قازاقتىڭ سورى ورىس پەن جۇڭگو سياقتى الپاۋىت ەلدەرمەن كورشى بولعانى، دەپ تالاي دانىشپان ايتقان. نازاربايەۆ كەزىنەن جۇڭگو ۆيزاسىز رەجيم بەر دەپ داۋلاپ كەلگەن. دەگەنىنە بيىل جەتتى. رەسەيدىڭ كوكسەگەنى قازاق جەرىنە اەس سالۋ. وعان دا جەتىپ قالدى. ءپۋتيننىڭ اەس سالۋعا دايىن ەكەنىن قازاق جۇرتىنا ەستىرتتى. «سۋ ىشكەن قۇدىعىنا تۇكىرمەيتىن» قازاق بيلىگى كوڭىلىن جىقپادى.
قازاق ءبىر اۋىزعا قارايتىن كۇيگە تۇسسە، قىتايلار الەمدى اۋزىنا قاراتىپ وتىر. مۇرات اۋەزوۆتىڭ «سوڭعى ۋاقىتتا جۇڭگو حالقىنىڭ ىشكى «مەنى» ءوسىپ كەلەدى. ءوزىنىڭ قانشالىقتى الپاۋىت ەكەنىن سەزىنۋى جانە قالاسا، كەز-كەلگەن مەملەكەتتى تىزە بۇكتىرەرىنە دەگەن سەنىمى كۇن وتكەن سايىن كۇش الۋدا. بۇل قالاي كورىنىس بەرەدى دەسەڭىز، قىتايلىقتاردىڭ بويىندا ءوز مەملەكەتىن جەر-الەمنىڭ كىندىگى سانايتىن تۇسىنىك «تىرىلۋدە»، دەگەنى كوپتىڭ ەسىندە بولار.
ءبىزدىڭ قازاق قىتايدىڭ كۇشىن جەتە تۇسىنە مە؟ قىتايدا 1،4 ملرد ادام تۇرادى، بۇل جەر شارىنداعى ادامنىڭ 18%-ى. دۇنيەجۇزىندەگى ەكونوميكالىق قۋاتتى ەكىنشى مەملەكەت، امەريكاعا قارسىلاس بولا الاتىن بىردەن ءبىر ەل. Bloomberg مالىمەتىنشە، جۇڭگو 40 جىلدا 800 ملن ادامدى كەدەيلىكتەن شىعارعان!
جۇڭگو سوڭعى ون جىلدان بەرى افريكاعا ينۆەستيسيا سالىپ كەلەدى. جۇڭگو افريكاعا ەكسپانسيا جۇرگىزىپ وتىر. اقش پەن ەۋروپا ەندى اتلانت تەمىر جولى (Lobito) ءدالىزى سياقتى ءىرى جوبالارىمەن قىتايدى قۋىپ جەتۋگە تىرىسۋدا. قازاقستانعا دا جۇڭگو ينۆەستيسيا تارتۋعا ىڭعايلى، قازاققا جۇمىس تاۋىپ بەرەر. ءبىراق ەكونوميكالىق ينۆەستيسيانىڭ ارتىندا ەكسپانسيانىڭ جۇمساق ءتۇرى تۇرماسىنا كىم كەپىل؟ كومپانيالارمەن بىرگە جۇڭگو ازاماتتارى كوپتەپ كەلىپ، كەيىن قازاق جەرىندە تۇراقتاپ قالماسىنا تاعى دا كەپىلدىك جوق. ولاردىڭ باستى قيىندىعى – حالىق سانىنىڭ كوپتىگى.
