ۇكىمەت پەن بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا نارازىلىقتىڭ ارتۋى دا اۋقىمدى شەرۋلەرگە اسەر ەتتى.
بۇعان جاۋاپ رەتىندە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ 2022 جىلدىڭ 5 قاڭتارىنان باستاپ ماڭعىستاۋ وبلىسى مەن الماتىدا توتەنشە جاعداي جاريالادى. مامين كابينەتى سول كۇنى وتستاۆكاعا كەتتى. توتەنشە جاعداي از ۋاقىتتا بۇكىل ەلدە بولدى. توقايەۆتىڭ وتىنىشىنە جاۋاپ رەتىندە ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى (ۇقشۇ) – رەسەي، ارمەنيا، بەلارۋس، قىرعىزستان، تاجىكستان جانە قازاقستاننىڭ ءوزى كىرەتىن وداقتاس مەملەكەتتەردىڭ اسكەري اليانسى– قازاقستانعا اسكەر ەنگىزۋگە كەلىستى. ماقسات بىتىمگەرشىلىك دەپ جاريالاندى. بۇرىنعى پرەزيدەنت نازاربايەۆ قازاقستان قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىنەن بوساتىلدى.
پرەزيدەنت توقايەۆ جەڭىلدىك رەتىندە كولىك گازىنىڭ ليترىنە 50 تەڭگە كولەمىندە بولاتىنىن، باعانى كوتەرۋگە 6 ايلىق موراتوريي جاريالادى. 7 قاڭتاردا ول مالىمدەمەسىندە "ەلدىڭ بارلىق ايماقتارىندا كونستيتۋسيالىق ءتارتىپ نەگىزىنەن قالپىنا كەلتىرىلدى" دەدى. سونداي-اق ول اسكەرلەر نارازىلىق بىلدىرۋشىلەرگە اتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ەسكەرتۋسىز اتۋ تۋرالى بۇيرىق بەردى. ول "بانديتتەر مەن تەرروريستەر" دەگەن ءسوز قولداندى جانە كۇش قولدانۋ ارقىلى ولاردى جويۋ جالعاساتىنىن مالىمدەدى.
10 قاڭتاردا بيلىك نارازىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ ءۇشىن ازا تۇتۋ كۇنىن جاريالادى. 11 قاڭتاردا توقايەۆ قازاقستاندا ءتارتىپ ورناعانىن ايتتى. ول 13 قاڭتاردا ۇقشۇ اسكەرلەرى ەلدەن شىعارىلا باستايتىنىن جانە الداعى 10 كۇندە تولىق شىعارىلاتىنىن حابارلادى. وتكەن كۇندەرگە قاتىستى پارلامەنتتە سويلەگەن سوزىندە ول حالىقتىڭ تابىس تەڭسىزدىگىنە نارازىلىعىن مويىنداپ، نازاربايەۆ پەن ونىڭ سەرىكتەستەرىن بايلىعىنا بايلانىستى سىنعا الدى. ول سونداي-اق جاڭا پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆتى ۇسىندى. ەل استاناسى نۇر-سۇلتانعا حالىقارالىق اۋە رەيستەرى قايتا جانداندى.
رەسمي اقپارات وقيعا كەزىندە 164 ادام قازا تاپقانى حابارلادى (كەيىن وزدەرى تەرىسكە شىعاردى)، 9 900-دەن استام ادام قاماۋعا الىنعانى جاريالاندى.
كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن بۇرىنعى كەڭەس وداعى ۇكىمەتىمەن بايلانىسى بار اۋقاتتى ادامدار جەكەشەلەندىرۋدەن بايلىق جيناپ، باعالى رەسۋرستارى بار اۋماقتاردى يەمدەنىپ، ارتىقشىلىقتارعا يە بولدى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى بولدى، ەلدى 1990 جىلدان 2019 جىلعا دەيىن باسقاردى. وسى ۋاقىت ىشىندە حالىقارالىق باقىلاۋشىلار قازاقستانداعى بىردە-بىر سايلاۋدى ءادىل دەپ تانىمادى، نازاربايەۆ The Daily Telegraph جازعانداي، اۆتوريتاريزم، نەپوتيزم جانە قارسىلاستارىن ۇستاۋ ارقىلى ەلدى باسقارىپ وتىردى.
