2023 جىلدىڭ باسىندا ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى الىبەك قۋانتىروۆ 2022 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي ينفلياسيا شارىقتاۋ شەگىنە جەتىپ، 20،3%-دى قۇراعانىن مالىمدەگەن ەدى. ال ۇلتتىق بانكتىڭ بيىلعى ستاتيستيكاسى قۋانتارلىق. بۇل قانشالىقتى شىندىققا جاناسادى؟

ينفلياسيانىڭ وسۋىنە نەگىزىنەن ازىق-تۇلىك ونىمدەرى، ونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك تاۋارلارى اسەر ەتەدى. 14 قاراشاداعى كورسەتكىش بويىنشا، الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ ورتاشا باعاسى مىناداي بولدى: ءبىرىنشى سۇرىپتاعى ۇن – 310 تەڭگە، سۇيىق ماي – 742 تەڭگە، جۇمىرتقا – 560 تەڭگە، كۇرىش – 513 تەڭگە.

21 قاراشادا Qamshy.kz الەۋمەتتىك بازار دەپ اتالاتىن كىشكەنە دۇكەندەردىڭ بىرىنە بارىپ، باعانى سالىستىردى. كوكونىستەردىڭ باعاسى سايكەس كەلگەنىمەن، ءبىرىنشى سۇرىپتاعى ۇننىڭ ورتاشا باعاسى 445 تەڭگە، سۇيىق ماي – 858 تەڭگە، ال جۇمىرتقانىڭ باعاسى 700 تەڭگەدەن تومەن تۇسپەيدى. كوپشىلىك باراتىن سۋپەرماركەتتەردە باعا بۇدان جوعارى.

 قازاقستانداعى ينفلياسيا جوعارعى جانە قاشان دا تۇراقسىز. ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك الدىنا ۇلكەن ماقسات قويىپ، ينفلياسيانى تومەندەتەمىز دەپ اتقارعان جۇمىستارى ىلعي ماردىمسىز بولىپ شىعاتىن. بۇنىڭ نەگىزگى ءتورت فاكتورى اتالادى:

– شيكىزاتقا تاۋەلدىلىك جانە قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ديۆەرسيفيكاسياسىنىڭ تومەندىگى.

– بيۋدجەتتىك ساياساتتىڭ سايكەس كەلمەۋى جانە ونى جۇزەگە اسىرۋداعى قارجىلىق ءتارتىپتىڭ بولماۋى.

–  ەلىمىزدە باسەكەلەستىكتىڭ جوقتىعى جانە نارىقتىق مەحانيزمدەردىڭ ءتيىمسىز جۇمىس ىستەۋى.

–  قازاقستانداعى قارجى جانە ۆاليۋتا نارىعىنىڭ جەتكىلىكتى دەڭگەيدە دامىماۋى.

قازاقستان ۇلتتىق بانكى ق ر ايماقتارىنداعى ينفلياسيالىق ۇردىستەر تۋرالى دەرەكتى جاريالاعان دەرەكتەرگە شولۋ جاساساق.

2023 جىلعى قازاندا جىلدىق ينفلياسيا باياۋلاپ، 10،8%-دى قۇرادى (قىركۇيەكتە – 11،8%). وڭىرلەر بويىنشا جىلدىق ينفلياسيا بارلىق 20 وڭىردە باسەڭدەدى.

بۇل رەتتە، قازان ايىندا ەلدەگى ايلىق ينفلياسيا 0،7% بولدى. ەكونوميست ماقسات حالىقتىڭ ايتۋىشا، بۇل كورسەتكىش الدەقايدا جوعارى.

