ءالقيسسا... ەڭكۋ-ەڭكۋ جەر شالعان ەرلەردىڭ ەگەۋلى نايزاسىنىڭ ۇشىمەن جيىلعان قازاقتىڭ ۇلان-بايتاق دالاسىنا ۇرپاق قامى ءۇشىن «ەل قوندىرعان، جاعالاي جاتقان سول ەلگە مال تولتىرعان»، جەتى جارعىنى بۇلجىتپاي ۇستانىپ، قارا قىلدى قاق جارا بيلىك ايتقان دانالارىمىزدىڭ ارقاسىندا الاش جۇرتى عاسىرلار بويى عادەلەتپەن باسقارىلىپ كەلگەن-دى. ال، رەسەي بوداندىعىنىڭ قانقۇيلى كەزەڭىن باستاپ بەرگەن لەنيننىڭ ەلدى، مەملەكەتتى اركىم، «ءتىپتى قازان ۇستاعان قۇل مەن كۇڭ دە بيلەي الادى» دەگەن زىميان تەورياسى قازاقتىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان باعزى بيلىك جۇيەسىنىڭ تامىرىنا بالتا شاپتى.

وقىعاندار، «مولدا مەن بايلار قامشىمەن قويداي» قۋىلعان بۇل ساياساتقا سايكەس ەلگە بيلىك جۇرگىزەتىن اتقامىنەرلەر تاپتىق بەلگىلەرگە وراي «تەرىس سەلەكسيا» بويىنشا ىرىكتەلىپ الىندى. «ساي سايعا، باي بايعا قۇيادى» دەگەندەي، وسى قاعيداتپەن جەتپىس جىل بويى قالىپتاستىرىلعان نومەنكلاتۋرا زەينەتكە شىقسا دا، بيىك ورىنتاق پەن جىلى ورىنعا ءوز مۇراگەرلەرىن وتىرعىزىپ كەتتى. ەندى مىنە، ەلدىڭ ەلدىگى، ەردىڭ ەرلىگى سىن تەزىنە ءتۇسىپ جاتقان كۇردەلى كەزەڭدە يدەولوگيا مەن ەكونوميكاعا، الەۋمەتتىك ومىرگە «جاۋاپتى كادرلاردىڭ» سەنىمدى اقتاماعانىن، ولاردىڭ بىلىكسىز-بىلىمسىزدىگى، ادامنىڭ ەمەس، اتانىڭ ۇلى، پارانىڭ ق ۇلى بولىپ وتىرعانىن، مۇنداي جەتەسىزدەردى مەملەكەتتىك بيلىككە بۇدان بىلاي ءبىر قادام دا جاقىنداتۋعا بولمايتىنىن جالپاق جاميعات كورىپ، جاعاسىن ۇستاۋدا. سوندىقتان دا بولار، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ «مەملەكەتتىك باسقارۋدى قايتا قۇرۋدىڭ»، تۇبەگەيلى رەفورمالاۋدىڭ كەرەكتىگىن ايىرىقشا اتاپ كورسەتتى. وسىناۋ شۇعىل شەشىمگە بيلىك باسىنا وتىز جىل بويى سەنىمدىلىك «سۇزگىسىنەن وتكىزىلگەن» توعىشارلاردىڭ توپتاسۋى سەبەپكەر بولدى.

جوعارى باس قولباسشى: «ءبىز-سوعىس جاعدايىندامىز!»

«جاۋ جاعادان العاندا، ءبورى ەتەكتەن تارتادى» دەگەن، وسىعان وراي مەملەكەت باسشىسى، جوعارى باس قولباسشى قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستاننىڭ قازىرگى احۋالىن «ءبىز-سوعىس جاعدايىندامىز!» دەپ تۇيىندەدى.

قامسىز جاتقان بەيبىت جۇرتقا تۇتقيىلدان جاۋ تيگەندە قايراتىنا ءمىنىپ، «قاسارىسقان دۇشپانعا قاندى كوبىك جۇتقىزاتىن» ساربازدار، جەر قايىسقان قالىڭ قولدى باستايتىن ساردارلار، قارا قىلدى قاق جارىپ، قاھارلى قولباسشىعا ءجون سىلتەپ، جول كورسەتەر داناگويلەر ارقاسىندا ەل ەلدىگىن، ەگەمەندىگىن ساقتاپ قالادى.