وسى كەزەڭدە قازاقستان 2010 جىلداردىڭ ورتاسىندا مۇناي باعاسى تومەندەگەنگە دەيىن مۇناي ءوندىرۋ ەكونوميكالىق ءوسىمىنىڭ ۇلكەن پايىزىن قۇرايتىن ورتالىق ازياداعى ەڭ كۇشتى ەكونوميكاسى بار ەلدەردىڭ ءبىرى بولدى.
جاڭاوزەن وقيعاسى
ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى مۇناي ءوندىرۋشى قالا جاڭاوزەندە جۇمىسشىلاردىڭ ەرەۋىلدەرى مەن شەرۋلەرى بۇرىن دا وتكەن. 2011 جىلى قالادا تاۋەلسىزدىك كۇنىنىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا كوتەرىلىس بولىپ، رەسمي مالىمەتتەر بويىنشا 16 ادام قازا تاۋىپ، 100 ادام جاراقات العان. قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىك كۇشتەرى جۇمىس جاعدايىن جاقسارتۋدى تالاپ ەتكەن نارازىلىق بىلدىرۋشىلەرگە وق جاۋدىردى. وسى ۋاقىت ىشىندە جاڭاوزەندە سۇيىتىلعان گازدىڭ ءليترىنىڭ باعاسى شامامەن 30-35 تەڭگەنى قۇرادى جانە سودان بەرى بىرنەشە رەت كوتەرىلدى.
2018 جىلىعى نارازىلىقتار مەن دەمونستراسيالاردىڭ باسىپ-جانشتالدى. نازاربايەۆ ءومىر بويىنا قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ تاعايىندالدى.
2019 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ قازاقستان ۇكىمەتى مەملەكەتتىك گازدى سۋبسيديالاۋدى بىرتە-بىرتە توقتاتىپ، ونىڭ ورنىنا نارىققا باعانى انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرۋ ءۇشىن سكگ ەلەكتروندى نارىقتىق ساۋداسىنا كوشۋ ساياساتىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇرگىزدى، ناتيجەسىندە (Eurasianet مالىمەتتەرى بويىنشا) گاز باعاسى كوتەرىلدى.
2020 جىلدىڭ قاڭتارىندا جاڭاوزەندە قالا تۇرعىندارى 55 تەڭگەدەن 65 تەڭگەگە دەيىن كوتەرىلگەن گاز باعاسىن تومەندەتۋدى تالاپ ەتكەن نارازىلىق اكسياسى ءوتتى.COVID-19 پاندەمياسى ەكونوميكاعا اسەر ەتكەندىكتەن، ۇنەمدەۋ شارالارى مەن ۇكىمەتتىڭ ەكونوميكالىق ىنتالاندىرۋىنىڭ جەتكىلىكسىز مولشەرى ينفلياسيا مەن جالاقىنىڭ جەتىسپەۋىنە اكەلدى.
2022 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ، جاڭاوزەندىك نارازىلىق بىلدىرۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، سۇيىتىلعان گاز باعاسى ەكى ەسەگە جۋىق ءوسىپ، ليترىنە 120 تەڭگەگە دەيىن كوتەرىلىپ، تۇرعىنداردىڭ نارازىلىعىن تۋدىردى. بۇرىنعى كوشباسشى نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا، ۇلتتىڭ وليگارحياسىنا، جەمقورلىق جانە ەكونوميكالىق تەڭسىزدىككە نارازىلىق شەرۋدى ودان ءارى كۇشەيتتى.
2 قاڭتار
2 قاڭتار كۇنى تاڭەرتەڭ جاڭاوزەن قالاسىنىڭ تۇرعىندارى گاز باعاسىنىڭ وسۋىنە نارازىلىق رەتىندە جولداردى جاۋىپ تاستادى. سول جەردەن شەرۋشىلەر ماڭعىستاۋ اكىمى نۇرلان نوعايەۆ پەن قالا اكىمى ماقسات يباعاروۆتى باعانى تۇراقتاندىرۋ جانە جانارماي تاپشىلىعىن بولدىرماۋ شارالارىن قابىلداۋعا شاقىردى. تۇرعىندار جاڭاوزەن قالاسى اكىمىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى عالىم بايجانوۆپەن كەزدەسىپ، جينالعاندارعا قالا اكىمدىگىنە شاعىم حات جازۋعا كەڭەس بەردى، وندا نارازىلىق بىلدىرۋشىلەر ولاردىڭ شاعىمدارىن قالا بيلىگى ەلەۋسىز قالدىرعانىن ەسكە الدى.