– وتكەن جىلى تاۋار باعالارىنىڭ ءوسۋ قارقىنى 20% بولعان. ءقازىر 11%، ءالى دە ەكى تاڭبالى. ءوسۋ قارقىنى جوعارى دەۋگە نەگىز بار. قازاقستان ءۇشىن 5-6%  بولسا، نورما ەدى. ال بىزدەگى كورسەتكىش ءقازىر بۇدان ەكى ەسە جوعارى. ارينە، بۇل رەسمي دەرەكتەرگە نەگىزدەلگەن، ال بەيرەسمي تۇردە قاراساق، ول الدەقايدا جوعارى. ازىق-تۇلىك ينفلياسياسى ءوز الدىنا جەكە جۇرەدى، ونى تومەندەپ جاتىر دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. ول قاشان دا قىمباتتاۋ ۇستىندە. قىركۇيەك-قازان ايلارىندا ساندىق كورسەتكىشتەردىڭ باسەڭدەۋى زاڭدىلىق، سەبەبى ءونىم الاتىن ۋاقىت. قاراشا مەن جەلتوقساندا باعا قايتا شارىقتايدى. جاڭا جىلعا دەيىنگى ۇردىستەر باستالادى دا، كاسىپكەرلەر كوبىرەك تابىس تاۋىپ قالۋ ءۇشىن باعانى وسىرەدى.

ينفلياسيا اۋىزدىقتالدى دەپ، ۇكىمەت مۇنى ءوز جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندەي كورەدى. شىنىن ايتۋ كەرەك، بۇعان سىرتقى فاكتورلار اسەر ەتتى. رۋبل باعاسى قاتتى قۇلدىراپ، رەسەيدەن كەلەتىن تاۋارلاردىڭ باعاسى ارزان بولدى. بۇل ينفلياسيانىڭ تومەندەۋىنە ايرىقشا اسەرىن تيگىزدى دەپ ايتۋعا نەگىز بار. سوندىقتان بۇل ۇكىمەتتىڭ تاماشا جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى دەۋگە ەرتە. وسى باعىتتاعى جۇمىستار ءالى دە جۇرگىزىلۋى قاجەت.

ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ينفلياسياعا قاتىستى جاقسى بولجامدارىنىڭ تاعى ءبىرى دوللار باعامىنا بايلانىستى. الداعى جىلى دوللار باعامى 460 تەڭگە شاماسىندا بولادى دەپ بولجانۋدا.

«بەلگىلى دارەجەدە تەڭگە تۇراقتى بولادى دەگەن بولجام بار. بۇعان ىقپال ەتۋى مۇمكىن ءبىرىنشى فاكتور – امەريكانىڭ فەدەرالدى رەزەرۆتەر جۇيەسى پايىزدىق مولشەرلەمەسىن شاقىرتاۋ شەگىنە جەتىزدى، ەندى ماقساتتى تۇردە باسەڭدەتە باستايدى. كەلەسى جىلى بۇل ۆاليۋتانىڭ قۋاتتىلىعى تومەندەيدى. دەمەك، تەڭگەگە دە قاتتى قىسىم جاسامايدى دەگەن ءسوز. مۇناي باعاسى، گەوساياسي جاعدايلار تۇراقتى بولسا، وندا تەڭگەمىز تۇراقتى بولادى دەۋگە نەگىز بار»، – دەيدى ەكونوميست.

ينفلياسياعا قارسى اتقارىلعان جۇمىستارعا تالداۋ

ەكونوميكا مينيسترلىگى مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسىپ، نەگىزىنەن ءونىم ءوندىرۋ كولەمىن ۇلعايتۋعا باعىتتالعان 46 جاڭا شارا ازىرلەگەن. باستى باعىتتارىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ماقسات قانشالىقتى دەڭگەيدە ورىندالعانىن تالداپ كورەيىك.

ءبىرىنشى باعىتى – «ءونىم ءوندىرىسىن ۇلعايتۋ». بۇل باعىت تىكەلەي ساتىپ الۋدان الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراسيالار مەن اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ءوندىرۋ اراسىندا فورۆاردتىق شارتتار جاساسۋعا كوشىپ، تۇراقتاندىرۋ قورلارىنىڭ جۇمىسىن قايتا فورماتتاۋدى كوزدەگەن. ءىستىڭ ناتيجەسى سول – قاڭتار-قىركۇيەك ايلارىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ءوندىرۋ 9،9%-عا ازايعان. بۇل 8 جىلداعى ەڭ ناشار كورسەتكىش. قاتارىنان ون جىل بويى ۇن باعاسى قىمباتتاپ كەلەدى. ساۋدا جانە ينتەگراسيا ءمينيسترى ارمان شاققالييەۆ ەلىمىزدە قانت جانە ۇن تاپشىلىعى بولمايتىنىن ايتقان ەدى، ءبىراق ارزاندايدى دەپ ەشكىم ۋادە بەرگەن جوق.

