قازاقستاننىڭ اكادەميالىق جانە ساراپشىلار قاۋىمىنىڭ وكىلدەرى، جۋرناليستەر مەن مادەنيەت قايراتكەرلەرى پرەزيدەنت ق.توقايەۆتىڭ ساياسي رەفورمالارعا قاتىستى جاريالاعالى وتىرعان ۇندەۋى قارساڭىندا قازاقستاندا ساياسي رەفورما جۇرگىزۋگە بايلانىستى بىرنەشە ۇسىنىستار پاكەتىن جاريالادى. بيلىككە ۇندەۋ تۇرىندە جولدانعان باعدارلاماعا 46 ساراپشى قوسىلعان. ۇندەۋدىڭ تولىق نۇسقاسى تومەندە ۇسىنىلىپ وتىر.

قۇرمەتتى قازاقستاندىقتار!

قاندى قاڭتار وقيعاسى قازاقستاندا 1995 جىلعى كونستيتۋسيا قابىلدانعاننان كەيىن ورناعان اۆتوريتار رەجيمنىڭ زاڭدى ناتيجەسى بولدى. ءدال سول كەزدە قازاقستاننىڭ ساياسي جۇيەسىندە تەپە-تەڭدىك جانە تەجەمەلىك ءپرينسيپى قاساقانا جويىلىپ، بيلىكتى اسىرا پايدالانۋعا جول اشىلدى.

اتقارۋشى بيلىكتى تەجەۋى ءتيىس بيلىكتىڭ قالعان ەكى تارماعىن – پارلامەنت پەن سوت بيلىگىن پرەزيدەنتتىك ۆەرتيكال جانشىپ تاستادى. وسىلايشا، قازاقستاندا پرەزيدەنتتىڭ ابسوليۋت بيلىگىنە نەگىزدەلگەن جابىق ساياسي جۇيە قالىپتاسىپ، ازاماتتار مەملەكەتتىك باسقارۋعا قاتىسۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلدى.

ساياسي قۇرىلىمداعى مۇنداي كەلەڭسىز وزگەرىستەر ەل ەكونوميكاسىنا اسەر ەتپەي قويمادى. ن.نازاربايەۆتىڭ جەكە بيلىگىنىڭ ناتيجەسىندە ەل رەسۋرستارىنىڭ باسىم بولىگى تەك پرەزيدەنت پەن ونىڭ اينالاسىنداعى ادامدار ءۇشىن قىزمەت ەتتى. سىبايلاس جەمقورلىق مەملەكەت ءسوزىنىڭ سينونيمىنە اينالىپ، بۇكىل قوعامدى بۇلدىرە باستادى. ەل ازاماتتارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى تەڭ ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەردەن قايتا-قايتا شەكتەتىلىپ، قوعامدا وراسان زور الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تەڭسىزدىك پايدا بولدى.

وسىنىڭ ءبارى بيىلعى قاڭتارداعى ەلدە بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاپپاي نارازىلىقتارعا اكەپ سوعىپ، جەر-جەردەگى تولقۋلار پوليسيا جانە وزگە دە اسكەري قۇرىلىمدارمەن تىكەلەي جانە ارانداتۋ ارقىلى جاسالعان قاقتىعىستارعا ۇلاستى. پرەزيدەنت ق.توقايەۆ ەسكەرتۋسىز وق اتۋعا بۇيرىق بەردى. جۇزدەگەن ادام قازا تاپتى. ولاردىڭ ىشىندە نارازىلىقتارعا ەش قاتىسى جوق ازاماتتار دا بار. مىڭداعان ادام قاماۋعا الىنىپ، جۇزدەگەن ادام ازاپتالدى. بىزگە ءالى قاندى قاڭتار تۋرالى تولىق شىندىقتى اشۋ قاجەت.