3 قاڭتار
ءتۇنى بويىنا جۇزدەگەن جاڭاوزەندىكتەر جينالىپ، قالا الاڭىندا لاگەر قۇردى. تۇستەن كەيىن جينالعان حالىققا باسقا تۇرعىندار دا قوسىلدى، الاڭدا شامامەن 1000 ادام ءان ايتىپ، جەرگىلىكتى باسشىلاردى تىكەلەي سايلاۋدى تالاپ ەتتى. پوليسيا قىزمەتكەرلەرى دەمونستراسيا كەزىندە الاڭدا تۇردى، ءبىراق شەرۋگە ارالاسپادى. ماڭعىستاۋ اكىمى نۇرلان نوعايەۆ پەن جاڭاوزەن قالاسىنىڭ اكىمى ماقسات يباعاروۆ، سونداي-اق قازاق گاز وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ ديرەكتورى ناقبەرگەن تولەپوۆ الاڭعا شىعىپ، گاز باعاسىن 85-90 تەڭگەگە دەيىن تۇسىرەمىز دەپ ۋادە بەرىپ، نارازىلىق تانىتقانداردى تىنىشتاندىرۋعا تىرىستى، بۇل شەرۋشىلەردىڭ كوڭىلىنەن شىقپادى. اشۋلى حالىق نوعايەۆتى دا، ونىڭ قاراماعىنداعىلاردى دا الاڭنان قاشۋعا ءماجبۇر ەتتى.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ جاعدايعا بايلانىستى Twitter-دەگى جاۋابىندا ۇكىمەتكە ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى جاعدايدى "قۇقىقتىق سالاداعى ەكونوميكالىق تۇرعىدان ەسكەرە وتىرىپ" قاراستىرۋدى تاپسىردى. ول سونداي-اق شەرۋشىلەردى قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزباۋعا شاقىرىپ، قازاقستاندىق ازاماتتاردىڭ جەرگىلىكتى جانە ورتالىق بيلىككە "زاڭعا سايكەس" جاريا تۇردە ءوز داۋىسىن بىلدىرۋگە قۇقىعى بار ەكەنىن ەسكە سالدى. ماڭعىستاۋدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىن قاراۋ ءۇشىن پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنباسارى ەرالى توعجانوۆ باستاعان ۇكىمەتتىك كوميسسيا قۇرىلدى.
تۇتقىندالعاندار تۋرالى حابارلامالار نۇر-سۇلتان، اقتوبە جانە الماتى قالالارىندا پايدا بولدى. الماتىدا رەسپۋبليكا الاڭى مەن استانا الاڭى جابىلىپ، قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەرى تارتىلدى. باسقا قالالاردا قوعامدىق ورىنداردا پوليسيا كوبەيگەن.
اقتاۋدا ءبىر توپ نارازىلىق بىلدىرۋشىلەر قالا اكىمشىلىگى عيماراتىنىڭ الدىنداعى ىنتىماق الاڭىنا شىعىپ، لاگەر ءۇشىن شاتىرلار مەن كيىز ۇيلەر تىككەن. كەشكە قاراي الاڭعا شامامەن 6000 دەمونسترانت جينالىپ، گاز باعاسىن تومەندەتۋدى، سونداي-اق ۇكىمەتتىڭ وتستاۆكاعا كەتۋىن تالاپ ەتتى. ولارعا قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى كورشى وبلىستار مەن قالالاردان كەلگەن باسقا دا قولداۋشىلار توپتارى قوسىلدى. ميتينگكە ماڭعىستاۋ اكىمى نۇرلان نوعايەۆ بارىپ، جينالعان جۇرتشىلىققا قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ گاز باعاسىن تومەندەتكەنىن جانە باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ گاز جەتكىزۋشىلەرىنە باعالىق ءسوز بايلاسۋ دەگەن كۇدىكپەن مونوپولياعا قارسى تەكسەرۋ باستاعانىن ەسكە سالدى. نوعايەۆ اقتاۋلىق شەرۋشىلەردى قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتاۋعا شاقىرىپ، بيلىكپەن سىندارلى ديالوگ جۇرگىزۋدى ۇسىندى.