ەندى مىنە، بۇگىنگە دەيىن دۇمبىلەز، پاراقور شەنەۋنىكتەرگە «ە، ءوزىمىزدىڭ بالا عوي، جاس قوي، الىپ كەتەدى عوي» دەپ، ال قوعام مۇلكىنە، قازىناعا قول سالعان، قول سالعاندا مول سالعان الاياقتارعا «قولىنان كەلدى، قونىشىنان باستى» دەپ كەشىرىممەن قاراعان كەڭقولتىق قازاق ەل باسىنا كۇن تۋعاندا پرەزيدەنتتىڭ «ءبىز سوعىس جاعدايىندامىز»! دەگەن ۇرانىنا دەن قويىپ، ەتەك-جەڭىن جيناۋعا كىرىستى، قايعى جۇتىپ، اح ۇرعان قايران جۇرتىنا تىرەۋ بولار تۇلعانى، تۇلپار ءمىنىپ، تۋ ۇستايتىن وعلاندى، قول باستايتىن ءباھادۇردى ىزدەي باستادى.

اقيقاتىن ايتقاندا، ەل مەن جەردىڭ تاعدىرىنا جاۋاپ بەرەتىن مەملەكەت باسشىسى ارقا سۇيەر ارلى دا اقىلدى ازاماتتار ساۋساقپەن سانارلىق بولىپ شىقتى. پرەزيدەنتتىڭ ءوز سوزىنە سۇيەنسەك، «ماسايراۋدىڭ قاقپانىنا تۇسكەن مينيسترلەر دە، اكىمدەر اسا كۇردەلى جاعدايدا جۇمىس ىستەي الماۋدا». سويتسەك، ويىن-كۇلكى، دىر-دۋمانمەن وتكەن وتىز جىلدا وردا بۇزار وتىز ازامات ورتاعا شىقپاپتى، ءاي دەيتىن اجەنىڭ، قوي دەيتىن قوجانىڭ، «نوعايلى ۇلىنىڭ اداسقانىن جولعا سالار» ابىز اقساقالدىڭ جوقتىعىنان بالاقتاعى بيت باسقا ورلەپ، جىلى-جۇمساققا تۇمسىق تىققان قۇل-قۇتاننىڭ، قاۋعا ۇستار قويشى-قولاڭنىڭ ءزاۋزاتى ەل بايلىعىن ەمىن-ەركىن سورىپ، سايران سالىپ كەلىپتى. ابىزدىڭ ورنىن كەشەگى كەڭەستىڭ شيدەم شەكپەنىن شەشپەگەن، پايعامبار جاسىنان اسسا دا قادىر-قاسيەتتەن جۇرداي، اقساقال دەۋگە اۋزىڭ بارمايتىن ايىر قۇيرىق شاياندار باسقان. وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن جەرگىلىكتى باسپاسوزدەن مىنا ءبىر حاباردى وقىپ، جاعامدى ۇستاعانىم بار. ناۋرىز مەرەكەسىندە جاپ-جاس اكىم اۋىز تيگەن كوجەگە تالاسقان «اقساقالدار» كەسەدەگى اقتى ۇستەرىنە اقتارىپ، ەلگە كۇلكى بولعان. ال، الماتى مەن استاناداعى كۇن كوسەمگە تەڭەۋ تابا الماي، شاشتارى اعارعان شيماي-شاتپاقشىلار «كوكتە كۇننەن ءنار العان، كوپكە نۇر بوپ تارالعان»، «حالقىنا وقتىڭ داۋسىن ەستىرتپەگەن» لاۋازىم يەلەرى جايلى قۇلاش-قۇلاش ولەڭ جازىپ، ءتىپتى پايعامبارىمىزبەن تىلدەستىرۋگە كوشكەن.

توقسانىنشى جىلدارداعى جەكەشەلەندىرۋدە جىلىكتىڭ مايلى باسى بۇيىرعان وسىناۋ كوجەگە تالاسقىش ارداگەرلەر الەمدەگى ەڭ باي مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى قازاقستاندى قور قىلىپ، قايىرشىنىڭ حالىنە تۇسىرسە، ولاردىڭ بەل بالالارى اسپاننان التىن جاۋعان ەكىمىڭىنشى جىلدارى ميلليونداعان قارجىنى جىمقىرىپ، شەتەل استى، ال نەمەرەلەرى بۇگىندە تەندەر ارقىلى ۇپايىن تۇگەندەپ، اتىشۋلى «مەديسينالىق ساقتاندىرۋ قورى» مەن «سك-فارماسيا» سياقتى «ساۋىن سيىرلاردى» توڭىرەكتەپ ءجۇر. ءسويتىپ، جىرتقىشتاردىڭ ەگەمەندىكتىڭ ەلەڭ الاڭىنان باستاۋ الاتىن تۇتاس ءبىر ءۇش ۇرپاعىنا ارامزالىق قاسيەت قان ارقىلى، وتباسىنداعى وپاسىز تالىم-تاربيە ارقىلى بەرىلىپ كەلىپتى. رەسەيدە «جاڭا دۆورياندار» دەپ اتالاتىن بۇگىنگى قازاقتىڭ جاتىپىشەر باي-باعلان، مىرزالارى مەملەكەتتىك بيلىك پەن ەكونوميكانى تولىقتاي دەرلىك جاۋلاعان.