ەكىنشى باعىت – «ساقتاۋ، لوگيستيكا جانە كولىك» – بۇل كارتوپ پەن كوكونىستەردى ساقتاۋ بويىنشا ينۆەستيسيالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋ. ۇلتتىق ستاتيستيكا مالىمەتىنشە، ەلدە مىناداي كوكونىس ارزاندادى: كارتوپ (-2،2%)، ءسابىز (-2،1%)، پياز (-2%)، قىرىققابات (-0،9%). ءبىراق بۇل قىمباتشىلىقتان كەيىن كەلگەن «جەڭىلدىكتەر» ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. جىلدىق ەسەپپەن العاندا جاڭا پىسكەن كوكونىستەر 28%-عا قىمباتتاپ، باعاسى قايتا ءتۇستى.

ءۇشىنشى باعىت – تاۋارلاردىڭ بولشەك ساۋداسى. 2023 جىلعى قاڭتار-قازان ارالىعىندا بولشەك ساۋدا كولەمى 14 827،1 ملرد تەڭگەنى قۇرادى، بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 6،9% ارتتى. الايدا، قازاقستاندىق ونىمدەردىڭ ساپاسى قۋانتارلىق ەمەس. ۇنىمىزدى ەكسپورتتايتىن جالعىز ەل اۋعانستان ءونىمىمىزدىڭ ساپاسى ناشارلاپ كەتكەنىن ايتىپتى. بۇعان دەيىن وزبەكستان، قىرعىزستان، تاجىكستان ءبىزدىڭ ۇننان باس تارتقان.

ءتورتىنشى باعىت – باعا بەلگىلەۋدى باقىلاۋ، مونوپولياعا قارسى جانە سىرتقى ساۋدانى رەتتەۋ. ەكونوميست ماقسات حالىقتىڭ ايتۋىنشا، مونوپوليستەر استىرتىن كەلىسىم  جاسايدى.

– بۇل كوبىنە وليگوپوليالىق نارىقتا بولادى. مىسالى، ءۇش-تورت كومپانيا ءوزارا كەلىسىپ، تاۋار باعاسىن وسىرەدى. باعا بەلگىلەۋدى باقىلاۋ دەپ وسىنى ايتىپ وتىرسا كەرەك. جۇمىرتقا مەن سۇيىق مايدىڭ باعاسىن وسىرگەنى سياقتى ءبىرقاتار ماسەلەلەر كەزدەسەدى. بۇل ايتىلادى، ءبىراق جازالانىپ جاتقانى جوق. دۇرىسى، انىقتالدى ما، بىردەن جازالاپ، كورسەتۋ قاجەت. مونوپولياعا قارسى كۇرەس سولاي ءجۇرۋى كەرەك. كەي مونوپوليستىك كومپانيالار قالاۋىنا قاراي باعانى قويا بەرەدى. ال ءونىم باعاسى تىم جوعارىلاپ كەتسە، حالىققا قيىن. سىرتقى ساۋدادا شەتەلگە شىعارىلىپ وتىرعان ءونىمنىڭ كولەمى عانا ەمەس، يمپورتتالعان تاۋار دا قاداعالانۋى ءتيىس. ونىڭ باعاسى ءوسىپ كەتكەن جاعدايدا، ورنىن الماستىرا الاتىن ىشكى نارىقتاعى ونىمگە قولداۋ جاساۋ كەرەك. سوندا وزىمىزدە شىققان تاۋاردىڭ باعاسى قولجەتىمدى بولادى جانە ينفلياسيا كەزىندە سول قۇنىن ساقتاپ تۇرادى. تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋ پروسەسى جۇرمەيدى.