4 قاڭتار
4 قاڭتاردا الماتىنىڭ ورتالىعىنا 1000-عا جۋىق ادام جينالدى. پوليسيا نارازىلىق بىلدىرۋشىلەردى تاراتۋ ءۇشىن شۋلى گراناتالار مەن كوزدەن جاس اعىزاتىن گاز قولداندى. توقايەۆ ماڭعىستاۋ اۋدانى مەن الماتى قالاسىندا جەرگىلىكتى ۋاقىت بويىنشا 5 قاڭتار 01:30-دان جەرگىلىكتى ۋاقىت بويىنشا 19 قاڭتار 00:00-گە دەيىن توتەنشە جاعداي ەنگىزۋ تۋرالى جارلىقتارعا قول قويدى. توقايەۆتىڭ ايتۋىنشا، نارازىلىق بىلدىرۋشىلەردىڭ بارلىق زاڭدى تالاپتارى قاراستىرىلادى. ارنايى كوميسسيا نارازىلىق بىلدىرۋشىلەرمەن كەزدەسكەننەن كەيىن گاز باعاسىن ليترىنە 50 تەڭگەگە دەيىن تومەندەتۋگە كەلىستى. NetBlocks ينتەرنەت-قاداعالاۋ ۇيىمى حالىقتىڭ ساياسي نارازىلىعىن ءبىلدىرۋ مۇمكىندىگىن شەكتەۋ ءۇشىن "ۇيالى بايلانىس قىزمەتتەرىنە كەدەرگى جاسايتىن" ەلەۋلى ينتەرنەت ۇزىلىستەرىن قۇجاتتاعان. تالدىقورعاندا دا حالىق نارازىلىق بىلدىرە باستادى.
5 قاڭتار
5 قاڭتاردا توقايەۆ ۇكىمەتتىڭ وتستاۆكاسىن قابىلدادى. سول كۇنى Reuters ءتىلشىسىنىڭ حابارلاۋىنشا، قاۋىپسىزدىك كۇشتەرى ولاردى كوزدەن جاس اعىزاتىن گاز بەن شۋىلدى گراناتالارمەن تاراتا الماعان سوڭ، مىڭداعان نارازىلىق بىلدىرۋشىلەر الماتى قالاسىنىڭ ورتالىعىنا قاراي العا ۇمتىلدى. سول كۇنى كەيىنىرەك توقايەۆ بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىنەن كەتكەنىن، ال بۇل قىزمەتتى توقايەۆتىڭ ءوزى اتقارعانىن حابارلادى. ساندىق قۇقىقتاردى باقىلاۋشى NetBlocks ينتەرنەت ۇزىلىستەرى ساعات 17:00-دە كۇشەيگەنىن حابارلادى. جەرگىلىكتى ۋاقىت بويىنشا كەشكى بەسكە دەيىن قازاقستاندى "ەل بويىنشا ينتەرنەت بۇعاتتالدى". ودان ءبىر كۇن بۇرىن ءموبيلدى ينتەرنەت ۇزىلىستەرى مەن ءىشىنارا شەكتەۋلەر بولدى.
الماتىدا قالا اكىمىنىڭ كەڭسەلەرىنە باسىپ الىنىپ، وتقا وراندى. بەيبىت شەرۋمەن قاتار زورلىق-زومبىلىق وقيعالارى كوبەيە باستادى. اتقىش قارۋلار ساقتالعان ورىندار باسىپ الىندى. الماتى حالىقارالىق اۋەجايىندا اۋە رەيستەرىنىڭ توقتاتىلۋىنا جانە باعىتىنىڭ وزگەرۋىنە اكەلدى. شەرۋشىلەردىڭ بەس ۇشاقتى باسىپ العانى تۋرالى حابارلاردى ۇكىمەت حابارلادى. الماتى اۋەجايىن قايتارىپ الۋعا ارەكەتتەنگەن قازاقستان ارمياسىنىڭ ەكى ساربازى قازا تاپتى. رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك اقپارات قۇرالدارى شەرۋشىلەر پرەزيدەنت توقايەۆتىڭ ۇيىنە دە مىلتىق پەن گراناتامەن شابۋىل جاساپ، ونىڭ ءىشىنارا قيراعانىن حابارلادى. سونىمەن قاتار، بيلىكتەگى «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ كەڭسەلەرى دە ورتەندى. «اتامەكەن» قازاقستاندىق بيزنەس-لوببي توبى بانكتەرگە، دۇكەندەرگە جانە مەيرامحانالارعا جاسالعان شابۋىلدار تۋرالى حابارلادى.