وسىنىڭ ايعاعىنداي، سۇعاناق مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ پارا الۋ ۇستىندە ۇستالعاندارى جايىندا تەلەديدار مەن گازەت-جۋرنال ءقازىر كۇن قۇرعاتپاي تاراتىپ جاتقان جايسىز حابارلارعا قۇلاعىمىز قانىعىپ، ەتىمىز ۇيرەندى. مەملەكەتتىك اپپاراتتى جەمقورلاردىڭ ورداسى سانايتىن بولدىق. ال، جەمقورلىق-سىبايلاسقان زاڭ بۇزۋ وزەگى دەسەك، قىلمىسكەرلىكتىڭ ءبىر ۇشى بيلىككە كەلىپ تىرەلەتىنىن امالسىزدان مويىندايمىز. ءسوزىم ءۋاجدى شىعۋ ءۇشىن عالامتوردا كۇنى كەشە ۇشىراتقان مىنا دەرەكتى قاز-قالپىندا بەرىپ وتىرمىن: «قازىرگى ۋاقىتتا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى «مەديسينالىق ساقتاندىرۋ قورى» كوممەرسيالىق ەمەس اكسيونەرلىك قوعامىنىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارىنىڭ بيۋدجەت قارجىسىن جىمقىرۋ، جەكەلەگەن تۇلعالاردىڭ ءىرى كولەمدە مەديسينالىق بەتپەردەلەردى ساتۋ، سونداي-اق، مەديسينا مەكەمەلەرىنىڭ جەكەلەگەن باسشىلارىنىڭ اسا ءىرى كولەمدە بيۋدجەت قارجىسىن جىمقىرۋعا تىرىسۋ دەرەكتەرى بويىنشا ءۇش قىلمىستىق ءىستى تەكسەرىپ جاتىر... كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسكە بولىنگەن اسا ءىرى كولەمدەگى مەملەكەتتىك قارجىنى الاياقتىق جولمەن جىمقىرۋ دەرەگى بويىنشا قىلمىستىق ءىستى تەكسەرىلۋدە. قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ اپپاراتى مەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا شەتەلدىك گۋمانيتارلىق كومەكتىڭ جۇمسالۋى تەكسەرىلە باستادى. دارى-دارمەكتەردى جاسىرۋ جولىن كەسۋ، ەمدەۋ مەكەمەلەرىنەن ۇرلانعان دارى-دارمەكتەردى قايتا ساتۋ سياقتى ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋ شارالارى جالعاسۋدا».

وسى «مەديسينالىق ساقتاندىرۋ قورى» كوممەرسيالىق ەمەس اكسيونەرلىك قوعامى ءتارىزدى، سونداي-اق جۋرناليست گۇلبانۋ ابەنوۆانىڭ قالامگەرلىك قايراتى ارقاسىندا ايداي الەمگە ايگىلى بولعان سامۇرىق-قازىنا قورى جانىنداعى «فارماسيا» فيرماسى سياقتى مىڭداعان مەشكەيلەر ۇيالارى قىمقىرعان قارجىنى وتىز جىلعا كوبەيتىپ كورسەڭىز، توبە شاشىڭىزدىڭ تىك تۇرارىنا يلانامىن.

«الىستان ءدام تاتۋعا» سۇرانىپ-اق تۇرعان بۇگىنگىنىڭ ەركەلەرى مەن سەركەلەرىنىڭ، «سەنگەن قويىم سەن بولساڭ» دەيتىن ءبىزدىڭ باسشى-قوسشىلارىمىزدىڭ، ەل قامىن جەيتىن ەدىگەلەرىمىزدىڭ سىقپىتى وسىنداي.

