىر ەكىنشى ادامدا ەلدە كۇردەلى پروبلەما بار. ۋكراينا، سيريا، كورەيا تۇبەگى، باسقا دا ەلدەردە پروبلەما جەتىپ ارتىلادى. وسى تۇرعىدان العاندا، تەڭدەستىرىلگەن، نەگىزىنەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءسوزى ەرەكشە» دەيدى رەسەيلىك ساراپشى  اندرەي كازانسيەۆ.

جالپى، بيىل بۇۇ-نىڭ قۇرىلعانىنا 75 جىل تولىپ وتىر. قازاقستاننىڭ بۇل ۇيىمعا مۇشە بولعانىنا 28 جىل بولدى.

28 جىل بۇرىن، 1992 جىلى 2 ناۋرىزدا قازاقستان بۇۇ-عا مۇشە بولدى. سول جىلدىڭ 15 ساۋىرىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ بۇۇ جانىنداعى تۇڭعىش تۇراقتى وكىلى – اقمارال ارىستانبەكوۆانى تاعايىندادى.

1992 جىلى 5 ماۋسىمدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇۇ جانىنداعى تۇراقتى وكىلدىگىن قۇرۋ تۋرالى جارلىعىنا قول قويىلدى. 1993 جىلى 16 اقپاندا قازاقستاندا، الماتىدا بۇۇ كەڭسەسى اشىلدى.

بۇعان قاتىستى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ الماتىداعى وكىلدىگىنىڭ باسشىسى ەرلان ىسقاقوۆ: «28 جىل ىشىندە قازاقستان مەن بۇۇ اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ايماقتىق جانە عالامدىق دەڭگەيدە دامىتۋ ءۇشىن ۇلكەن جۇمىس اتقارىلدى» دەدى.

ءوز كەزەگىندە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇۇ جانىنداعى تۇراقتى وكىلى (1993-2003 جج.) مادينا جاربوسىنوۆا اقمارال ارىستانبەكوۆادان كەيىن قازاقستاننىڭ اتىنان وكىلدىك ەتۋ ۇلكەن قۇرمەت ەكەنىن ايتتى.

«بۇۇ – ەڭ امبەباپ حالىقارالىق ۇيىم. ءبىزدىڭ 1992 جىلدىڭ 2 ناۋرىزىندا بۇۇ قۇرامىندا ءبىراۋىزدان قابىلدانعاندىعىمىز تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تاريحىنداعى ماڭىزدى كۇن بولدى جانە بولىپ قالا بەرەدى» دەيدى مادينا جاربوسىنوۆا.

ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان بۇۇ-نىڭ 168ء-شى مۇشەسى بولدى. بۇل كۇنى ۇيىم 175 مەملەكەتتى، ونىڭ ىشىندە سەگىز پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتى بىرىكتىرە باستادى.

«بۇۇ-عا مۇشە بولا وتىرىپ، ءبىز، اسىرەسە رەسپۋبليكانىڭ ومىرلىك مۇددەلەرى اياسىنداعى ماسەلەلەردىڭ شەشىمدەرىن ازىرلەۋگە تولىقتاي قاتىسۋعا قۇقىلى جانە ناقتى مۇمكىندىك الدىق. 28 جىل ىشىندە قازاقستان حالىقارالىق ارەنادا ءوزىنىڭ لايىقتى ورنىن الدى جانە جاھاندىق ۇيىمنىڭ الەمدەگى تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدەگى جان-جاقتى كۇش-جىگەرىنە ءوز ۇلەسىن قوسۋدا» دەدى ول.

وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، قازاقستان بۇۇ-عا مۇشەلىك بارىسىندا جەتى باسىمدىقتى ايقىندادى: يادرولىق قارۋدان ازات الەم قۇرۋ؛ جاھاندىق سوعىس ءقاۋپىن جويۋ جانە ايماقتىق قاقتىعىستاردى رەتتەۋ؛ ايماقتىق قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ كەزىندە ورتالىق ازيا مۇددەلەرىن ىلگەرىلەتۋ؛ تەرروريزممەن كۇرەس؛ افريكاداعى بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىك؛ قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتى دامۋدىڭ اجىراماس بايلانىسىن قامتاماسىز ەتۋ؛ سونىمەن بىرگە قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ جانە بۇكىل بۇۇ جۇيەسىنىڭ ءححى عاسىردىڭ قاۋىپتەرى مەن سىناقتارىنا بەيىمدەلۋى.

«تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا جانە بۇۇ-عا مۇشە بولعان جىلدارى، قازاقستان تەڭگەرىمدى جانە دايەكتى سىرتقى ساياسي باعىتتىڭ ارقاسىندا ۇلكەن تاريحي تاجىريبەنى باسىنان وتكىزدى، الەمدىك ۇيىمنىڭ بەدەلدى مۇشەسى جانە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ جاۋاپتى سەرىكتەسى بولدى» دەپ اتاپ ءوتتى مادينا جاربوسىنوۆا.

ول سونىمەن بىرگە بۇۇ بىرلەسكەن ءىس-قيمىلداردىڭ جالپىعا بىردەي تانىمال ورتالىعى بولىپ قالا بەرەتىنىن جانە حالىقارالىق بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ مەن نىعايتۋدا، سونداي-اق مەملەكەتتەر اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن اتاپ ءوتتى.

بۇۇ جاھاندىق كوممۋنيكاسيالار دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى ۆلاستيميل سامەك بۇل مەرەيلى شارا تەك قازاقستان ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە بۇۇ عالامدىق ۇيىمى ءۇشىن دە ەرەكشە ەكەنىن ايتتى.

ۆلاستيميل سامەكتىڭ پايىمىنشا، حالىقارالىق قۇقىقتىڭ سۋبەكتىلەرى مىقتى، حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلعان مەملەكەتتەر عانا بۇۇ مۇشەلەرى بولا الادى. بۇۇ-نىڭ جارعىسىنا سايكەس، بۇۇ-عا مۇشەلىككە قابىلدانۋعا جارعىدا كورسەتىلگەن مىندەتتەمەلەردى وزىنە الاتىن جانە ۇيىمنىڭ شەشىمى بويىنشا وسى مىندەتتەمەلەردى ورىنداۋعا نيەت بىلدىرەتىن جانە بەيبىتشىلىكتى سۇيەتىن بارلىق مەملەكەتتەرگە اشىق.

ۇيىمعا مۇشە رەتىندە كەز كەلگەن وسىنداي مەملەكەتتى قابىلداۋ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا باس اسسامبلەيانىڭ شەشىمىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. جاڭا مۇشە بولۋ ءۇشىن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە مۇشە 15 ەلدىڭ كەم دەگەندە 9-ى قولداۋدى قاجەت ەتەدى. قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ۇسىنىسى ماقۇلدانعاننان كەيىن ماسەلە باس اسسامبلەيانىڭ قاراۋىنا جىبەرىلەدى، وندا قوسىلۋ تۋرالى رەزوليۋسيا قابىلداۋعا ۇشتەن ەكى داۋىس قاجەت.

بۇۇ-نىڭ ونىڭ جارعىسىندا بەكىتىلگەن ماقساتتارى: حالىقارالىق بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ، بەيبىتشىلىككە تونەتىن قاتەردىڭ الدىن الۋ جانە جويۋ، اگرەسسيا اكتىلەرىن جولىن كەسۋ، حالىقارالىق داۋلاردى بەيبىت جولمەن شەشۋ نەمەسە شەشۋ، تەڭ قۇقىقتار مەن ءوزىن-وزى انىقتاۋ قاعيداتتارىن قۇرمەتتەۋگە نەگىزدەلگەن ۇلتتار اراسىنداعى دوستىق قاتىناستاردى دامىتۋ؛ ناسىلىنە، جىنىسىنا، ءتىلى مەن دىنىنە قاراماي-اق، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، مادەني جانە گۋمانيتارلىق سالالارداعى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق، بارشا ادامدار ءۇشىن ادام قۇقىقتارى مەن نەگىزگى بوستاندىقتارىن قۇرمەتتەۋ جانە دامىتۋ.

اتالعان ءىس-شارالارعا بۇگىندە قازاقستان ءوز دەڭگەيىندە ۇلەس قوسىپ كەلەدى.

ءانۋار قايىربەك