ىشكى ىستەر مينيسترلىگى وڭتۇستىكتەگى شىمكەنت پەن تاراز قالالارىندا دا ۇكىمەتتىك عيماراتتارعا شابۋىل جاسالعانىن حابارلادى.
تالدىقورعاندا بۇرىنعى كوشباسشى نازاربايەۆتىڭ ءمۇسىنىن «شال، كەت!» دەپ ۇرانداعان دەمونسترانتتار قۇلاتىپ، قيراتتى.
ءتۇس اۋا پرەزيدەنت توقايەۆ 19 قاڭتارعا دەيىن بۇكىل ەل بويىنشا توتەنشە جاعداي جاريالادى. بۇل ساعات 23:00-دەن 07:00-گە دەيىن كومەندانتتىق ساعاتتى، قوزعالىستى ۋاقىتشا شەكتەۋدى جانە جاپپاي جينالۋعا تىيىم سالۋدى قامتيدى. تەلەارنادا سويلەگەن سوزىندە پرەزيدەنت «مەن بارىنشا قاتال ارەكەت ەتۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن» دەدى جانە ونىڭ ەلدەن قاشۋ نيەتى جوق ەكەنىن ايتتى.
6 قاڭتار
نارازىلىقتار قازاقستانداعى ەڭ ءىرى مۇناي كەنىشى تەڭىزدەگى ءوندىرىستى توقتاتتى.
قازاقستانداعى ەڭ جوعارى مۇناي كەن ورنى تەڭىزدە مۇناي ءوندىرۋ قىسقاردى. اقش-تىڭ مۇناي ءوندىرۋشىسى Chevron Corporation تەڭىز مۇناي كەن ورنىن باسقاراتىن تەڭىزشيەۆرويلدىڭ (تشو) 50% ۇلەسىنە يە.
ق ر ىشكى ىستەر مينيسترلىگى: "الماتى قالالىق ءىىد قىزمەتكەرلەرى قاراساي باتىر جانە ماسانچي كوشەلەرىندە تازالاۋ جۇمىستارىن باستادى. ءتارتىپ بۇزۋشىلاردى ۇستاۋ شارالارى جۇرگىزىلۋدە. بارلىعى 2 مىڭعا جۋىق ادام قاماۋعا الىندى" دەپ مالىمدەمە جاسادى.
ونداعان شەرۋشىلەر مەن كەم دەگەندە 12 پوليسيا قىزمەتكەرى قازا تاپقانى، ءبىر پوليسەيدىڭ باسى كەسىلگەنى جاريالاندى. الماتىداعى كۋاگەرلەر ۇكىمەتتىك عيماراتتاردى باسىپ الۋ نەمەسە ورتەپ جىبەرۋ جانە جاپپاي توناۋ سياقتى حاوس كورىنىستەرىن سيپاتتادى. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى تارتىپسىزدىكتەر كەزىندە 2298 ادامنىڭ قاماۋعا الىنعانىن ايتسا، پوليسيا وكىلى سالتانات ازىربەك «حابار 24» مەملەكەتتىك ارناسىنا «ونداعان شابۋىل جاساعان ادامنىڭ كوزى جويىلدى» دەپ مالىمدەدى.
6 قاڭتار كۇنى تاڭەرتەڭ پرەزيدەنت توقايەۆ ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمىنا كومەك كورسەتۋ تۋرالى رەسمي ءوتىنىش جاساعاننان كەيىن 3 مىڭ رەسەيلىك اسكەر قازاقستانعا كەلدى. ارمەنيا، بەلارۋس، قىرعىزستان جانە تاجىكستان دا اسكەر جىبەردى.
6 قاڭتاردا اقتاۋ قالاسىندا نارازىلىق بىلدىرۋشىلەر تۇردى. جاڭاوزەننىڭ ورتالىعىندا التى مىڭ ادام نارازىلىق ءبىلدىردى. جاڭاوزەن قالاسىنىڭ اكىمى ماقسات يباعاروۆ «جەرگىلىكتى بەلسەندىلەردىڭ ەشقايسىسى قۋدالانبايدى» دەپ مالىمدەدى.
