قازىرگى سيفرلىق عاسىردا ينتەرنەت پەن سيفرلىق تەحنولوگيالار ءومىرىمىزءدىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالدى. جەلىدە كوبىرەك اقپارات ساقتالعاندىقتان، بۇل دەرەكتەردى قورعاۋ جانە قۇپيالىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ۇلكەن ماڭىزعا يە بولدى. وسى كەزدە كيبەرقاۋىپسىزدىك كومەككە كەلەدى. كيبەرقاۋىپسىزدىك – بۇل جەكە تۇلعالار، ۇيىمدار جانە ۇكىمەتتەر وزدەرىنىڭ سيفرلىق اكتيۆتەرىن قورعاۋ ءۇشىن قولداناتىن شارالار. بۇل شارالار دەرەكتەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتىپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار جەكە قۇپيالىلىقتى قورعاۋعا كومەكتەسەدى. بۇل ماقالادا ءبىز ماڭىزدى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەمىز: كيبەرقاۋىپسىزدىك دەگەنىمىز نە؟ سونداي-اق ونىڭ ماڭىزى قانداي؟

كيبەرقاۋىپسىزدىك دەگەنىمىز نە؟

كيبەرقاۋىپسىزدىك – ساندىق الەمدەگى دەرەكتەردى، جەلىلەردى، باعدارلامالار مەن قۇرىلعىلاردى كيبەرشابۋىلداردان قورعاۋ پروسەسى. ينتەرنەتتى پايدالانۋدىڭ قارقىندى وسۋىنە بايلانىستى كيبەرقاۋىپسىزدىك كۇن سايىن ماڭىزدى بولا تۇسۋدە. بۇگىنگى تاڭدا سيفرلىق ورتادا جەكە اقپاراتتان باستاپ كورپوراتيۆتىك دەرەكتەرگە دەيىن بارلىعى ساقتالاتىن الەمدە قاۋىپسىزدىك شارالارىن قابىلداۋ وتە ماڭىزدى.

كيبەرقاۋىپتەر جانە ولاردىڭ تۇرلەرى

كيبەرقاۋىپتەر ساندىق اكتيۆتەرگە زيان كەلتىرۋ ماقساتىندا شابۋىلداۋشىلار تاراپىنان جاسالعان شابۋىل. مۇنداي قاۋىپتەرگە زياندى باعدارلامالار، تولەم باعدارلامالارى، فيشينگتىك شابۋىلدار جانە DDoS شابۋىلدارى (قىزمەتتىڭ تاراتىلعان دەنيالى) جاتادى. زياندى باعدارلاما-بۇل كومپيۋتەرلىك جۇيەلەردى زاقىمداۋعا ارنالعان جانە كوبىنەسە پايدالانۋشىلاردىڭ اقپاراتىن ۇرلاۋ نەمەسە جۇيەلەردى بۇعاتتاۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن باعدارلامالىق جاساقتاما.

دەرەكتەردى قورعاۋ جانە قۇپيالىلىق

دەرەكتەردى قورعاۋ پايدالانۋشىلاردىڭ جەكە اقپاراتى مەن قۇپيا دەرەكتەردىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇل ادامداردىڭ جەكە ءومىرىن قورعاپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار زاڭنامالىق اكتىلەردىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتەدى. اتاپ ايتقاندا، GDPR سياقتى ەرەجەلەر جەكە دەرەكتەردى قورعاۋدى بەلگىلەيدى. كيبەرقاۋىپسىزدىك وسى نورمالارعا سايكەستىكتى قامتاماسىز ەتۋدە، سونداي-اق دەرەكتەردىڭ بۇزىلۋىن بولدىرماۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

كيبەرقاۋىپسىزدىك تۋرالى عىلىم

كيبەرقاۋىپسىزدىك تۋرالى عىلىمدى سيفرلىق الەمدەگى قاۋىپتەردى تالداۋعا جانە وسى قاۋىپتەردەن قورعانۋ ستراتەگيالارىن جاساۋعا باعىتتالعان ءپان رەتىندە انىقتاۋعا بولادى. بۇل ايماق كومپيۋتەرلىك جەلىلەر، مالىمەتتەر بازاسى، باعدارلامالىق جاساقتاما جانە قۇرىلعىلار سياقتى ءارتۇرلى ساندىق كومپونەنتتەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەيدى. زياندى باعدارلامالار، فيشينگتىك شابۋىلدار، ساتىپ الۋ باعدارلامالارى جانە DDoS شابۋىلدارى سياقتى كيبەرقاۋىپتەر كيبەرقاۋىپسىزدىك ماماندارى ءجيى كەزدەسەتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. بۇل قاۋىپتەرمەن كۇرەسۋ ءۇشىن ءارتۇرلى ادىستەر قولدانىلادى، مىسالى، سەنىمدى شيفرلاۋ ادىستەرى، براندماۋەرلەر، انتيۆيرۋستىق باعدارلامالىق جاساقتاما جانە ءقاۋىپسىز باعدارلامالىق جاساقتاما جاساۋ ادىستەرى. سونىمەن قاتار، كيبەرقاۋىپسىزدىكتىڭ ماڭىزدى بولىگى پايدالانۋشىلاردى وقىتۋ جانە حاباردار ەتۋ باعدارلامالارى بولىپ تابىلادى، ويتكەنى ادام فاكتورى كوپتەگەن شابۋىلداردىڭ ءساتتى بولۋىندا شەشۋشى ءرول اتقارادى.

كيبەرقاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ۇزدىك تاجىريبەلەر

كيبەرقاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ ءارتۇرلى وزىق ادىستەرى بار. ولارعا كۇشتى پارولدەردى پايدالانۋ، ەكى فاكتورلى اۋتەنتيفيكاسيا ادىستەرىن (2FA) ەنگىزۋ، باعدارلامالىق جاساقتامانى ۇنەمى جاڭارتىپ وتىرۋ جانە قىزمەتكەرلەردى كيبەرقاۋىپسىزدىك داعدىلارىنا ۇيرەتۋ كىرەدى. براندماۋەرلەر مەن انتيۆيرۋستىق باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋ دە جۇيەلەردى قورعاۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالدارى بولىپ تابىلادى.

كيبەرقاۋىپسىزدىك سيفرلىق الەمدە قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ اجىراماس بولىگى بولدى. دەرەكتەردىڭ كەڭ اۋقىمىن — جەكە اقپاراتتان كورپوراتيۆتىك اقپاراتقا دەيىن قورعايتىن كيبەرقاۋىپسىزدىك جەكە ادامدار ءۇشىن دە، ۇيىمدار ءۇشىن دە ۇلكەن ماڭىزعا يە. كيبەرقاۋىپتەر ۇنەمى دامىپ كەلە جاتقان جاعدايدا، ەڭ جاقسى تاجىريبەلەردى ۇستانۋ جانە قاجەتتى ساقتىق شارالارىن قولدانۋ سيفرلىق اكتيۆتەردىڭ ساقتالۋىنا كەپىلدىك بەرەدى.