 «ءبىز-سوعىس جاعدايىندامىز!» دەپ ۇران تاستاعان جوعارى باس قولباسشى وسىناۋ ازعىن توبىرعا ارقا سۇيەي الا ما؟ اسكەري تىلمەن ايتقاندا رەزەرۆى قايدا؟ ونىڭ جوقتىعىنا كوزىمىز جەتتى دەگەن ويدامىن.

قورقاۋ قاسقىرداي ەل ىرىزدىعىن وپىرىپ جەگەن وپاسىزداردىڭ كەسىرىنەن «حالىقتىڭ جەرگىلىكتى جانە ورتالىق بيلىككە سەنبەيتىنىن» اتاپ وتكەن پرەزيدەنت «مەملەكەتتىك باسقارۋدى قايتا قۇرۋ كەرەك» دەپ مالىمدەگەنى سوندىقتان. ويتكەنى، بيلىك ورىندارىن جەمقورلىق، زاڭسىزدىق، بىلىكسىزدىك جايلاعان. بەتكە شىعار مينيسترلەر مەن اكىمدەردىڭ كوبى «وزەكتى پروبلەمالاردى شۇعىل شەشۋدى، ازاماتتارعا مەملەكەتتىك ساياساتتى دۇرىس ءتۇسىندىرۋدى بىلمەيدى»، سەبەبى كوبىنىڭ عىلىمي دارەجەلەرى مەن اتاقتارى ساتىپ الىنعان!

ۇلى ابايدىڭ ساۋالى

سونىمەن، مەملەكەتكە، ەل-جۇرتقا ادال قىزمەت ەتەتىن جاناشىر كادرلاردى قايدان تابامىز؟ دانىشپان ابايدىڭ «زينھار، سەندەردەن سۇرايىن دەپ جۇرگەن» ساۋالىنىڭ ءبىر پاراسى وسىناۋ بىلىكتى، ءبىلىمدى ازاماتتارعا قاتىستى بولسا كەرەك. ءوز داۋىرىندەگى «الىس-جاقىن قازاقتى» سىن تەزىنەن وتكىزگەن حاكىم «ءوزى ەرجەتىپ، اتا-اناسىن تۇزاقتان قۇتقارارلىق بالا قازاقتان تۋا ما ەكەن؟ ونداي بالانى سەندەي اكە، سەنىڭ ەلىڭدەي ەل اسىراپ، وسىرمەك پە ەكەن؟» دەپ نالىعان بولاتىن. ءيا، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، پاراقور اتادان، جەمقور اكەدەن ودان اسىپ تۇسكەن «پەرزەنت» تۋسا كەرەك. تۇتاس ءبىر ۇرپاق اۋىسىپ ۇلگەرەتىن وتىز جىل بويى قوعام ءومىرىنىڭ بارلىق سالاسىندا تەرىس ىرىكتەۋ جۇرگەنىن، بيلىك باسىنا الاياقتار ورنىعىپ، ءوزىنىڭ اقىلى مەن قايراتىنا عانا سەنگەن جىگىتتەر مەن قىزدار مۇحيت اسقانىن جاقسى بىلەمىز. مۇنى بيلىكتىڭ ءوزى مويىنداپ وتىر.

«ءتىپتى باسشىلىق لاۋازىمداردى ايتپاعاننىڭ وزىندە، مينيسترلىكتە قاراپايىم قىزمەتكە ءتيىستى مامان تابۋ وتە قيىن» دەيدى بۇرىنعى اۋىل شارۋاشىلىق ءمينيسترى، كوزىقاراقتى قاۋىمنىڭ پىكىرىنشە بالتاش تۇرسىنبايەۆتان كەيىن سالا احۋالىن جاقسارتۋعا بار كۇش-جىگەرىن جۇمساعان تۇلعا، پروفەسسور اقىلبەك كۇرىشبايەۆ. ال، مامان جوعارى وقۋ ورنىندا تاربيەلەنەدى. ءسىز وسى تاربيەنىڭ ءمانى مەن ماعىناسىنا ءۇڭىلىپ كوردىڭىز بە؟ وزگەنى قايدام، ءوزىمدى ايران-اسىر قىلعان مىنا ءجايتتى الدارىڭىزعا جايىپ سالماقپىن. بۇدان ەكى-ۇش جىل بۇرىن حالىقارالىق FIBAA ۇيىمى وقۋ باعدارلامالارىن اتتەستاتتاۋدان وتكىزگەن بولاتىن. گەرمانيالىق پروفەسسورلار تيبور كليمەنت، ەرحارد روكحول، وليۆەر حانن «ەندى ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتارمەن پىكىرلەسەلىك» دەگەن سوڭ، ونشاقتى بولاشاق مامانداردى ورتاعا شاقىردىق. اڭگىمە بارىسىندا شەتەلدىكتەردىڭ اعىلشىنشا قويعان سۇراقتارىنا شاكىرتتەردىڭ ەشقايسىسى ءلام-ميم دەي الماعان سوڭ ءتىلماشتىڭ جاردەمىنە سۇيەندىك. ال، ەرەجە بويىنشا ماگيسترانتۋرا مەن دوكتورانتۋراعا شەت ءتىلىن ەركىن مەڭگەرگەن، سويلەي دە، جازا دا بىلەتىن تالاپكەرلەر ءتۇسۋى ءتيىس... مۇنى كورگەن كىرپياز نەمىستەر باستارىن شايقاپ، تاڭدانىستارىن جاسىرمادى. «ءبۇيتىپ ءجۇرىپ، قالاي ەل بولاسىڭدار، وزدەرىڭدى وزدەرىڭ نەگە الدايسىڭدار؟» دەگەندە، كىرەرگە تەسىك تاپپادىق.