7 قاڭتار
7 قاڭتاردا پرەزيدەنت توقايەۆ جانارماي باعاسىنىڭ ليترىنە 50 تەڭگەلىك شەكتى 6 ايعا قالپىنا كەلتىرىلگەنىن ايتتى.
توقايەۆ مالىمدەمەسىندە: «ەلدىڭ بارلىق ايماقتارىندا كونستيتۋسيالىق ءتارتىپ نەگىزىنەن قالپىنا كەلتىرىلدى» دەدى. سونداي-اق ول اسكەرلەرگە قارسىلىق بىلدىرگەندەرگە ەسكەرتۋسىز وق اتۋعا بۇيرىق بەرگەنىن جاريالاپ، وقيعاعا قاتىسۋشىلاردى "بانديت" دەپ اتادى. "لاڭكەستەرگە" كۇش قولدانۋدىڭ جالعاسا بەرەتىنىن ايتتى. ول حالىق الدىندا سويلەگەن سوزىندە "شەتەلدەن تاراپتاردى ماسەلەلەردى بەيبىت جولمەن شەشۋ ءۇشىن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە شاقىرعان ۇندەۋلەردى ەستيمىز، بۇل بوس ءسوز. قىلمىسكەرلەرمەن، قانىشەرلەرمەن قانداي كەلىسسوزدەر بولۋى مۇمكىن؟ ولاردى جويۋ كەرەك جانە بۇل ورىندالادى" دەدى. ول ءتارتىپ ورناتۋعا كومەكتەسۋگە اسكەر جىبەرگەنى ءۇشىن رەسەيگە العىسىن ءبىلدىردى.
رەسەيدىڭ قورعانىس مينيسترلىگى رەسەي اسكەرلەرىن قازاقستانعا ەنگىزۋ ءۇشىن تاۋلىك بويى 70-تەن استام ۇشاق ۇشىپ جاتقانىن جانە ولار الماتىنىڭ باس اۋەجايىن باقىلاۋعا كومەكتەسەتىنىن مالىمدەدى. بىرنەشە رەسەيلىك اقپارات كوزدەرىنىڭ حابارلاۋىنشا، بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءۇش قىزى مەن ولاردىڭ وتباسىمەن ەلدەن كەتكەن. نازاربايەۆتىڭ قايدا كەتكەنى بەلگىسىز، ءبىراق ول دەنساۋلىعىنا بايلانىستى ەلدەن كەتكەن كورىنەدى دەپ جازىلدى.
جاڭاوزەندە بەيبىت شەرۋ ءوتتى، وندا نارازىلار جاڭا ۇكىمەت قۇرۋدى، ازاماتتىق قۇقىق قورعاۋشىلارعا كوبىرەك ەركىندىك بەرۋدى جانە 1993 جىلعى قازاقستان كونستيتۋسياسىنا قايتا ورالۋدى سۇرادى. نارازىلىقتار اقتاۋدا دا جالعاستى.
قازاقستان ۇكىمەتى الماتىدا قوسىمشا جەتى پوليسەيدىڭ قازا تاپقانىن حابارلادى. 22 جاستاعى يزرايل ازاماتى ليەۆان كوگەاشۆيلي الماتىدا جۇمىسقا كولىكپەن بارا جاتقاندا وق ءتيىپ ءولدى. يزرايل سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ونىڭ قازاقستاندا بىرنەشە جىلدان بەرى تۇرىپ جاتقانىن جاريالادى جانە ونىڭ وتباسى ونىڭ نارازىلىق اكسيالارىنا قاتىسى جوق ەكەنىن مالىمدەدى.
8 قاڭتار
جاڭاوزەندە نارازىلىقتار جالعاستى.
ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى كوميتەتتىڭ بۇرىنعى باسشىسى جانە بۇرىنعى پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆتىڭ مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاسادى دەگەن كۇدىكپەن قاماۋعا الىنعانىن حابارلادى. Eurasianet-تە جازعان دجواننا ليلليس ءماسىموۆتىڭ مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋ ارەكەتىنە قاتىسۋ مۇمكىندىگىن سەنىمدى دەپ سانايدى، بۇل قازاقستانداعى ەليتالىق ساياساتتىڭ وزگەرۋىن بىلدىرەدى.
