قادىرمەندى ەرلان تىنىمباي ۇلى!
2012 جىلى «قامشى» پورتالىن اشقالى بەرى باس بەتتەن تۇسىرمەگەن باعدارشامنىڭ ءبىرى بولدىڭىز. قازاق ساياساتىنا قاتىستى ءار جازباڭىزدى كەيدە نيەتتەس باۋىرلارىڭىز جىبەرىپ، كەيدە ءوزىمىز جاريالاپ، جىلىنا جۇزدەگەن ماتەريالىڭىزدى قالىڭ وقىرمانعا دەر شاعىندا جەتكىزىپ وتىردىق. الماتىدا، استانادا توپپەن دە، جەكە دە كەزدەسىپ، پىكىر الماسىپ جۇردىك. «قازاقستان» ارناسىنا باسشى بولاتىنىڭىزدى كومەكشىلەرىڭىزدىڭ وتىنىشىمەن مينيستردەن بۇرىن جاريالاپ، سىنعا قالدىق... عاجاپ ءانشىمىز بيبىگۇل قيلىمحان قىزىنىڭ «ۇلى دالا» انىنە كليپ ءتۇسىرىپ، «قازاقستان» ارناسىنان جاريالاۋعا مۇرىندىق بولدىڭىز. ايتەۋىر قول سومكەڭىزدى كوتەرىپ قاسىڭىزدا جۇرمەسەك تە، قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرماي، الاش بالاسىنا پايدالى دەگەن ءار ءسوزىڭىزدى ناسيحاتتاۋ ادەتىمىزگە اينالعان.
قازاق قىزمەتىنە قاتتى كىرىسىڭىز، الاش دەگەندە ايانىپ قالماڭىز دەپ كەيدە وكپەلەپ، كەيدە ەركەلەپ حات-حابار الىستىق... ۇلتقا قىزمەت دەيتىن ۇلى جولدا كەرۋەنباسى سانادىق. مەملەكەتتىك قىزمەتتە قازاققا بۇيرەگى بۇراتىن ەكى ادام بولسا، ءبىرىن ءسىز دەپ باعالادىق. باسقاسى باسقا «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىندا الاش ارىستارىنىڭ «تار زامانىن» كورسەتىپ، كەڭەسشىلىك قىزمەتتە «الاش مۇراعاتىنىڭ» توم-توم قۇپيا قۇجاتتارىن جارىققا شىعارۋىڭىز - تاريحتا قالار عيبراتتى قارەكەت. دارىنىنان گورى قارىنى الدىعا شىعىپ كەتكەن كەي جۇگەرمەكتەردىڭ كەسىرى بولماسا ءالى دە ۇلت قىزمەتىندەگى جۇمىستارىڭىزدىڭ ۇرانشىسىمىز.
كەشەلى بەرى پرەزيدەنتتىڭ ۇيىتقى بولار دەگەن ءسوزىن ىرىتكى نيەتىنە پايدالانعاندار تۋرالى دابىل قاقتىق. وعان دەر شاعىندا جاۋاپ بەرىپ، بار قازاققا باسۋ ايتتىڭىز. دۇرىس. دەگەنمەن ۇلت اعزاسىنا قاپتاعان سىزداۋىق پەن شيقاننىڭ جارىلار شاعى جاقىنداپ تۇرعانىن جاسىرعىمىز كەلمەيدى. ءساتى ءتۇسىپ، جەكە كەزدەسىپ جاتساق ايتارمىن دەپ جۇرگەن ءبىراز ويلارىم بار ەدى. سونى ءقازىر ايتۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن.
الەمدىك گەوساياسات كوزىقاراقتى جۇرتقا ءبىراز دۇنيەنى اڭعارتتى. امەريكانى قورعان، ورىستى ورمان، تۇركيانى تۋىس، قىتايدى جۇمىس دەپ ساناعان قازاق ءۇشىن ەندى شىنايى ويلاناتىن كەز كەلدى. باستىسى ىشكى بىرلىك، رۋحاني تۇتاستىق، ءوزارا تۇسىنىستىك قانا ەلدى قۇتقارماق. ول ءۇشىن «ءتىل جاراسى»، «ءدىن تالاسى»، «ءدىل الاسى» دەيتىن سىزداۋىقتاردىڭ سىرىنا ءۇڭىلىپ، سىرتىن ەمەس ءىشىن ەمدەۋگە ەرتەرەك كىرىسكەنىمىز ءجون.
