بۇل شاھاردا ءقازىر 2 ملن 205،9 مىڭنان استام ادام تۇرادى. بۇل رەسمي تىركەۋدە تۇرعاندار. تىركەۋسىز، جوسىقسىز اعىلىپ جاتقاندار قانشاما؟ راس، كەلىپ جاتقان حالىقتىڭ سانىندا ەسەپ جوق. قۇمىرسقاداي قۇجىنادىق.

الماتىعا قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ءبىلىم ىزدەگەن جاستار، جۇمىس ىزدەگەن ماماندار اعىلىپ كەلەدى. كۇنكورىسكە قاراجات كەرەك. ستيپەنديا مەن جالاقىنى جەتكىزە الماي، قوسىمشا جۇمىستارمەن جوسۋعا ءماجبۇر. ءبىراق مەگاپوليسكە ۇمتىلعان حالىقتىڭ بارىنە جاعداي جاساۋعا ينفراقۇرىلىمنىڭ مۇمكىندىگى جەتە مە؟ كۇن سايىن كەڭەيىپ كەلە جاتقان شاھاردىڭ قۇرىلىستارى سەيسميكالىق ءقاۋىپتى ايماقتاردان دا ارى اسىپ كەتتى. قالا سىرتىن قاپتاعان اۋىلدار باستى. ولاردىڭ بارلىعى دەرلىك شاھاردا جۇمىس ىستەيدى.

پوليسيا دەپارتامەنتىنىڭ مالىمەتىنشە، وبلىستان الماتىعا جۇمىس كۇندەرى 700 مىڭنان استام ماشينا كىرەدى. قالاعا سىرتتان 2 ميلليون ادام كۇن سايىن كەلىپ-كەتەدى.

الماتىعا جۇمىس كۇندەرى كەلەتىن جەكە كولىكتىڭ سانىن بۇكىل ەلدىڭ اۆتوپاركىمەن سالىستىرۋعا بولادى. الماتىنىڭ وزىندە 617 مىڭعا جۋىق اۆتوموبيل تىركەلگەن. بۇعان وبلىستان كەلەتىن 400 مىڭنان استام كولىكتى قوسقاندا، مەگاپوليس كوشەلەرىندە 1 ملن 100 مىڭنان استام ماشينا جۇرەدى. ونسىز دا كۇننىڭ اتىسى مەن باتىسىنا دەيىن تولاسسىز كولىك، قالادا كەپتەلىس.

بۇل ماسەلەلەردى قالاي شەشۋ كەرەك؟ ءومىر ساپاسىن قيىنداتپاي، جاقسارتا الامىز با؟

"تۇرعىننىڭ ءبارىن سىيدىرۋ ءۇشىن قالانى كەڭەيتۋ كەرەك پە، الدە تىعىزداي بەرەمىز بە"، دەگەن سۇراققا ءبىر ۋربانيست بىلاي دەدى:

– ءار قالانى، ءار بولىگىن جەكە الىپ قاراستىرۋ كەرەك. توقتاۋسىز كولەمىن ۇلعايتا بەرۋگە بولمايدى. قالانىڭ اتى قالا، تۇرعىن سانى وسكەن سايىن تىعىزدالا بەرەدى. مىسالى، ءبىر ساياباقتى الايىق. ەگەر ودان كۇندەلىكتى كوپ ادام وتسە، ساياباقتا 24/7 ادامدار جۇرسە، حالىق تاراپىنان باقىلاۋ مىقتى بولادى. بەينەكامەرالار تەك وقيعانى ءتۇسىرىپ الادى، ال ادامدار قىلمىس ورىن العان جاعدايدا كومەككە كەلە الادى.

ءبىراق بالانس بولۋى ءتيىس. شەكسىز تىعىزداي بەرۋگە بولمايدى. ال قالا اۋماعىن كەڭەيتۋ كوپتەگەن قيىندىقتارعا اكەلەدى: جول سالۋ كەرەك، كولىكپەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. تۇرعىن ۇيلەر سالۋ قاجەت. قالا اۋماعىن قانشا ۇلعايتساق تا، كوپشىلىك ءبارىبىر ورتالىقتا تۇرعىسى كەلەدى. سوندىقتان قالا سىرتىنداعى جەرلەردىڭ، ونداعى ءومىردىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ قاجەت، – دەيدى ۋربانيست گۋلميرا بايگابۋلوۆا.

