نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىندەگى ءجاسوسپىرىمنىڭ وز-وزىنە قول جۇمساۋى ينتەرنەت كەڭىستىگىندە، قازاقستان باق-ىندا ەڭ كوپ تالقىلانعان تاقىرىپتىڭ بىرىنە اينالدى. قىزمەتتىك تەكسەرۋدىڭ ناتيجەسى شىقپاي جاتىپ-اق ەلىمىزدىڭ بۇكىل ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ داعدارىسى مەن مەكتەپتەگى تۇيىتكىل ماسەلەلەر جايىندا ايتىلعان پىكىرلەردە ەسەپ بولمادى.

ءبىلىم وشاعىنداعى جۇمىس ساپاسىنىڭ تومەندىگى، وقۋشىلاردىڭ وقۋ جۇكتەمەسىنىڭ مولشەردەن تىس ارتىپ كەتكەندىگى تۋرالى كوپتەن بەرى ايتىلىپ ءجۇر. وزىنە ءوزى قول جۇمساۋ جاعىنان وتكەن ونجىلدىقپەن سالىستىرعاندا جاعداي جاقسارعانىمەن، قازاقستان ەرەسەكتەر مەن جاستار اراسىنداعى سۋيسيد سانى بويىنشا الەمدە كوش باستاپ تۇر.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى باس پروكۋراتۋراسىنىڭ قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ جونىندەگى كوميتەتىنىڭ رەسمي اقپاراتىنا سايكەس، وتكەن جىلى جاسوسپىرىمدەر اراسىندا 14 3وز-وزىنە قول جۇمساۋ دەرەگى تىركەلگەن. ال، سۋيسيد جاساۋعا ۇمتىلعانداردىڭ قاتارى ودان دا كوپ بولىپ شىقتى. دەگەنمەن بۇل 2019 جىلمەن سالىستىرعاندا ستاتيستيكانىڭ وڭالعانىن كورسەتەدى. سەبەبى، سول جىلى جاسوسپىرىمدەر اراسىندا 180-گە جۋىق سۋيسيد بولعان. باستى سەبەپ ارينە وتباسىنداعى ماسەلەلەر، الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ بولماۋى، باسقا دا جەكە باسقا قاتىستى تۋىنداعان جايتتار ەكەنى انىق. مەكتەپ، كوللەدج، ۋنيۆەرسيتەت سياقتى وقۋ ورىندارى جاعدايدى وزدىگىنەن وزگەرتە المايدى. وعان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قارجىلاندىرۋدىڭ جەتكىلىكسىزدىگى، ءبىلىم ساپاسىنىڭ تومەندىگى، اۋىل قالاداعى ءبىلىمنىڭ ايىرماشىلىعى، بالالارىنىڭ ءبارىنىڭ بىردەي ساپالى ءبىلىم الا الماۋى-باستى كەدەرگى. ونى ءبىلىم مەكەمەلەرىنىڭ ءبارى بولماسا دا باسىم بولىگى باستان كەشىپ وتىر.

بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى، ازاماتتىق بەلسەندىلەر، عالىمدار مەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارى قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋ سالاسىن ۇدايى نازارىندا ۇستايدى. ولار مەكتەپ وقۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەردىڭ ءىرى جارىستار مەن بايقاۋلارداعى جەتىستىكتەرىن ايتۋمەن شەكتەلمەيدى. سونىمەن قاتار، ءبىلىم ساپاسىنىڭ ناشارلىعىن، سىبايلاس جەمقورلىق، سۋيسيد، الىمجەتتىك ماسەلەلەرىن دە كوتەرىپ كەلەدى. جۋرناليستەر، شەنەۋنىكتەر، عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى مەن حالىقارالىق زەرتتەۋشىلەرى ءۇشىن ءبىلىم ساپاسى، ونىڭ كەلەشەگى مەن قازىرگى پروبلەمالارى-باستى تاقىرىپ. ويتكەنى بۇل سالا ەلىمىزدەگى ءاربىر ازامات پەن اتا-انانىڭ مۇددەسىن قوزعايدى. ءبىلىم سالاسىندا بايىپتى سىني زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىندىگىن كورسەتەتىن سان الۋان دەرەكتەر مەن مىسالدار جەتەرلىك.

قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا بولىنەتىن قارجىنىڭ ازدىعى، وعان بەلگىلى شەكتەۋ قويىلاتىندىعى، بۇل يۋنەسكو-نىڭ ءجىو-نىڭ 5%-7%-ى بويىنشا ۇسىنىستارىنا سايكەس كەلمەيتىن وزەكتى ماسەلە بولىپ قالا بەرەدى. تالاپ بويىنشا كوۆيدتىڭ الدىن-الۋ بويىنشا رسپۋبليكا بيۋدجەتىنىڭ ءبىلىم بەرۋگە جۇمسالاتىن شىعىستارى ەلدىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ 2،5-3،5%-ى شەگىندە وزگەرىپ وتىردى. جىو-گە قاتىستى بۇل ينۆەستيسيا دەڭگەيى تومەن بولىپ سانالادى جانە يۋنەسكو ۇسىنعان دەڭگەيگە جەتپەيدى. دۇنيەجۇزىلىك بانك رەيتينگىنە سايكەس، قازاقستان 2019 جىلى بىلىمگە جۇمسالعان قارجى بويىنشا 217 ەلدىڭ ىشىندە 157ء-شى ورىندا بولدى.

دەگەنمەن، سالىستىرا ايتساق، قازاقستان قىرعىزستان، ۋكراينا، وزبەكستان جانە ءبىرقاتار تمد ەلدەرىنەن وزىپ كەتتى. ال، اۋىل مەن قالاداعى ءبىلىم ساپاسى جەر مەن كوكتەي بولىپ تۇر. ازىرگە ولقىلىق شەشىمىن تاپپاعان ماسەلە بولىپ قالا بەرەدى. ءماجىلىس دەپۋتاتى ي.سميرنوۆا قازىرگى تاڭدا اۋىل مەن قالا بالالارىنىڭ اراسىندا الەۋمەتتىك جاعىنان دا، تاربيەلىك تۇرعىدان دا ايىرماشىلىق بار ەكەنىن راستادى. ساپالى بىلىمگە قول جەتكىزۋ جاعىنان دا تەڭسىزدىك ورىن العان. «ءيا، مەن مەكتەپتەردىڭ بارلىعى نزم سياقتى بولۋىنا قارسى ەمەسپىن. ءبىراق بۇگىندە بۇل مۇمكىن ەمەس... ءدال ءقازىر اۋىلعا بارىپ، بالانىڭ ەشنارسەگە قولى جەتپەي جۇرگەنىن كورەسىڭ. سوندا ول نە ءۇشىن كىنالى؟ قالادا ەمەس اۋىلدا تۋعانى ءۇشىن كىنالى مە؟ ...».

سىنىپتا وقۋشىلاردىڭ مولشەردەن تىس تولىپ كەتكەندىگى، ەكى اۋىسىمدىق ءتىپتى كەي جاعدايدا ءۇش اۋىسىمدىق مەكتەپتەردىڭ بولۋى، ءبىلىم وشاعىندا جىلۋدىڭ جوقتىعى، دارەتحانانىڭ دالادا ورنالاسۋى، كۇردەلى جوندەۋدى تالاپ ەتەتىن عيماراتتاردىڭ جاعدايى. وسىنىڭ ءبارى شەشىمىن تاپپاي تۇرعاندا ءمۇعالىم بالانىڭ وز-وزىنە قول جۇمساۋعا بەيىمدىلىگىن، انىعىراق ايتقاندا پسيحولوگيالىق ماسەلەلەرىن بايقايدى دەۋدىڭ ءوزى ارتىق.