دەسە دە قازاقستانداعى ساياسي جۇيەنىڭ قاندى قاڭتاردان سوڭ وزگەرمەگەنى قاتتى الاڭداتادى. ساياسي جۇيە ءالى دە جابىق جانە پرەزيدەنت ق.توقايەۆتىڭ جەكە بيلىگىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان. ەگەر ساياسي جۇيەنى ءقازىر رەفورمالاماساق، ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتى مەن جارقىن بولاشاعى وسى جۇيەنىڭ باسىندا وتىرعان، «تۇراقتىلىقتى» ساقتايمىز دەگەن جەلەۋمەن ءوزىنىڭ ۇستەمدىگىن قورعاۋ ءۇشىن ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن شەكتەپ كەلگەندەردىڭ جەكە باس مۇددەسى جولىندا تاعى دا قۇربان بولادى.

مەملەكەت بارلىق ازاماتتىڭ مۇددەسى ءۇشىن قىزمەت ەتۋى كەرەك. بيلىك ءادىل سايلاۋ ارقىلى قالىپتاساتىن ءارى بيلىكتىڭ ءۇش تارماعى اراسىندا بالانس ساقتالاتىن ساياسي جۇيە عانا بۇكىل قوعامنىڭ پروگرەسسيۆتى دامۋىنا نەگىز بولا الادى. تۇراقتى دا ءادىل سايلاۋ، سونىڭ ىشىندە اكىمدەر سايلاۋى، دامىعان ءوزىن-وزى باسقارۋ، ەسەپ بەرەتىن پوليسيا، القابيلەردەن تۇراتىن ءادىل سوت – ءقاۋىپ ەمەس، تۇراقتىلىقتىڭ كەپىلى. وسى اتالعانداردىڭ ءبارىن جۇزەگە اسىرساق، ەگەمەندىگىمىزدى جوعالتىپ، سەپاراتيزم جانە جەرشىلدىكتى قوزدىرامىز دەۋ – نەگىزسىز مانيپۋلياسيا.

ءبىز، قازاقستاننىڭ اكادەميالىق جانە ساراپشىلار قاۋىمىنىڭ وكىلدەرى، جۋرناليستەر مەن مادەنيەت قايراتكەرلەرى پرەزيدەنت ق.توقايەۆتىڭ ساياسي رەفورمالارعا قاتىستى جاريالاعالى وتىرعان ۇندەۋى قارساڭىندا ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ نازارىن كەلەسى فاكتىلەر مەن ۇسىنىستارعا اۋدارۋدى مىندەتىمىز دەپ سانايمىز:

1. قاڭتار وقيعاسىن تۋدىرعان پرەزيدەنتتىڭ جەكە بيلىگىنە نەگىزدەلگەن ساياسي جۇيە وزگەرگەن جوق. سوندىقتان داعدارىستان شىعۋ جانە ن.نازاربايەۆتىڭ ۋىتتى ساياسي مۇراسىنان باس تارتۋ ءۇشىن ەلىمىزگە كەڭ اۋقىمدى كونستيتۋسيالىق رەفورما قاجەت، سونىڭ ناتيجەسىندە بيلىكتىڭ تاۋەلسىز وكىلدىك تارماعى رەتىندە پارلامەنت ايتارلىقتاي نىعايۋى ءتيىس. ۇكىمەت پارلامەنت ارقىلى تولىق جاساقتالىپ، تەك پارلامەنت الدىندا عانا ەسەپ بەرۋى كەرەك. پرەزيدەنت ق.توقايەۆ ءوزىنىڭ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىگىن ايتارلىقتاي قىسقارتۋعا كەلىسۋى كەرەك. بۇل ونىڭ مەملەكەت قايراتكەرى رەتىندە تاريحي مۇمكىندىگى ءارى تاريحي جاۋاپكەرشىلىگى.

