ق ر قورعانىس مينيسترلىگىنە قاراستى جوعارى اسكەري وقۋ ورىندارىنىڭ بىرىنە قازاقتان شىققان تۇڭعىش تەحنيكالىق اسكەرلەردىڭ گەنەرال-مايورى، كورنەكتى قايراتكەر شاكىر جەكسەنبايەۆتىڭ ەسىمىن بەرۋ تۋرالى گەنەرالدىڭ ورال قالاسىندا تۇراتىن ۇرپاقتارىنىڭ ءبىرى، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، م.وتەمىسوۆ اتىنداعى باتىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى ينفورماتيكا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەرمەك ايتالييەۆ باستاماكوتەرىپ وتىر، - دەپ حابارلايدى «قامشى» پورتالى قازاقپاراتا سىلتەمە جاساپ.
ونىڭ ايتۋىنشا، بيىلعى 28 اقپاندا گەنەرال-مايور شاكىر جەكسەنبايەۆتىڭ (1901-1988) تۋعانىنا تۋرا 115 جىل تولماق.
باتىس قازاقستان وبلىسىنا قاراستى بوكەي ورداسى اۋدانى قاراكول-شوڭاي ماڭىندا ءومىر ەسىگىن اشقان گەنەرال ۇلى وتان سوعىسىنان كەيىن ماسكەۋدە تۇرعانىمەن، تۋعان جەرىمەن بايلانىسىن ۇزگەن جوق. سول كەلگەن كەزدەرىندە ءوزى ەسكە العانىنداي، اداي رۋىنىڭ كەڭشالبار بولىمىنەن تارايتىن قولوتكەنوۆ جەكسەنبايدان ءۇش ۇل، ەكى قىز وربىگەن. ۇلدارى ايتالى، ورىنباي، شاناباس. شاكىر مەن ءساتباي ايتالىدان تۋعان. شاكىردى قارت اناسى ايعانىم باۋىرىنا باسقاندىقتان، ول جەكسەنبايەۆ، جەكسەنباي ۇلى بولىپ جازىلعان. نۋلى دا سۋلى شوڭاي كولىن قازان توڭكەرىسىنە دەيىن حان تۇقىمدارى ماحامبەت، ناۋشا، نارەش، سۇلتان، يبراش، ءسالىم (شىن اتى سالىمگەرەي) بوكەيحانوۆتار جايلاعان. وسى ماڭداعى ەڭ بيىك تە ءساندى عيمارات ماحامبەتتىڭ قاراعاي ءۇيى بولعان (ماحامبەت پەن ناۋشا بوكەيحانوۆتاردىڭ اتاقتى كۇيشى ەكەنى دە ءمالىم).
جالپى، شوڭاي كولىندە جيىرمادان استام رۋدىڭ ەكى جۇزدەي شاڭىراعى ءتۇتىن تۇتەتكەن. شوڭاي كولىنىڭ شىعىس بەتىندەگى 6-7 شاقىرىم قاشىقتىقتا تاستوبە اتالعان جەردە جەكسەنبايدىڭ جازعى ورنى بولعان. تابيعاتى ەرەكشە، اينالا كوك شالعىن. جازدا كيىز ۇيلەر تىگىلگەن. سونىڭ بىرىندە 1901 جىلى شاكىر شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن. الدىمەن شوڭاي كولىندەگى باستاۋىش مەكتەپكە جاياۋ بارىپ وقىعان ءجاسوسپىرىم 1912-1917 جىلدارى وردادا ءبىلىم الادى. ءتىپتى وسىنداعى پەداگوگيكالىق ۋچيليششەنىڭ 1 كۋرسىن ءتامامداپ ۇلگەرەدى. اعالارىنا ىلەسىپ، باسقۇنشاق تۇز وندىرىسىندە جۇمىس جاساعان شاكىر 1919 جىلى 20 ماۋسىمدا ءدال وسى شوڭايدىڭ كوك شالعىن جەرىنەن اتقا وتىرىپ، ورداعا ءبىرجولا اتتانادى. اناسى ءجاميلا كوز جاسىن كول قىلىپ، قيماي شىعارىپ سالادى. بۇل حان ورداسىندا جاڭا وكىمەت ورناپ، قازاقتىڭ تۇڭعىش اتتى اسكەر پولكى ۇيىمداستىرىلىپ جاتقان كەز-تىن. شاكىر جەكسەنبايەۆتىڭ اسكەري ءومىرى وسىلايشا باستالعان ەدى.