قازاقستاننىڭ 2021 جىلعى بيۋدجەتى 13،7 تريلليون تەڭگەنى قۇرادى. 2018 جانە 2019 جىلدارمەن سالىستىرعاندا كوپتەگەن سالالار، سونىڭ ىشىندە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قارجىلاندىرۋ ايتارلىقتاي قىسقارىپ، وزگەرىستەرگە ۇشىرادى. ماسەلەن، 2021 جىلى مەملەكەت ەسەبىنەن قۇرىلىس سالۋ، «وتباسى بانكى» تولەمدەرى، قورعانىس مينيسترلىگىن، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىن، ءتىپتى ۇقك-نى قارجىلاندىرۋ سياقتى كوپتەگەن سالاعا بيۋدجەتتىك شىعىستار قىسقاردى. تەك ءبىر عانا قاۋىپسىزدىك ورگانى، اتاپ ايتقاندا شەكاراشىلار ءۇشىن جۇمسالاتىن شىعىن ايتارلىقتاي ءوستى. الايدا، 2021 جىلى ءبىلىم بەرۋ سالاسىن قارجىلاندىرۋدىڭ قىسقارۋىنا ەڭ الدىمەن پاندەميا مەن سونىڭ كەسىرىنەن بولعان ەكونوميكالىق داعدارىس اسەر ەتتى. وعان قاراستىرىلعان قاراجات 1،3 ترلن تەڭگەنىڭ كولەمىندە. مىسالى، سالىستىرۋ ءۇشىن ايتا كەتەيىك، 2019 جىلى مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ ءبىلىم بەرۋگە جۇمسالعان قارجىسى ءبىرشاما ءوسىپ، جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 3،62 پايىزدىق ۇلەسىمەن 2،33 ترلن تەڭگەنى قۇرادى. 2020 جىل ءبىلىم بەرۋ سالاسى ءۇشىن رەكوردتىق جىل بولدى جانە ەلدىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ 4،5 پايىزى جاعدايىندا 3،1 تريلليون تەڭگەدەن استام قارجىنى قۇرادى.

قاراجاتتان شەكتەۋ قازاقستاننىڭ بولاشاعى سانالاتىن جانە ونىڭ دامۋىنا ۇلەس قوساتىن «كيەلى» دەپ سانالىپ كەلگەن نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى مەن نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىنە دە اسەر ەتتى. ءبىر عانا نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءوزى 2021 جىلعا ارنالعان بيۋدجەتىندە مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋدىڭ ۇشتەن بىرىنەن استامىن جوعالتتى. ءبىراق جوعارى ءبىلىمدى قولداۋعا جانە عىلىمدى دامىتۋعا جۇمسالاتىن شىعىندار ساقتالىپ قالدى. قايتا ونىڭ كولەمى ءوستى.

قورىتا ايتساق، 2025 جىلعا قاراي PISA ناتيجەلەرى بويىنشا قالا مەن اۋىل مەكتەپتەرى اراسىنداعى ءبىلىم دەڭگەيىندەگى الشاقتىق ازايادى. 1000 جاڭا مەكتەپ سالىنادى. 5000 مەكتەپكە جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. مۇنىڭ ءبارى «ءبىلىمدى ۇلت» ۇلتتىق جوباسىنىڭ اياسىندا اتقارىلماق. ياعني، اتالعان باعدارلامانىڭ ۋادەسى وسىنداي. ال، ءبىزدىڭ قولىمىزدان ونىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىنە قول جەتكىزۋگە بولادى، دەپ ۇمىتتەنۋدەن باسقا امال جوق. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسىنە «قورقىتۋ» جانە «كيبەربۋللينگ» ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى بەكىتۋ مىندەتىمەن بىرگە بۇل قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «ومىرلىك قيىندىقتاردى جەڭە الاتىن ەرىك-جىگەرى كۇشتى وپتيميستەر جاڭا بۋىنىن قالىپتاستىرۋ» يدەياسىنا وڭ اسەرىن تيگىزۋى مۇمكىن. ءبىراق ازىرگە مۇنى قازاق قوعامى ءساتتى جۇزەگە اسىرىپ جاتقان جوق.

A+Analytics زەرتتەۋ ورتالىعى