2. ءماجىلىس پەن سەناتقا پرەزيدەنت تاعايىندايتىن (قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنان – قحا) دەپۋتاتتارى بار قوس پالاتالى پارلامەنت شىن مانىندە تاۋەلسىز بولۋعا قاۋقارسىز. سەنات ۋنيتارلىق مەملەكەتكە جات جانە تاعايىندالعان دەپۋتاتتاردىڭ پرەزيدەنتتىك كۆوتاسىن كونستيتۋسيالىق تۇردە بەكىتۋ ءۇشىن قۇرىلعان. سوندىقتان سەناتتى تاراتۋ كەرەك. وسى رەتتە ءماجىلىستىڭ قۇرامىن 265 دەپۋتاتقا دەيىن كوبەيتۋ ماڭىزدى (بۇل سان حالىقتىڭ جالپى سانىنا قاراي قاجەتتى دەپۋتاتتار سانىن انىقتاۋ ءۇشىن عىلىمدا قولدانىلاتىن جالپى قابىلدانعان فورمۋلا نەگىزىندە ءتيىمدى سانالادى). پارلامەنتتە نەعۇرلىم كوپ ازاماتتىڭ وكىلدەرى بولسا، سوعۇرلىم پارلامەنت پەن قوعام اراسىنداعى بايلانىس پەن ءوزارا قارىم-قاتىناستىڭ تۇراقتى ارنالارىن قۇرۋ مۇمكىندىگى جوعارى بولادى. دەپۋتاتتار سانىنىڭ ازدىعى پرەزيدەنتتىڭ پارلامەنتتى باقىلاۋىنا قولايلى جاعداي تۋعىزادى. ۇلتتىق ازشىلىقتاردىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرگە ءتيىمدى قاتىسۋى تۋرالى لۋند ۇسىنىستارىنا، سونداي-اق ەقىۇ-نىڭ باسقا دا ۇسىنىستارىنا سايكەس ساياسي جانە قوعامدىق ومىردە ەتنيكالىق ازشىلىقتاردىڭ وكىلدىگى قامتاماسىز ەتىلۋى ءتيىس. ءىس جۇزىندە پرەزيدەنت تاعايىندايتىن توعىز دەپۋتات ءۇشىن عانا قىزمەت ەتەتىن قحا-نى دا تاراتۋ كەرەك.

3. پارلامەنتتىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن پروپورسيونالدىق جۇيەنى ساقتاۋ كەرەك، ءبىراق ءبىرتۇتاس ۇلتتىق وكرۋگتى اكىمشىلىك بىرلىكتەردىڭ شەكاراسى بويىنشا 17 وكرۋگكە ءبولۋ كەرەك. بۇل ءتاسىل ءاربىر وبلىسقا جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالاعا ءوز وكرۋگتەرىنەن پارلامەنتكە ادىلەتتى جولمەن دەپۋتاتتاردىڭ ءتيىستى سانىن سايلاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وسىلايشا جەرگىلىكتى ساياسي كۇن ءتارتىبىن جالپىۇلتتىق كۇن تارتىبىمەن بايلانىستىرۋ مۇمكىن بولادى. وسى جۇيەنىڭ تاعى ءبىر ارتىقشىلىعى – تاۋەلسىز كانديداتتار ءتىزىمى ارقىلى ازاماتتاردىڭ ءوزىن-وزى ۇسىنۋ مۇمكىندىگىنىڭ بولۋى. قازىرگىدەي ءبىرتۇتاس سايلاۋ وكرۋگىن جانە پارلامەنتتەگى دەپۋتاتتاردىڭ از سانىن ساقتاي وتىرىپ، ارالاس جۇيەگە (پروپورسيونالدى-ماجوريتارلىق) كوشۋ دۇرىس ەمەس جانە بيلىك پارتياسى – «اماناتتىڭ» («نۇر وتان») ءوز باسىمدىعىن ساقتاپ قالۋىنا قولايلى. ونىڭ ۇستىنە وتپەلى ەلدەردەگى ارالاس جۇيە قۋاتتى پارتيالاردىڭ قۇرىلۋىنا كەدەرگى جاساپ، پرەزيدەنتتىڭ ماجوريتارلىق جۇيەمەن سايلانعان دەپۋتاتتارمەن جەكە-جەكە كەلىسسوز جۇرگىزۋىنە، سول ارقىلى پارلامەنتتى باقىلاۋدا ۇستاۋىنا جول اشادى. جاقىندا قىرعىزستاندا ارالاس سايلاۋ جۇيەسى سىناقتان ءوتتى. ول پرەزيدەنتكە وپپوزيسيالىق پارتيالاردىڭ ىقپالىن ازايتىپ، پارلامەنتكە قاتاڭ باقىلاۋدى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەردى. ءدال وسىنداي جۇيە ءقازىر گرۋزيادا جۇمىس ىستەپ، بيلىكتى بەيبىت جولمەن اۋىستىرۋعا كەدەرگى بولىپ وتىر.