قىتايدا ەلشى بولعان مۇرات اۋەزوۆ: «قىتايعا قازاقتىڭ مۇنايى دا، گازى دا قاجەت. ءبىراق، بەيجىڭگە قازاقستاندا جۇرگەن قىتايدىڭ سانىن ارتتىرۋ، كوبەيتۋ ماڭىزدىراق. سەبەبى، بۇل ەلدىڭ باس اۋرۋى – حالقىنىڭ كوپتىگى» دەگەن. ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستانداعى قىتايدىڭ سانى ءسىز بەن ءبىز ويلاعاننان الدەقايدا كوپ. جۇڭگو مەكتەپتەرىندە «قازاقستان تەرريتورياسىنىڭ ءبىر بولىگى «ادىلەتىندە قىتايعا تيەسىلى بولۋى قاجەت» دەپ وقىتىلادى ەكەن. دەمەك، ادام سانىن شەكتەي الماي وتىرعان ەل ءۇشىن بۇل وتە قولايلى.
كۇشەيگەن جۇڭگو بۇگىندە ءبىزدىڭ ەلگە ازاماتتارىن ەركىن كىرگىزىپ-شىعارادى، ال قازاق ءوز قانداسىن تاريحي وتانىنا قايتارۋدا «ۇلكەن اعانىڭ» ماقۇلداۋىن كۇتەدى. قىتايلىقتارعا ۆيزاسىز كىرۋگە رۇقسات بەرەتىن زاڭ شىققالى بىرنەشە اي عانا ءوتتى. ءبىراق بۇل تەك ەلدى قۇلاقتاندىرۋ ءۇشىن جاسالعان جوبا. اشىق تالقىلاۋعا سالىنعان زاڭ، شىندىعىندا ءبىر جىل بۇرىن پايدا بولعان. جۇڭگو، ءۇندىستان جانە يران ازاماتتارىنا ارنالعان ۆيزاسىز رەجيم شەكارادان وتكەننەن كەيىنگى 14 كۇندى قامتيدى. رەجيمدى قازاقستان 2022 جىلعى شىلدەدە ءبىرجاقتى تارتىپپەن ەنگىزدى. شارت بويىنشا، ءۇندىستان، يران جانە جۇڭگو ازاماتتارى قازاقستانعا ىسكەرلىك، جەكە جانە تۋريستىك ماقساتتا كەلىپ، وسىندا بولا الادى. قازاقستاندا بولعان ۋاقىت ءار 180 كۇندىك مەرزىمدە 42 كۇنتىزبەلىك كۇننەن اسپاۋى ءتيىس. بۇعان دەيىن ءۇندىستان، يران جانە جۇڭگو ازاماتتارى ءۇشىن 72 ساعاتتىق ۆيزاسىز ترانزيتتىك رەجيم ەنگىزىلگەن ەدى.
قاپتاپ كەلۋى مۇمكىن قالىڭ قىتايعا قاۋىپسىزدىك بەرۋ ءوز الدىنا بولەك ماسەلە. ەستەرىڭىزدە بولسا، «نامىسى قوزىپ» قىتايلاردى ۇرعان ءتورت قازاق قاتاڭ جازاعا تارتىلعان بولاتىن. ءبىراق داۋدىڭ ءوزى ءبىر توپ قىتايدىڭ جابىلىپ جالعىز قازاقتى كۇرەكپەن ساباعانىنان شىققان. اقىرى قىتايلار ءجاي عانا اكىمشىلىك جازاعا تارتىلىپ، ءبىزدىڭ ازاماتتار قىلمىستىق كودەكستىڭ اۋىر باپتارىمەن سوتتالدى. تەك قازاقتىڭ ەسەسى كەتەتىنى قىنجىلتادى. جۇمىس بەرگەنىمەن قىتايلىق كومپانيا قازاققا جارىتىپ جاعداي جاساماعان. جالاقىدا دا تەڭسىزدىك، جۇڭگو 1 ملن السا، ونىمەن تەڭدەي جۇمىس ىستەگەن قازاقتارعا 100-150 مىڭ تەڭگە تولەگەن. سوندا قازاق قىتايدان نە كۇتىپ وتىر؟
پىكىر قالدىرۋ