قازىرگى الەمدە ايعايلاعان تاقىرىبى بار جالعان جاڭالىقتار مەديا كەڭىستىكتىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالدى. رەسمي اقپاراتپەن باسەكەلەس بولا وتىرىپ، فەيكتەر كوبىنەسە وقىرماننىڭ نازارىن اۋدارادى.

قوعامدىق پىكىردى مانيپۋلياسيالاۋ بۇگىندە اقپاراتتىق سوعىس قۇرالى عانا ەمەس. كوپتەگەن ادامدار جالعان اقپاراتتى قولدان جاسالعان قانداي دا ءبىر ءادىس دەپ ويلامايدى. Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى fake news دەگەن نە، ول كىمگە پايدالى جانە وعان قالاي قارسى تۇرۋ كەرەگى جونىندە اقپاراتتى وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى.

جالعان جاڭالىقتار دەگەنىمىز نە؟

Fake news – كورەرمەندەردىڭ نازارىن اۋدارىپ، ويدان شىعارىلعان جاڭالىقتار. ولار ادامداردا بەلگىلى ءبىر پىكىر قالىپتاستىرادى. ادامزات تاريحىندا جالعان جاڭالىقتار ەجەلگى داۋىردە پايدا بولدى. ولاردىڭ گۇلدەنۋى XIX عاسىردا بولدى. بۇل قاعازدىڭ ارزانداۋى مەن جەتىلدىرىلگەن باسىپ شىعارۋ تەحنولوگياسىنىڭ ارقاسىندا بولدى.

قازىرگى ادامداردىڭ كوبى كورىنگەن اقپاراتقا سەنە بەرەدى. بۇل اقپارات ەشقانداي نەگىزسىز بولسا دا.

جالعان اقپاراتتار –  اقيقات قۇرىلىمىندا ءىشىنارا نەمەسە مۇلدەم جوق اقپاراتتىق ونىمدەر. جالعان جاڭالىقتار ادەتتەگى جاڭالىقتارعا ۇقساس، سوندىقتان قاراپايىم ادامدار ولاردى شىندىق دەپ وڭاي قابىلدايدى جانە بەلسەندى تۇردە تارالادى. ءتىپتى ءبىر شاعىن حابارلاما دا قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ، قوعامدا رەزونانس تۋدىرۋى مۇمكىن.

فەيك جاڭالىقتار قانداي؟

بۇرىن جالعان جاڭالىقتار قاۋەسەت دەپ اتالعان. سودان كەيىن مۇنداي قاۋەسەتتەر ماتىنگە اينالىپ، جاڭالىق رەتىندە تارالدى. تەحنولوگيانىڭ دامۋىمەن اقپاراتتىڭ بۇرمالانۋى فوتوشوپتى نەمەسە مونتاجدالعان بەينەلەردى پايدالانىپ كەسكىندەر ارقىلى جۇزەگە اسىرىلا باستادى.

بۇگىنگى كۇنى كەز-كەلگەن نارسە – اۋديوحابارلامالاردان قوڭىراۋلارعا دەيىن جانە ت.ب. حابارلامالار شىنايى بولىپ كورىنەدى.

فەيك اقپاراتتار ءۇش ءتۇرلى بولادى:

• ساتيرا نەمەسە قالجىڭ؛
• ناقتى فاكتىلەردى بۇرمالاۋ جانە قاتە ءتۇسىندىرۋ؛
• فانتاستيكا جانە تولىق وتىرىك.

نەلىكتەن جالعان جاڭالىقتار ءقاۋىپتى؟

قازىرگى ادامنىڭ ءومىرى شەشىم قابىلداۋدان تۇرادى. ادامدار كوبىنەسە قوعامدا الىنعان اقپاراتقا سۇيەنە وتىرىپ تاڭداۋ جاسايدى. ارينە، جالعان جاڭالىقتار كوپتەگەن قاۋىپتەرگە اكەلەدى. ەگەر ادامدار شىندىقتى وتىرىكتەن اجىراتا الماسا، شاتاستىرۋلار پايدا بولادى جانە ماڭىزدى الەۋمەتتىك، ساياسي جانە باسقا ماسەلەلەر تۋرالى ەلەۋلى تۇسىنبەۋشىلىك تۋىندايدى.

قانداي دا ءبىر اۋرۋعا قاتىستى جاڭىلىستىراتىن اقپارات ادامداردىڭ ەمدەلۋىنە قاتىستى دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرى ءتيۋى مۇمكىن. ستۋدەنتتەر ەمتيحانعا دايىندىقتىڭ سەنىمسىز كوزدەرىن پايدالانعاندىقتان، وقۋ ورنىنان ايىرىلۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى جالعان اقپاراتتاردىڭ قاۋپىنە بەي-جاي قاراۋعا بولمايدى.

فەيكتەردى تاراتۋ كىمگە ءتيىمدى؟

مازاسىزدىق كۇيىن قالىپتاستىراتىن جاڭالىقتار بەلگىسىزدىك تۋدىرادى. بۇل سانانى باسقارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كوبىنەسە جالعان جاڭالىقتار قارجى سالاسىندا، ساياسات پەن ويىن-ساۋىقتا قولدانىلادى.

مەديسينالىق باعىتتا شىندىققا قارسى جازبالارمەن اۋديتوريانى تارتۋعا جانە رەسۋرستارعا ترافيكتى ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ساياسي كەڭىستىكتە وتىرىك سايلاۋشىلاردىڭ نازارىن باسقارۋ جانە قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى. بيزنەس، كەرىسىنشە، اشىق جالعان اقپاراتقا بايلانىستى جانە ۇلكەن شىعىندارعا ۇشىرايدى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، الەمدەگى ەكونوميكانىڭ جىل سايىنعى شىعىنى تريلليون رۋبلگە جەتەدى.