گەنەرالدىڭ ءوز قولىمەن جازعان ءومىربايانىنا قاراعاندا، اتالمىش پولكتىڭ كۋرسانتى بولىپ قابىلدانعان جاس جىگىت كەيىن اتتى اسكەر ەسكادرونى قۇرامىندا ورىنبورعا اۋىسادى. بوريسوگلەبسك اتتى اسكەر كۋرسىندا وقىپ، 1920 جىلى 30 ماۋسىمدا كوماندير اتاعىن الىپ، ءى دەربەس قازاق اتتى اسكەر ديۆيزيونىنا ورالادى. اۋەلى ۆزۆود كومانديرى، كەيىن ەسكادرون كومانديرىنىڭ كومەكشىسى بولعان شاكىر جەكسەنبايەۆ ارنايى جولدامامەن باس شتاب اكادەمياسىندا ءتورت جىل وقىپ، 1924 جىلى جوعارى اسكەري ءبىلىم الىپ شىعادى. قىزمەت باسپالداعىمەن ورلەگەن قازاق جىگىتى روتا كومانديرلىگىنەن قازاق اسسر ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى اتىنداعى بىرىككەن اسكەري مەكتەپتىڭ وقۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى، قازاقستان اسكەري كوميسسارياتى ساپتىق ءبولىمىنىڭ باستىعى، بەلورۋس اسكەري وكرۋگى 37-اتقىشتار ديۆيزياسى 110-اتقىشتار پولكىنىڭ شتاب باستىعىنا دەيىن كوتەرىلدى. ال 1930-1931 جىلدارى جوعارى حيميالىق اكادەميالىق كۋرسىندا وقىپ شىققاننان كەيىن اسكەري ءومىرىنىڭ جاڭا كەزەڭى باستالدى. ياعني حيميالىق قىزمەتكە اۋىسقان ول 1932 جىلدان باستاپ وسى قيىن سالانىڭ اۋىر جۇگىن قايىسپاي كوتەردى. بىلايعى جۇرت قىر-سىرىنا قانىق بولماسا دا، اسكەردە حيميالىق قورعانىستىڭ ماڭىزى زور ەدى. ۇلى وتان سوعىسىنا دەيىن-اق ءبىراز لاۋازىمدى قىزمەتتىڭ باسىن قايىرىپ ۇلگەرگەن شاكىر جەكسەنبايەۆ بىرنەشە مايداننىڭ حيميالىق قورعاۋ سالاسىن باسقارىسۋعا تىكەلەي قاتىسىپ، ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. حيميالىق قارۋدىڭ اسا ءقاۋىپتى ءارى زاردابى زور ەكەندىگىن تۇسىنگەن اسكەري باسشىلار باس قولباسشى ي.ۆ.ءستاليننىڭ 1941 جىلعى 13 تامىزداعى №0285 بۇيرىعى نەگىزىندە ارنايى اسكەرلەردى قايتا قۇرا باستادى. ۇيىمداستىرۋشىلىق جۇمىستاردىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن پولكوۆنيك ش.جەكسەنبايەۆ 1941 جىلعى 28 قازاندا بريانسك مايدانى حيميالىق قورعانىس ءبولىمىنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالىپ، وسى قىزمەتتى 1943 جىلعى قازانعا دەيىن ابىرويمەن اتقاردى. سونىڭ دالەلىندەي قولباسشى تاپسىرمالارىن ۇلگىلى ورىنداعانى ءۇشىن سول جىلعى 11 ناۋرىزدا قىزىل تۋ، 23 قىركۇيەكتە ءبىرىنشى دارەجەلى وتان سوعىسى وردەندەرىمەن ماراپاتتالىپ، 16 قازاندا تەحنيكالىق اسكەرلەردىڭ گەنەرال-مايورى اتاعى بەرىلەدى. ش.جەكسەنبايەۆ وسىنداي جوعارى اتاقتى يەلەنگەن تۇڭعىش قازاق ەدى.