 «يدەولوگيالىق اپپاراتقا ءبىلىم، تاجىريبە، وي ۇشقىرلىعى، باتىلدىق جەتىسپەيدى» دەي كەلە، پرەزيدەنت «بىزگە باسشىلاردىڭ جاڭا بۋىنىن تاربيەلەۋ كەرەك. ەلدىڭ مۇددەسىن ويلايتىن ماماندار بولماسا، باستامالارىمىز ناتيجەسىن بەرمەيدى» دەپ تۇجىردى. ءاي، قايدام؟ ەلىمىزدىڭ ماڭدايالدى وقۋ ورنىنداعى جاعداي جوعارىداعىداي بولسا، وزگەلەرىندەگى احۋالدىڭ قاندايلىعىن توپشىلاي بەرىڭىز. ءتۇرلى جولدارمەن ماگيستر، دوكتور ديپلومدارىنا قول جەتكىزگەن الاياقتار ەرتەڭ مينيسترلىكتىڭ، اكىمدىكتىڭ، «سك-فارماسيانىڭ» كولدەنەڭ تابىسى مول، بيىك ورىنتاعىنا قونجيىپ، پاراعا بەرگەن قارجىسىن وپ-وڭاي ءوندىرىپ الادى. بىرەر سەكىرىپ، باسشىلىق لاۋازىمعا قول جەتكىزگەن سوڭ توڭىرەگىنە ءوزى سياقتى قۇزعىنداردى جيناي باستايدى، ءسويتىپ ورىسشا «پوروچنىي كرۋگ» دەپ اتالاتىن، اراسىنا ادام تۇگىل شىبىن ەنە المايتىن تابيعي تۇيىق ورتا تۇزەدى.

ۇلى ويشىلدىڭ ساۋالى ءالى جاۋاپسىز قالىپ وتىر...

ەلدى اركىم بيلەي مە؟

قازاق تاريحىندا ءدال مۇنداي ازعىنداۋدىڭ ورىن الىپ وتىرعانى سوڭعى وتىز جىل بەدەلى. بۇل ارنايى زەرتتەۋگە وزەك بولاتىن تاقىرىپ. وتكەندى بەزبەنگە سالساق، قازاق حاندىعىن قۇرعان كوسەمدەر دە، ازاتتىق يدەياسىن بەكەمدەپ، ادەبيەتى مەن عىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاعان الاش ازاماتتارى دا ۇلت ءۇشىن باستارىن بايگەگە تىككەن. ءتىپتى بەرتىندە، تىڭ يگەرۋگە قارسى بولعانى ءۇشىن ورنىنان الىنعان جۇماباي شاياحمەتوۆ تە، سولتۇستىكتەگى بەس وبلىستى رەسپۋبليكا قۇرامىندا ساقتاپ قالعان جۇمابەك تاشەنوۆ تە حالىق ەسەبىنەن كۇن كورۋدى ويلاماعان تۇلعالار. ولار حالىقتىڭ مۇڭى مەن زارىن جان جۇرەگىمەن سەزىنىپ، ەل ەرتەڭىنە ەلەڭدەگەن. وسى رەتتە «حاننىڭ قىزى حالىقتىڭ جولىن جاپپاسىن!» دەپ الەۋمەتتىك جەلىدە مورالدىق-ەتيكالىق تۇيتكىلدىڭ شەتىن شىعارعانى ءۇشىن قۋدالانىپ جاتقان قىزىلوردا وبلىسىنىڭ جاڭاقورعان اۋدانىنىڭ تۇرعىنى ساندۋعاش تۇرلىبەكوۆانىڭ تاعدىرى ويلانتادى. اكىم گۇلشارا ءابدىحالىقوۆا مەملەكەتتىك قىزمەتشى كودەكسىنە لايىقتى ارەكەت قىلماعاندىقتان اتالعان كەلەڭسىز وقيعا ورىن الىپ وتىر. مەملەكەت باسشىسىنىڭ «تۇرعىندارمەن جۇمىس ىستەۋ كەرەك. اكىمدەر مەملەكەتتىڭ ساياساتىن ازاماتتارعا ءتۇسىندىرۋى ءتيىس» دەگەن تاپسىرماسى ءدال وسىنداي دەڭگەيدە ورىندالىپ جاتسا، وزگە لاۋازىمدىلاردان نە ءۇمىت، نە قايىر.