4. سايلاۋدى تولىق باقىلاۋ ءۇشىن قولدانىستاعى سايلاۋ جۇيەسى، سايلاۋ زاڭناماسى، سونداي-اق ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى (وسك) قۇرىلدى. سوندىقتان جاڭا سايلاۋدى وتكىزبەس بۇرىن سايلاۋ جۇيەسىن جانە وسك مەن تومەنگى كوميسسيالاردى قۇرۋ ءتارتىبىن تولىعىمەن رەفورمالاۋ قاجەت. وسك تەك تاۋەلسىز جانە ەشقانداي ساياسي پارتياعا قاتىسى جوق زاڭگەرلەر (ادۆوكاتتار، قۇقىق قورعاۋشىلار)، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقىتۋشىلارى اراسىنان پارلامەنت قۇراتىن تولىق تاۋەلسىز جانە كاسىبي ورگان بولۋى كەرەك. تومەنگى سايلاۋ كوميسسيالارىنىڭ قۇرامىنا دا تاۋەلسىز زاڭگەرلەر كىرۋى كەرەك جانە ولار ەشبىر ساياسي پارتيانىڭ مۇشەسى بولماۋى ءتيىس.

5. ساياسي پارتيالاردى تىركەۋدىڭ كۇردەلى ءتارتىبى مىقتى پارتيالاردىڭ قالىپتاسۋىنا باستى كەدەرگى بولىپ تۇر. رەجيمگە تاۋەلسىز ساياسي پارتيالارسىز كوپشىلىكتىڭ مۇددەسىن قامتيتىن ساياسي پىكىرتالاس تا، بەيبىت جولمەن جۇرەتىن ۇيىمداسقان ءارى باسەكەگە تولى بيلىككە كۇرەس تە بولمايدى. سوندىقتان 3000 (مۇشە ەمەس) قول جيناعان پارتيالاردى تىركەۋگە رۇقسات بەرەتىن جانە ايماقتىق پارتيالاردىڭ قىزمەتىن زاڭداستىراتىن ساياسي پارتيالار تۋرالى جاڭا زاڭ قاجەت. جوعارىدا كورسەتىلگەن قاجەتتى قولدار سانى، قاراپايىم جانە تۇسىنىكتى تىركەۋ ەرەجەلەرى جانە ساياسي پارتيالارعا ۇلتتىق جانە ايماقتىق دەڭگەيدە جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگىن بەرۋ – قازاقستاندا اشىق ساياسي پروسەستى باستاۋدىڭ ماڭىزدى شارتتارى. ساياسي پارتيالار نەعۇرلىم دامىعان بولسا، سوعۇرلىم ساياسي بالاما مەن دەموكراتيانىڭ مۇمكىندىگى جوعارى بولادى.

6. پرەزيدەنت تاعايىندايتىن اكىمدەرگە نەگىزدەلگەن ورتالىقتاندىرىلعان باسقارۋ مودەلى بار جەردە مەملەكەت پەن قوعام اراسىنداعى الشاقتىق جويىلمايدى. وسىعان وراي، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ (الماتى، استانا، شىمكەنت قالالارى) اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋ الدىڭعى كەزەكتەگى رەفورمالاردىڭ ءبىرى بولۋى ءتيىس. وسى ورايدا قالالىق ءماسليحاتتاردىڭ سايلانعان اكىمدەردىڭ قىزمەتىن باقىلاۋداعى ءرولى مەن وكىلەتتىكتەرىن كۇشەيتۋ ماڭىزدى. بولاشاقتا جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋدىڭ زاماناۋي بىرلىكتەرى – مۋنيسيپاليتەتتەر (قالالار، ەلدى-مەكەندەر جانە اۋىلدىق وكرۋگتەردى قوسا العاندا اۋماقتىق قوعامداستىقتار) قۇرىلعاننان كەيىن ولاردا دا تىكەلەي سايلاۋ ءوتۋى ءتيىس. بيلىكتى ساياسي جانە فيسكالدى دەسەنتراليزاسيالاماي، سونداي-اق اكىمشىلىك-اۋماقتىق رەفورماسىز ازاماتتاردىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتەتىن ءتيىمدى جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ جۇيەسىن قۇرۋ مۇمكىن ەمەس.