1. ءتىل جاراسى. تاريحتى تارازىلاساق، قازىرگى كەزەڭدى پايىمداساق تۇتاس مەملەكەتتى تۇرالاتقان كوپ توڭكەرىستىڭ تۇزدىعى تۇرمىستىق كەلىسپەۋشىلىكتەردەن باستالعان. سونىڭ ءبىرى - ءتىل ماسەلەسى. ءبىر وزەننەن سۋ ءىشىپ، ءبىر توپىراقتان نان جەگەن ەكى تۇرعىننىڭ ەشقانداي باس ارازدىعى بولماسا دا، ءبىر-بىرىنىڭ ءتىلىن تۇسىنبەي تىرەسىپ قالۋى ءجيى كەزدەسەتىن جاعداي. وندايدا اتا زاڭداعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ اراشا بولۋى تابيعي قۇبىلىس. جاسىراتىنى جوق ون قازاقتىڭ توعىزى ورىس ءتىلىن تۇسىنەتىن، ون ورىستىڭ بىرەۋى قازاقشا تۇسىنبەيتىن، انىعى تۇسىنگىسى كەلمەيتىن ءبىزدىڭ ەلدە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ اتى بار دا، زاتى جوق سياقتى. بۇل ستاتۋستى بارىن سالىپ قورعاۋعا ءتيىس مەملەكەت قاۋقارسىز بولعاندا ازاماتتار وزدەرى زاڭدى تۇردە تالاپ ەتە باستايدى. ال ولاردى «ارانداتۋشى» ساناپ، مەملەكەتقۇرۋشى ۇلتتى تۇقىرتۋمەن جاسالاتىن ساياسات جارانىڭ اۋىزىن ودان ءارى تىرناعانداي اسەر ەتەرى ءسوزسىز. ءيا، «تولەرانتتىلىق»، «تۇراقتىلىق»، «تىنىشتىق» بارىنەن ماڭىزدى. دەسەك تە 80 پايىز قازاقتىڭ ءتىلىن 20 پايىز وزگە جۇرتقا جىعىپ بەرۋ توزىمدىلىكتىڭ كوبەسىن جىرتادى. كوپ بولىپ قورقىتامىن دەمەسە دە، تەرەڭ بولىپ باتىرىپ جىبەۋگە قارەكەت جاسالۋى ابدەن مۇمكىن. تىلدىك كەمسىتۋشىلىك ءبىر كۇندە ون رەت الدىنان شىعىپ جۇرگەن ءار قازاق كوڭىلى جاداۋ، كوكىرەگى قۇسا كۇي كەشىپ ءجۇر.
2. ءدىن تالاسى. وزگە ءدىندى قويا تۇرالىق. «ءالميساقتان مۇسىلمانبىز» دەيتىن قالىڭ قازاق بۇل كۇندە سيىردىڭ بۇيرەگىندەي سيقى كەتىپ تۇر. كەي اعالارىمنان كەشىرىم سۇراپ، ءبىر عانا ماسەلەنىڭ شەتىن شىعارعام. مۇحامەتجان تازابەك، سانجار كەرىمباي، قايرات جولدىباي، احمەتبەك نۇرسيلا، توقتار ابىز، ت.ب ازاماتتاردى ءبىر ستولعا وتىرعىزىپ، قازاقتىڭ ءدىني سەنىمى، رۋحاني بولاشاعى تۋرالى ورتاق اڭگىمە ايتقىزىپ كورسەك... بۇل كىسىلەردىڭ ارتىندا از بولسا دا سانالى، ءبىلىمدى، اقىلدى جاس بۋىن جانە مىڭداعان ازامات بار. قۇداي ساقتاسىن! ەلدىگىمىزگە سىناق كەلسە «قازاق» دەپ اتقا قونار الاش بالاسى التىباقان بولىپ، اقىرىپ كەلگەن جاۋدان ەمەس ءبىتىمى جوق داۋدان شاڭىراعىمىز ورتاعا تۇسپەسىن!
