تاياۋ شىعىستاعى گەوساياسي احۋال كۇننەن-كۇنگە ۋشىعىپ كەلەدى. يران مەن يزرايل اراسىنداعى اسكەري شيەلەنىس سالدارىنان بەيبىت تۇرعىنداردىڭ ومىرىنە تىكەلەي ءقاۋىپ ءتونىپ وتىر. وسى جاعدايعا بايلانىستى يراندا تۇراتىن قازاق دياسپوراسىنىڭ تاعدىرى دا الاڭداۋشىلىق تۋدىرىپ وتىر. بۇگىندە بۇل وڭىردەگى قانداستارىمىز قاۋىپ-قاتەردىڭ ورتاسىندا قالىپ وتىر.
بەيرەسمي دەرەكتەرگە سەنسەك، يراندا شامامەن 5–7 مىڭ قازاق ءومىر سۇرەدى. ونىڭ ىشىندە بۇرىننان قونىستانىپ، تۇراقتالىپ قالعان قازاقتار مەن كەيىننەن جۇمىس بابىمەن بارعان قازاقتار بار. 2024 جىلدىڭ سوڭىنان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقان يران مەن يزرايل اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىس ازاماتتىق ينفراقۇرىلىمعا ءقاۋىپ ءتوندىرىپ، ەل ىشىندە تۇراقسىزدىقتى ءورشىتتى. بۇل جاعداي يران قازاقتارىنىڭ دا ومىرىنە تىكەلەي اسەر ەتۋدە:
- ايماقتا قاۋىپسىزدىك ناشارلاعان؛
- ەكونوميكالىق داعدارىس تەرەڭدەپ جاتىر؛
- تۇرمىس اۋىرلاپ، ازىق-تۇلىك پەن دارى-دارمەككە قولجەتىمسىزدىك بايقالۋدا؛
- قازاقتاردىڭ قازاقستانعا كوشۋگە نيەتى كۇشەيىپ وتىر، ءبىراق ناقتى مۇمكىندىك جوق.
وسىعان وراي ەلىمىزدەگى ءبىرقاتار قوعام بەلسەندىلەرى قازاقستان بيلىگىن ناقتى ءارى جەدەل ارەكەت ەتۋگە شاقىرىپ، تاريحي جاۋاپكەرشىلىكتى كەشىكتىرمەۋ قاجەتتىگىن مالىمدەدى.
قوعام قايراتكەرى ءومىر شىنىبەك ۇلى ءوز ۇندەۋىندە وركەنيەتتى ەلدەردىڭ تاياۋ شىعىستاعى ازاماتتارىن ەۆاكۋاسيالاۋ باعىتىنداعى ناقتى قادامدارىن مىسالعا كەلتىرىپ، قازاقستاننىڭ دا وسىعان ۇقساس شەشىم قابىلداۋ قاجەتتىگىن العا تارتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، گەرمانيا، چەحيا، پولشا جانە اقش سىندى ەلدەر يران مەن يزرايلدەن مىڭداعان ازاماتتارىن ەلگە قايتارۋعا كىرىسكەن نەمەسە سوعان دايىندالىپ جاتىر. ماسەلەن، گەرمانيا ELEFAND جۇيەسى ارقىلى 5000 ازاماتتى ەۆاكۋاسيالاۋعا دايىن ەكەنىن مالىمدەدى. ونىڭ ىشىندە يراندا 1000 نەمىس ازاماتى تىركەلگەن. چەحيا بيلىگى تەل-اۆيۆتەن 80 ازاماتىن كورشى ەلگە شىعارىپ، ۇكىمەتتىك ۇشاقپەن پراگاعا جەتكىزدى. پولشا شامامەن 200 ازاماتىن يوردانيا ارقىلى ەۆاكۋاسيالاۋدى جوسپارلاپ وتىر. اقش تا ديپلوماتيالىق پەرسونال مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىن ءقاۋىپسىز جەرگە كوشىرۋگە شەشىم قابىلداعان. ال ءازىربايجان بيلىگى يراننان وتكەن رەسەي، قازاقستان، قىرعىزستان ازاماتتارىن ءوز اۋماعىنا كىرگىزىپ، باكۋگە جەتكىزگەنىن حابارلادى. وسى دەرەكتەر حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىك تانىتىپ وتىرعانىن كورسەتەدى.
ءومىر شىنىبەك ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، ءقازىر يران قازاقتارى دا تىعىرىققا تىرەلىپ، ءازىربايجانعا قاراي بوسىپ جاتقان كورىنەدى. ولار شەكارادان وتكەننەن كەيىن باكۋدەن اقتاۋ پورتىنا دەيىنگى جولدى پاروم ارقىلى ەڭسەرۋگە بولادى. بۇل تەحنيكالىق جاعىنان ەش قيىندىق تۋعىزبايدى. الايدا ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى — ساياسي ەرىك پەن شۇعىل شەشىم قابىلداۋدا جاتىر.
«ال ءبىز شە؟». قوعام وكىلدەرى بۇل ماسەلەنى كەيىنگە قالدىرۋعا بولمايتىنىن، يرانداعى قازاقتاردى ەلگە كوشىرۋ بۇگىن شەشىلۋى ءتيىس ماسەلە ەكەنىن ايتىپ وتىر. بۇل — تەك گۋمانيتارلىق ەمەس، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە، دەموگرافياعا، تاريحي جاۋاپكەرشىلىككە قاتىستى مىندەت. قازاقستان تاۋەلسىز ەل رەتىندە قيىن ساتتە سىرتتاعى قانداستارىنا قورعان بولا ءبىلۋى ءتيىس.
سوندىقتان بيلىك يرانداعى جاعدايدى ەسكەرىپ، قانداستاردىڭ تاعدىرىنا قاتىستى ناقتى ءارى باتىل شەشىم قابىلداۋى كەرەك. بۇل – ەلدىگىمىزدىڭ سىنالاتىن ءساتى.
بيفات ەلتايەۆا