قاي قۇبىلىستىڭ دا باعاسى سالىستىرۋ، سالعاستىرۋ ارقىلى بەرىلەدى عوي. وسى قىزىلوردا وبلىسىن كەڭەس زامانىندا ەركىن نۇرجان ۇلى اۋەلبەكوۆ دەگەن پاراساتتى تۇلعا باسقارعان بولاتىن. بەلگىلى ۇلتجاندى ازامات ءسادۋاقاس اڭسات سول كەزەڭدى بىلايشا ەسكە الادى: «ەرەكەڭ كەلگەندە باسشىلار جاپپاي مەملەكەت ەسەبىنەن وزدەرىنە كوتتەدج تيپتەس ۇيلەر سالۋدى ۇردىسكە اينالدىرىپ، ولارىن بيىك قورشاۋلاتىپ، جاسارىپ-جايناپ ءجۇرىپ جاتقان تۇس ەدى. ەرەكەڭ بارلىق وبلىس، قالا، اۋدان كولەمىندەگى باسشىلارعا ارتىق اۋماعى بار تۇرعىن ۇيلەرىن بالالار باقشاسىنا، ەمحاناعا بەرۋدى تالاپ ەتتى، بيىك قورشاۋلارىن كەستىردى، كەڭشارلارعا قوناق ءۇي، اسحانا، جوق جەرلەرگە مونشا سالعىزدى. قالا باسشىلارىنىڭ ءار شاعىن اۋدانداردا تۇرۋى سول جەردەگى تۇرعىنداردىڭ قام-قارەكەتىن بىلۋىنە، ونى شەشۋىنە كومەكتەسەدى دەپ، ءبىزدىڭ سولاي ەتۋىمىزگە ىقپال ەتتى. وزىنەن باستاپ، وبلىس، قالا باسشىلارىنا قالا كوشەلەرى بەكىتىلدى. ماسەلە كوشەلەردىڭ تازالىعى، كوگال بولۋى عانا ەمەس، سونداعى تۇرعىنداردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن، كوڭىل-كۇيىن زەرتتەۋ، مۇمكىندىگىنشە كومەك بەرۋ. قالاداعى ۇلكەندى-كىشىلى مەكەمەلەردىڭ ءبارىن دەرلىك ءوزى بىرنەشە رەت ارالاپ، جاقسىلارىن باسقالارعا ۇلگى ەتتى، كەمشىلىكتەرى بارلارىنان تۇزەتۋ مىندەتتى تۇردە سۇرالدى.

سىر ەلى ەركىن نۇرجان ۇلى اۋەلبەكوۆتى قاشاندا قۇرمەت تۇتادى. قىزىلوردا قالاسىنىڭ تەمىرجول ۆوكزالىنان باستالىپ، «ماڭگىلىك الاۋ» جانىنان وتەتىن كوشەگە قايراتكەردىڭ اتىنىڭ بەرىلۋى دە تەگىن ەمەس. ەندى، مىنە، دارىندى بالالارعا ارنالعان №4 مەكتەپ-ينتەرناتقا ونىڭ ەسىمى بەرىلىپ، اۋلاسىنا ەرەكەڭە ءمارمار تاستان ءمۇسىنى قويىلدى. بيىل ەرەكەڭنىڭ 90 جىلدىعى دا ەرەكشە اتالىپ وتپەكشى بولىپ، ءىس-جوسپار جاسالدى». ءسادۋاقاس اڭساتتىڭ پىكىرىنشە، ەل ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتكەن ازاماتتىڭ ەسىمى ەل ەسىندە ساقتالىپ قالعان، ءوزى ومىردەن وتسە دە ءقادىرى اسقاقتاي تۇسكەن. ال، وبلىستاردىڭ قازىرگى كەرەناۋ، كەردەڭ باسشىلارىنىڭ اتى-جوندەرى كەيىن ەلدىڭ جادىندا ساقتالار ما ەكەن، سونى ويلادىڭدار ما؟