7. پرەزيدەنت ادام جانە ازامات قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ، سونداي-اق كونستيتۋسيانىڭ مىزعىماستىعىنىڭ كەپىلى بولا المايدى. ول كەپىل كەزىندە ن.نازاربايەۆ ءوز بيلىگىن كۇشەيتۋ ءۇشىن تاراتىپ جىبەرگەن كونستيتۋسيالىق سوت بولۋى كەرەك. سوندىقتان كونستيتۋسيالىق رەفورما بارىسىندا كونستيتۋسيالىق سوتتى قالپىنا كەلتىرۋ قاجەت. سونداي-اق جوعارعى سوت كەڭەسى تاۋەلسىز، سوت جۇيەسىن قالىپتاستىراتىن تولىق دەربەس ورگان بولۋى كەرەك. ودان كەيىن پروكۋراتۋرانى رەفورمالاۋ كەرەك. پروكۋراتۋرا پرەزيدەنتتىڭ قولىنداعى جازالاۋ قۇرالىنان تەرگەۋ پروسەسىندەگى بارلىق پروسەسسۋالدى قاداعالاۋدى جانە سوتتا قىلمىستىق قۋدالاۋدى قامتاماسىز ەتۋدى ءوز قولىنا الاتىن دەربەس ورگانعا اينالۋى كەرەك. پروكۋراتۋرانىڭ ەكونوميكاعا ارالاسۋىن توقتاتۋ قاجەت. پروكۋراتۋرانىڭ جالپى قاداعالاۋ وكىلەتتىگى نەمەسە سوعان ۇقساس سوۆەتتىك كەزدەن كەلە جاتقان وزگە وكىلەتتىكتەرى جويىلۋى قاجەت. وسى ەسكىرگەن وكىلەتتىكتەردىڭ ورنىنا اكىمشىلىك ادىلەت، مەملەكەتتىك تەگىن زاڭ كومەگىن، ومبۋدسمەن ينستيتۋتىن جانە ارنايى باقىلاۋ-قاداعالاۋ ورگاندارىن، ونىڭ ىشىندە ەسەپ پالاتاسىن دامىتۋ كەرەك. جالپى، پارلامەنتتىك تەرگەۋ جانە باقىلاۋ ينستيتۋتىن، اسىرەسە قاۋىپسىزدىك سالاسىندا دامىتۋ كەرەك. بىزگە زاماناۋي قىلمىستىق پروسەسس، كلاسسيكالىق القابيلەر سوتى، جەرگىلىكتى دەڭگەيدەگى ماگيسترات سوتى قاجەت.

8. اتىس قارۋىن قولدانۋ جانە ۇستالعان ازاماتتاردى جۇيەلى تۇردە ازاپتاۋ ارقىلى ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ءوز ابىرويىن ايرانداي توكتى. سوندىقتان ءبىرىنشى كەزەكتە ىشكى ىستەر مينيسترلىگى قىزمەتكەرلەرىن ليۋستراسيالاۋ جانە ۇلتتىق پوليسيانىڭ جاڭا قىزمەتىن قۇرۋ – باستى مىندەت. ىشكى ىستەر مينيسترلىگىن باسقاراتىن ازاماتتىق (اسكەري ەمەس) ءمينيستردى پارلامەنت تاعايىنداپ قانا قويماي، ونى پوليسيانى جەدەل باسقارۋ وكىلەتتىگىنەن ايىرۋ كەرەك. ىشكى ىستەر مينيسترلىگىندەگى كەز كەلگەن تۇبەگەيلى رەفورما مەملەكەتتىلىك پەن پوليسيانىڭ مەملەكەتكە ادالدىعىنا نۇقسان كەلتىرەدى دەپ ايتۋ – مانيپۋلياسيادان باسقا ەشتەڭە ەمەس. بىزگە ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا، دىنىنە، ساياسي سەنىمىنە جانە ەتنيكالىق تەگىنە قاراماستان ولاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن پوليسيا كەرەك. بىزگە ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعايتىن پوليسيا كەرەك. بىزگە ازاماتتار قورقاتىن ەمەس، قۇرمەتتەيتىن پوليسەيلەر كەرەك.