ىشكى ىستەر مينيسترلىگى نارازىلىقتاردىڭ سالدارىنان 4404 ادامنىڭ ۇستالعانىن جانە كەمىندە 40 ادامنىڭ قازا تاپقانىن حابارلادى.
قازاقستان بيلىگى كۇدىكتى ءسوز بايلاسۋعا بايلانىستى 180 گاز ساتۋشىسىنا قاتىستى ەل بويىنشا مونوپولياعا قارسى تەرگەۋدى باستادى.
9 قاڭتار
9 قاڭتاردا ىشكى ىستەر مينيسترلىگى باستاپقى باعالاۋلار بويىنشا مۇلىكتىك شىعىن شامامەن 175 ميلليون ەۋرونى قۇرايتىنىن ايتىپ، 100-دەن استام كاسىپورىندار مەن بانكتەرگە شابۋىل جاسالىپ، تونالىپ، 400-گە جۋىق كولىك قيراعانىن ايتتى. مينيسترلىك تارتىپسىزدىكتەرگە قاتىستى 125 بولەك تەرگەۋ اياسىندا 160-تان استام ادامنىڭ قازا تاپقانىن جانە 5000-نان استام ادامنىڭ جاۋاپ الۋ ءۇشىن قاماۋعا الىنعانىن راستادى. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى 2200-دەن استام ادام نارازىلىقتاردان زارداپ شەككەندەرگە ەم ىزدەگەنىن جانە 1300-گە جۋىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرىنىڭ جارالانعانىن حابارلادى. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ كەڭسەسى بارلىعى 5800 ادامنىڭ ۇستالعانىن حابارلادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى بارلىعى 164 ادام، ونىڭ ىشىندە ەكى بالا قازا تاپقانىن حابارلادى. سونداي-اق، قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى قالاسى الماتىدا 103 ادامنىڭ قازا تاپقانى كورسەتىلگەن. ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرلان تۇرعىمبايەۆ باسپا ءسوز ءماسليحاتىن وتكىزىپ، «بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىندا جاعداي تۇراقتاندى... ەلدە ءتارتىپتى قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا تەرروريزمگە قارسى وپەراسيا جالعاسۋدا» دەدى.
10 قاڭتار
10 قاڭتاردا ۇكىمەت نارازىلىق قۇرباندارى ءۇشىن ازا تۇتۋ كۇنى دەپ جاريالادى. قازاقستاننىڭ ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ەل بويىنشا بارلىعى 7 939 ادام ۇستالعانىن حابارلادى. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى، قازاقستاننىڭ قارسى بارلاۋ جانە لاڭكەستىككە قارسى اگەنتتىگى ەلدەگى جاعداي «تۇراقتالدى جانە باقىلاۋدا» دەپ مالىمدەدى. توقايەۆ نارازىلىق اكسيالارىن «توڭكەرىس جاساۋ ارەكەتى» دەپ اتادى. وتكەن اپتادا ۇكىمەت عيماراتتارى مەن قاۋىپسىزدىك كۇشتەرىنە شابۋىل جاساعانداردىڭ قاتارىندا «شەتەلدە دايىندالعان يسلامشىل راديكالدار» بولعانىن جاريالادى جانە پوليسيا جاعدايدى باقىلاۋعا الۋ ءۇشىن 8000-عا جۋىق ادامدى ۇستاعانى حابارلاندى.
الماتىدا ينتەرنەت بايلانىسى بەس كۇن ءۇزىلىپ قالعاننان كەيىن قايتا قوسىلدى.
11 قاڭتار
11 قاڭتاردا ۇقشۇ اسكەري اليانسىنىڭ ونلاين-ماجىلىسىندە بەينەبايلانىس ارقىلى سويلەگەن سوزىندە توقايەۆ ءقازىر قازاقستاندا ءتارتىپ ورناعانىن ايتىپ، نارازىلىق شەرۋلەرىن توقتاعانىن جەتكىزدى. ول ۇقشۇ-نىڭ قازاقستانداعى ميسسياسىن اياقتاعانىن جانە 13 قاڭتاردا ەلدەن شىعارىلا باستايتىنىن جانە الداعى 10 كۇندە تولىعىمەن شىعارىلاتىنىن حابارلادى. رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين قازاقستاندى «شەتەل قولداۋ كورسەتكەن لاڭكەستىك كوتەرىلىس وقيعاسىنان قورعاۋدا جەڭىسكە جەتكەنىن مالىمدەدى جانە وزگە دە بۇرىنعى كەڭەستىك مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارىنا ماسكەۋ باسقاراتىن اليانس (ۇقشۇ) ولاردى دا قورعايتىنىنا ۋادە بەردى.