سونىمەن، ەلدى اركىم بيلەمەۋ ءۇشىن بۇرىنعى-سوڭعى تاريحتى تۇگەندەپ، وتكەن ءومىردىڭ ءدارىسىن الىپ، قورىتىندىسىن شىعارىپ وتىرىمىز ءلازىم.

نە ىستەۋ كەرەك؟

كەڭەس زامانىنىڭ وسىناۋ وتكىر ساۋالى تاعى دا الدىمىزدان شىقتى. «ەلىمىزدە زاڭ ۇستەمدىك ەتۋى ءتيىس. زاڭ الدىندا بيلىك وكىلدەرى دە، ازاماتتار دا بىردەي» دەگەن پرەزيدەنت «ءبىز قولعا العان ساياسي رەفورمالاردى جالعاستىرا بەرەمىز» دەپ ءتۇيدى. ياعني، توقەتەرىن ايتساق، سايلاۋ جۇيەسىن وزگەرتۋ قاجەت، ال پارلامەنت سەناتىن، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن تاراتۋ قارجى تاپشىلىعى جاعدايىندا ۇتىمدى شەشىم بولىپ تابىلادى.

جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ جۇيەسىنە كوشۋ ارقىلى جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ۇكىمەتتەن ەل ازاماتتارىنا ارتىپ، ولاردىڭ كۇش-جىگەرىن بولاشاققا باعىتتالعان جاسامپاز جوسپارلارعا باعدارلاۋعا بولادى.

ويتكەنى، دەرەك پەن دايەككە ۇڭىلسەك، ەل بيۋدجەتى بيىل 1،7 ترلن تەڭگە قارجى جوعالتقان. پرەزيدەنت مالىمدەۋىنە سايكەس «بيۋدجەتتى ۇلتتىق قورداعى ترانسفەرتتەر عانا ۇستاپ تۇر». ياعني، ەل بيۋدجەتىنىڭ ۇشتەن ءبىرى 20 جىل بۇرىن بولاشاق ۇرپاققا دەپ قۇرىلعان ۇلتتىق قوردىڭ ترانسفەرتىنە تيەسىلى. جىل باسىنان بەرى قازاقستان ەكونوميكاسى 1،8 پايىزعا تومەندەگەن، قىزمەت كورسەتۋ سالاسى 5،6 پايىزعا قىسقارعان. ماۋسىمنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، جىلدىق ينفلياسيا 7 پايىزعا تومەندەگەن. بيلىك جىل سوڭىنا دەيىن ينفلياسيا 11 پايىزعا دەيىن جەتۋى مۇمكىن. بۇل ۇرەيلى سيفر. سوندىقتان دا ەكونوميكا مەكەمەلەرى مونەتارلىق ساياساتتان كەينس مودەلىنە كوشۋى كەرەك. قازاننان قاقپاق كەتسە، يتتەن ۇيات كەتەدى دەگەن، جۇزدەگەن باعدارلامالار مەن جوبا-جوسپارلاردى اۋديتتەن وتكىزبەسە، باقىلاۋدى، كونتروللينگتى قالپىنا كەلتىرمەسە بولمايدى. ۇلى توقىراۋدا امەريكانى ساقتاپ قالعان قوعامدىق جۇمىستاردى قولعا الۋ قاجەت. پاندەميادا ۇلتتىق تاعامدارعا سۇرانىس ارتىپ وتىرعاندىقتان، اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋار وندىرۋشىلەرىنە مەملەكەتتىك قولداۋدى كۇشەيتكەن ابزال. جەر پايدالانۋدا شەتى شىعىپ وتىرعان تۇيىندەردى تارقاتقان ءجون. مۇنىڭ ءبارى قيىندىقتى ەلمەن بىرگە ەڭسەرۋگە سەپتەسەر ەدى.

 «ءۇمىت ەتكەن دوستارىم...»