ماقسات حالىق، ەكونوميست:

– قازاقستان بويىنشا حالىق ەڭ كوپ قونىستانعان قالا – الماتى. ەۋروپادا ۇلكەن مەگاپوليستەر كوپ. ءبىراق ءبىزدىڭ الماتى نيۋ-يوركقا ەمەس، ءۇندىستاننىڭ مۋمبايىنا ۇقساپ بارا جاتقان سياقتى. ادام سانىن شەكتەۋ كەرەك پە الدە مەگاپوليسكە ۇمتىلعانداردىڭ بارىنە جاعداي جاساۋعا تىرىسۋ قاجەت پە؟

– الماتىنى نيۋ-يورك سياقتى قىلۋدىڭ قاجەتى جوق. ءوزىم بارعان، كوزبەن كورگەن جەرىم بولعان سوڭ ايتارىم، ماعان قالا رەتىندە ۇناعان جوق. الماتىنىڭ ونداي بولعانىن قالامايمىن. ونىڭ ۇستىنە، بۇل تاۋلى ايماق. جەر سىلكىنۋ ءقاۋپى بار. بيىك عيماراتتار قاۋىپسىزدىك جاعىنان سايكەس كەلمەيدى، سول ءۇشىن قالانى تىعىزداي بەرگەن دۇرىس ەمەس.

– كەڭەس كەزىندە سالىنعان ۇيلەر كوپ، سولاردى بۇزىپ، ورنىنا بيىك تۇرعىن ۇيلەردى سالۋ قالا ءومىرىن جاقسارتا ما، الدە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنا تەرىس اسەر ەتە مە؟ ەسكى ۇيدەن گورى جاڭا باسپانانى الۋ قيىن، قولجەتىمسىز بوپ بارادى. ساپاسىنا دا سۇراق كوپ.

– ەسكى ۇيلەردىڭ ءوزىن ەكىگە ءبولىپ قاراستىرامىز. تاريحي سيپاتتا سالىنعان عيماراتتاردى ساقتاپ قالۋ قاجەت، تاريحتان ايشىقتى بولۋى ءۇشىن. ال ەندى تۇرۋعا جارامسىزدارىن بۇزىپ، جاڭا تۇرعىن ءۇي سالسا بولادى. باستى شارتى وتە بيىك بولماۋى ءتيىس. ساپاعا بايلانىستى دۇرىس ايتىپ وتىرسىز، شىنى كەرەك، شەت ەلدەردەگى جەر سىلكىنىسىنەن كەيىن بۇل باستى ورىنعا شىقتى. تابيعي اپاتقا توتەپ بەرە الاتىنداي قۇرىلىس سالعان ابزال. وسىنى قاداعالايتىن ورگاندار كوبىنە باقىلاپ، تازا جۇرگىزۋدىڭ ورنىنا، جەمقورلىققا بوي الدىرىپ كەتەتىندەي كورىنەدى. ەندى بۇل 100% دەپ كىنالاۋدان اۋلاقپىز. ءبىراق قازىرگى قۇرىلىستان سونداي ولقىلىقتى بايقاپ جاتىرمىز. سول ءۇشىن ماسەلە وزەكتى، كەزەكتى جوسپارمەن ءوز رەتىن تابۋى كەرەك.

– جاستار عانا ەمەس، حالىق جاپپاي اۋىلدان قالاعا كوشىپ جاتىر. سوندا اۋىلدا كىم تۇرادى؟

– مەگاپوليسكە اۋىل ادامداردى جۇمىس تابىلار دەگەن ۇمىتپەن كەلەدى. اۋىلدا كۇنكورىسى جاقسى بولسا، كەلمەس تە مە ەدى. سول ءۇشىن اۋىلدى ايماقتىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ قاجەت. مونو قالالار يدەياسى دۇرىس ىسكە اسىرىلسا، ساپالى ءبىلىم مەن مەديسينالىق كومەك، تابىستى جۇمىس ورىندارى بولسا، ءوڭىر دە داميدى. امەريكانى ارالاعانىمدا ميچيگان شتاتىنداعى كىشىگىرىم قالالار ۇنادى. تۇرعىنى از، جانعا جايلى تىنىشتىق، بارلىق جاعدايى جاسالعان. بىزگە وسىنداي سيپاتتاعى دامۋ كەرەك سياقتى. گەرمانيا ەلىنىڭ قالالارىندا دا سونداي. ادام سانىن 300 مىڭنان اسىرمايدى، ەسەسىنە مەملەكەت تۇرعىنداردىڭ بار قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋگە تىرىسادى. سىرتتان ادام كوپ تارتىلىپ، قالا كەڭەيگەن سايىن جول سالۋ، كوممۋنالدىق جانە باسقا دا تۇرمىسقا كەرەك قىزمەتتەردى جاساۋ ۇكىمەتكە قوسىمشا شىعىن اكەلەدى. بۇل جەردە ەگويستىك كوزقاراس قالىپتاسۋى مۇمكىن: سىرتتان كەلگەندەردى كىرگىزبەۋ دەگەن. مۇندايعا ءوز باسىم قارسىمىن. جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي، وڭىرلەردە جاعداي جاسالعاندا، جۇرت جاپپاي الماتىعا قاراي اعىلماس ەدى.