3. ءدىل الاسى. ءتۇرى قازاق، ءدىڭى ورىس قالا قازاعى (ءورىستىلدى)، ورىس تىلىنەن قاعاجۋ كورگەن دالا قازاعى (ءقازاقتىلدى)، بولمىسى بولەك قانداستار، رەسەيگە ارقا سۇيەگەن، قازاقتى مەنسىنبەيتىن ورىستار، قاي توپقا قوسىلارىن بىلمەي جۇرگەن وزگە ۇلتتار، نە قازاقشا، نە ورىسشا سويلەرىن بىلمەي جۇرگەن كەلىمسەكتەر... بىلاي قاراساڭ ءتىلى بوتەن، ءدىنى بولەك، ءدىلى شۇبار وزىندىك مەنتاليتەتى جوق مەملەكەت سياقتىمىز. بۇل ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ ويسىراپ تۇرعانىن اڭعارتادى.
ارينە، مەملەكەت تاراپىنان، قازاقتىڭ سانالى تالپىنىسىنان ۇلتتىق ۇپايىمىز تۇگەندەلىپ كەلە جاتىر. «ناۋرىز»، «ۇلتتىق كيىم كۇنى»، «ۇلتتىق كىتاپ كۇنى»... مۇنىڭ ءبارى ناۋقانمەن باستالسا دا، ناتيجەسىن كورسەتىپ، جالپىۇلتتىق ءىس-شاراعا اينالىپ كەلە جاتقانى كوڭىل قۋانتادى. سوندىقتان «ويباي، مىنە قۇرىعالى جاتىرمىز» دەپ بايبالام سالۋدان اۋلاقپىن. ءوزىڭىز جاقسى بىلەتىن احمەت بايتۇرسىن ۇلى «ەل بۇگىنشىل، مەنىكى ەرتەڭ ءۇشىن» دەپ بوسقا ەسكەرتپەسە كەرەك. ماسەلە ەلدەگى تۇراقتىلىق «قازاقتى تۇقىرتۋدان» تۇرمايتىنىنا ءشۇباسىز يلانۋعا ءتيىسپىز.
رەسەي ىقپالى، جۇڭگو ءقاۋپى دەگەندى ەل دە ءبىلىپ وتىر. اقوردانىڭ كەڭ كابينەتىندە ولارمەن قانداي اڭگىمە، نەندەي كەلىسىم بولىپ جاتقانىن كەيدە اڭعارماي قالىپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ ديپلوماتيالىق قادامدارىن دۇرىس تۇسىنبەي جاتساق، تاپسىرلەۋ سىزدەرگە پارىز. ال پرەزيدەنتتىڭ اسسامبلەياداعى «ماجبۇرلەمەۋ» ءسوزىن ءالى كۇنگە تۇسىنبەي اڭكى-تاڭكى بولىپ وتىرعان جۇرتقا ناقتى جاۋاپ كەرەك. باستى سۇراق، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تولىققاندى ازاماتى مەملەكەتتىك ءتىلدى تالاپ ەتسە، ول «ماجبۇرلەۋ» بولىپ سانالا ما، الدە ادىلەتتى، دۇرىس تالاپ پا؟
«ءتىل جاراسى»، «ءدىن تالاسى»، «ءدىل الاسى» تۋرالى تەك زار يلەپ، زاپىران قۇسىپ وتىرعان جوقپىز. قال-قادەرىمىزشە قارەكەت جاساپ، يدەولوگيالىق تۇرعىدا بارىمىزدى سالىپ كەلەمىز. ءجۇز جىلدىڭ الدىندا اتا-باباسى ارىپ-اشىپ كەلگەن، بۇگىن توڭى ءجىبىپ، تويىنىپ وتىرعان وزگە جۇرتتىڭ بالاسىنا دا قازاقتىڭ ويدان شىعارعان ءوش-قاستىعى جوق. «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ» مىندەتتەگەن ابايدىڭ ەلى تەك سىيلاستىقتى كۇتەدى، سىيلاماسا تالاپ ەتەدى، تۇقىرتسا تۋلايدى... باستىسى الاشتىڭ اعزاسىن جايلاعان رۋحاني سىزداۋىق پەن شيقان جارىلىپ، قانسوقتاسى شىقپاسىن! سوعان قام جاسايىق!
قۇرمەتپەن، «قامشى» اقپارات اگەنتتىگىنىڭ جەتەكشىسى ءبىلال قۋانىش