بۇل ۇسىنىستار ءتىزىمى تەك ءبىرىنشى كەزەكتە جۇزەگە اسىرىلۋى قاجەت رەفورمالاردى قامتيدى. سونىمەن قاتار، وزگەرىستەر ادام قۇقىقتارىنىڭ حالىقارالىق ستاندارتتارىنا جانە دەموكراتيا قاعيداتتارىنا سايكەس بولۋى ءۇشىن رەفورمالاردى ازىرلەۋگە ەقىۇ/دياقب جانە ەۋروپا كەڭەسىنىڭ ۆەنەسيا كوميسسياسىنىڭ ساراپشىلارى تارتىلۋى كەرەك.

قول قويعاندار:
1. ديماش الجانوۆ، ساياساتتانۋشى
2. شالقار نۇرسەيىتوۆ، ساياساتتانۋشى
3. سەرىك بەيسەمبايەۆ، الەۋمەتتانۋشى
4. ماليكا توكمادي، ساياساتتانۋشى
5. اليا تلەگەنوۆا، ساياساتتانۋشى
6. كارلىگاش كاباتوۆا، زەرتتەۋشى
7. ارمان ءامىر، ساياساتتانۋشى
8. ۆيكتوريا نەم، زەرتتەۋشى
9. نۋرسەيت نيازبەكوۆ، ساياساتتانۋشى
10. ايگەرىم قۇسايىن قىزى، زەرتتەۋشى
11. ايدا اليمبەتوۆا، شىعىستانۋشى
12. جانار سەكەربايەۆا، قۇقىق قورعاۋشى
13. گۇلزادا سەرجان، قۇقىق قورعاۋشى
14. ديلدا رامازان، ونەر سىنشىسى
15. ايزادا ارىستانبەك، گەندەر بويىنشا ساراپشى
16. بولاتبەك مۋحتاروۆ، جۋرناليست
17. ارمان ساين، ەكونوميست، فيلوسوف
18. مەدينا بازارگالي، زەرتتەۋشى
19. دانيار مولدابەكوۆ، جۋرناليست
20. تيمۋر نۋسيمبەكوۆ، جۋرناليست
21. دينارا ەگەۋبايەۆا، جۋرناليست
22. رومان زاحاروۆ، سۋرەتشى
23. جار زاردىحان، ساياساتتانۋشى
24. لەيلا زۋلەيحا ماحمۋدوۆا، گەندەر بويىنشا ساراپشى 25. اندرەي گريشين، جۋرناليست
26. گالىم اگەلەۋوۆ، قۇقىق قورعاۋشى، تاريحشى
27. فاتيما دجاندوسوۆا، الەۋمەتتانۋشى
28. ينديرا كاكيموۆا، جۋرناليست
29. ارسەن اۋباكيروۆ، قۇقىق قورعاۋشى
30. كۋدابايەۆ ارسەن، قۇقىق قورعاۋشى
31. التىناي تاناشيەۆا، زاڭگەر
32. سەرگەي مارينين، ساياساتتانۋشى
33. انار بەكباسوۆا، جۋرناليست
34. كاميلا سماگۋلوۆا، ساياساتتانۋشى
35. اناستاسيا رەشەتنياك، زەرتتەۋشى
36. باحىتجان تورەگوجينا، قۇقىق قورعاۋشى
37. اننا كليمچەنكو، زەرتتەۋشى
38. اليا جولبولدينا، زاڭگەر
39. يرينا پەترۋشوۆا، جۋرناليست جانە رەداكتور
40. ولگا شيان، تاۋەلسىز زەرتتەۋشى
41. ايان شاريپبايەۆ، جۋرناليست
42. اسىلبەك بيسەنبايەۆ، ساياساتتانۋشى
43. سالتانات ورازبەكوۆا، الەۋمەتتانۋشى
44. ماحاببات بورانباي، زەرتتەۋشى
45. مەرۋەرت ماحمۋتوۆا، ەكونوميست
46. دامەش ساتوۆا، زەرتتەۋشى