وتكەن كۇندەرگە قاتىستى پارلامەنتتە سويلەگەن سوزىندە توقايەۆ حالىقتىڭ تابىس تەڭسىزدىگىنە نارازىلىعىن مويىنداپ، نازاربايەۆ پەن ونىڭ سەرىكتەستەرىن بايلىعىنا بايلانىستى سىنعا الدى. ول حالىقتىڭ نارازىلىعىن اقتاپ، بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ سەرىكتەرىنىڭ بايلىعىن حالىقپەن بولىسكەنىن قالايتىنىن ايتتى. توقايەۆ پارلامەنتتە: «نازاربايەۆتىڭ ارقاسىندا ەلدە وتە تابىستى كومپانيالار توبى، سونداي-اق حالىقارالىق ستاندارتتار بويىنشا اۋقاتتى ادامدار توبى پايدا بولدى، مەنىڭ ويىمشا، ولار قازاقستان حالقىنا ءوز جارنالارىن تولەپ، جۇيەلى جانە تۇراقتى نەگىزدە ولارعا كومەكتەسەتىن ۋاقىت كەلدى دەپ ويلايمىن» دەدى. ودان ءارى ول قارجى جۇيەسىندە ادىلەتسىز قاعيداعا نەگىزدەلگەن ءىرى بيزنەس توپتارى باسىم ەكەنىن ايتتى. ول ءال-اۋقات الشاقتىعىن ازايتۋ جونىندەگى باستامالار تۋرالى ايتتى. تاۋ-كەن سەكتورىنا سالىناتىن سالىقتى كوتەرۋ، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلارداعى جانە نازاربايەۆتىڭ سەرىكتەستەرىنىڭ ىسكەرلىك مۇددەلەرى بار سالالارداعى زاڭسىزدىقتاردى جويۋ تۋرالى ءسوز قوزعادى.
ىشكى ىستەر مينيسترلىگى قاۋىپسىزدىك كۇشتەرى نارازىلىقتارعا بايلانىستى 9900-دەن استام ادامدى ۇستاعانىن مالىمدەدى. توقايەۆ جاڭا پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆتى ۇسىندى. سونىمەن قاتار، ەل استاناسى نۇر-سۇلتانعا حالىقارالىق اۋە رەيستەرى قايتا جاڭعىرتىلدى.
زورلىق-زومبىلىق
5 قاڭتاردا الماتى بيلىگى "شەرۋلەردەن 400-دەن استام كاسىپورىن زارداپ شەكتى جانە 200 ادام قاماۋعا الىندى" دەپ حابارلادى؛ اتىراۋدا پوليسيا ەرەۋىلشىلەرگە وق جاۋدىردى، ناتيجەسىندە كەم دەگەندە ءبىر ادام قازا تاپتى. ۇكىمەت 5 قاڭتاردا سەگىز قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرىنىڭ قازا تاپقانىن جانە 317 ادام جارالانعانىن حابارلادى. فرانسۋزدىق AFP اقپارات اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، ونداعان نارازىلىق بىلدىرۋشىلەر قازا تاپتى، ال رەسەيلىك تاسس اقپارات اگەنتتىگى الماتىنىڭ رەسپۋبليكا الاڭى ماڭىندا بولعان اتىس-شابىس ءتۇسىرىلىمىن كورسەتتى. 6 قاڭتاردا وپەراسيا كەزىندە ونداعان نارازىلىق بىلدىرۋشىلەر قازا تاپتى، ال ولتىرىلگەن قاۋىپسىزدىك كۇشتەرىنىڭ سانى 18-گە جەتتى. جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ مالىمەتىنشە، قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ ەكى قىزمەتكەرىنىڭ باسى كەسىلگەن كۇيدە تابىلعان.
7 قاڭتاردا پرەزيدەنت توقايەۆ ارميا مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا «ەسكەرتۋسىز اتۋعا» بۇيرىق بەرىلگەنىن ايتتى.
دەرەككوز: ۋيكيپەديا. "2022 قازاق نارازىلىعى".
پىكىر قالدىرۋ