س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى، پروفەسسور اقىلبەك كۇرىشبايەۆ ءبىر سۇحباتىندا «ەلىم دەيتىن ەرگە ەرىم دەيتىن ەل بولۋ كەرەك» دەپتى. «ەل باسىنا كۇن تۋعان ۋاقىتتا، ءتان اۋىرۋىمەن بىرگە جانى كۇيزەلگەن ەلدى سابىرعا شاقىرىپ، ساليقالى ءسوز ايتاتىن زيالى قاۋىم، عالىمدار، ونەر قايراتكەرلەرى ەمەس پە ەدى. جار استىندا جاۋ بارىن الىستان بولجاپ، ەلگە اقىل ايتاتىن سول زيالىلارىمىز وسىنداي دا ەل شەتىنە شىعىپ، ەل باسقارۋ جولىندا ساليقالى ءسوز ايتسا دەيمىن. مەملەكەت باسشىسىنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان زاماناۋي كەشەندى باسقارۋ جولىن حالىققا تۇسىندىرۋگە ات سالىساتىن ەل اعالارى كوبەيسە يگى». ارپا ىشىندە ءبىر بيداي دەگەن، جاقسىلاردىڭ كوزىن كورىپ، سارقىتىن ىشكەن، اقساقال جازۋشى، پروفەسسور قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ دە «حالىقتان ارتىق جانىم جوق! حالىق بولماسا ءسىز دە، ءبىز دە كىمگە كەرەكپىز؟» دەپ، ازاماتتىق ۇستانىمىن تانىتقانىن عالامتوردان وقىدىم. تۇعىرلى تۇلعالاردىڭ ۇندەۋىن ءىلىپ الىپ كەتكەن كوپتىڭ قاراسى قوراش. ادەتتە توپتىڭ الدىن بەرمەيتىن حالىق قالاۋلىلارى بۇگىندە ءۇنسىز.

«ەلۋ جىلدا ەل جاڭا» دەيدى حالقىمىز. قىتىمىر قىستىڭ ءىزىن الا جادىرعان جاز كەلەتىنىندەي، ساياسي، رۋحاني بوداندىقتىڭ سىرەسكەن توڭى جىبيتىنىنە، قوعام ساناسىن تۇمشالاعان بەلگىسىزدىك تۇمانىنىڭ سەيىلەتىنىنە، الەۋمەت اعزاسىن ىندەتكەن دەرتتەن ايىعاتىنىمىزعا يلاناتىن جاننىڭ ءبىرىمىن. سانالى، ساليقالى ۇرپاقتىڭ كەلەتىنىنە، قايمانا قازاقتىڭ بۇرىنعى ەر مىنەزىمەن قايتادان قاۋىشاتىنىنا، «ەلىم دەيتىن ەردىڭ» اتقا مىنەتىنىنە كامىل سەنەمىن. قايران جۇرتىنا تىرەۋ بولاتىن، تۇلپار ءمىنىپ، تۋ ۇستايتىن وعلاندار، قول باستايتىن باھادۇرلەر-سىزدەر مەن بىزدەردىڭ بالالارىمىز، نەمەرەلەرىمىز شوبەرەلەرىمىز. ۇلى ىبىراي «ءۇمىت ەتكەن دوستارىم، سىزدەرگە بەردىم باتامدى» دەپ، احمەت پەن ءمىرجاقىپ باستاعان مىڭداعان شاكىرتكە اق جول نۇسقاعان. ءبىز دە ونەگەلى ۇرپاعىمىزعا قول جايىپ، باتا بەرەلىك! بۇلدىرشىندەرىمىز «الىپپە» مەن «انا ءتىلىن» قايتادان قولدارىنا الاتىن بولدى، جوعالتقانىمىزبەن قاۋىشتىق، سونىڭ ءوزى ءسۇيىنىش! ال، ءال-فارابي بابامىزدىڭ وسيەتىنە ساي «ونەگەلى ءبىلىمدى» جولعا قويۋعا كۇش سالىپ جۇرگەن جاس مينيستر اسحات ايماعامبەتوۆتى ءدۇيىم ەلدىڭ بالە-جالادان قىزعىشتاي قورعاۋى جاڭا زاماننىڭ اق تاڭىنداي اسەر بەرەدى.

مەملەكەتىمىزدىڭ كەلەشەگى ءۇشىن جالعىز پرەزيدەنت ەمەس، ءبىزدىڭ ءبارىمىز جاۋاپتىمىز. كەلەشەك ۇرپاق الدىندا جاۋاپتىمىز.

جەتپىسباي بەكبولات ۇلى،

پروفەسسور، مەملەكەتتىك قىزمەت ارداگەرى