قىزىل تۋ - كسرو-دا جوعارى باعالانعان العاشقى وردەندەردىڭ ءبىرى. وتان قورعاۋدا ەرەكشە باتىرلىعى مەن قايسارلىق كورسەتكەنى ءۇشىن بەرىلەتىن وسىناۋ وردەنمەن شاكىر جەكسەنبايەۆ ءبىر ەمەس، ءتورت مارتە ماراپاتتالعان. تاريح ماگيسترى، باتىسقازاقستاندىق ولكەتانۋشى ايبولات قۇرىمبايەۆتىڭ انىقتاعانىنداي، ونىڭ العاشقىسىن العان كەزدە بريانسك مايدانىن گەنەرال-لەيتەنانت مارتينيش (ماكس) رەيتەر باسقارعان. ال شتاب باستىعى، گەنەرال-لەيتەنانت لەونيد ساندالوۆ ش.جەكسەنبايەۆقا: «...ەرەكشە جىگەرلى جانە ىنتالى. اسكەري تاپسىرمالاردى ورىنداۋدا مايداننىڭ بۇكىل حيميالىق اسكەرلەرى جاقسى دايىندىقتان وتكىزىلگەن. جاۋدىڭ حيميالىق شابۋىلىنا قارسى دايىندىق بويىنشا اسكەر اراسىندا ۇلكەن جۇمىس جۇرگىزىلگەن. بۇل جۇمىس ءالى دە جالعاسۋدا. مايداننىڭ اسكەري جانە ارنايى حيميالىق بولىمشەلەرى جاۋىنگەرلەرىنىڭ حيميالىق بىلىمدەرىن شىڭداۋعا ساۋاتتى دا باتىل باسشىلىق جاسايدى. ءوز ماماندىعىنا ادال، تولىق بەرىلگەن ءبىلىمدى اسكەري قولباسشى. نەمىس فاشيستەرىنە قارسى شايقاستارعا جەكە ءوزى دە تىكەلەي قاتىسقان. مەملەكەتتىڭ قىزىل تۋ وردەنى ماراپاتىنا لايىق» دەگەن مىنەزدەمە بەرە وتىرىپ، ماراپاتتاۋ قاعازىنا قول قويعان.
ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە حيميالىق اسكەرلەر از كوزگە تۇسكەن جوق. حيميالىق اسكەر بولىمشەلەرى تالاي قۇرمەتتى اتاققا قول جەتكىزسە، 28 جاۋىنگەرى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتانىپ، مىڭنان استامى وردەن-مەدالدارمەن ماراپاتتالدى. ءبىر عانا مىسال، سولاردىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن شاكىر جەكسەنبايەۆ دايىنداپ، باسشىلىق ەتكەن فۋگاستى وتشاشقىش روتالار 1942 جىلدىڭ اقپانىندا 13-ارميا قۇرامىندا ەرلىك كورسەتتى. سول جىلدىڭ جازىندا اتالعان روتالار 13ء-ىنشى جانە 38-ارميا قۇرامىندا جاۋدىڭ 9 تانكىسى مەن مىڭعا جۋىق سولدات-وفيسەرلەرىن جويعان. سونداي-اق ۆورونەج-كاستورنوە وپەراسياسى (1943 جىلعى 24 قاڭتار - 2 اقپان) كەزىندە اسكەري حيميك ش.جەكسەنبايەۆ شابۋىل بارىسىندا حيميالىق رەاكسيا ناتيجەسىندە جاۋدان تاسالانۋ ءۇشىن قويۋ ءتۇتىندى 8 شاقىرىم قاشىقتىقتا قولدانىپ، كەڭەس اسكەرلەرى جاۋدىڭ 12 ديۆيزيادان تۇراتىن 2-نەمىس ارمياسىنىڭ قورعانىسىن شىعىنسىز بۇزعان. بۇل وپەراسياعا ەكى جاقتان 125 مىڭ ادام، 2100-دەن استام زەڭبىرەك-مينومەتتەر، 65 تانك قاتىناسقان. 17 مىڭ دۇشپان قازا بولىپ، 82 مىڭى تۇتقىنعا تۇسكەن.
كۋرسك، ورەل، بريانسك قالالارى ازات ەتىلگەننەن كەيىن 2-پريبالتيكا مايدانى قۇرىلىپ، ونىڭ دا حيميالىق قورعانىس ءبولىمىن ش.جەكسەنبايەۆ باسقارادى. كەڭەس وداعى قالالارى مەن سەلولارىن، سونىڭ ىشىندە ريگا قالاسىن جاۋدان بوساتقان اسكەرلەر كەيىن لەنينگراد مايدانىنا قوسىلادى. اقىرى 1945 جىلعى 8 مامىردا نەمىس فاشيستەرىنىڭ «كۋرليانديا» توبى دا تىزە بۇگەدى. 1944 جىلعى قاراشادا تاعى دا قىزىل تۋ، 1945 جىلعى 23 اقپاندا لەنين وردەنىمەن ماراپاتتالعان قازاق گەنەرالىنىڭ مارتەبەسى بيىكتەپ تۇرعان كەز ەدى ول. قانقۇيلى سوعىس بىتكەن سوڭ اسكەرلەردى تاراتىپ، قايتا ءبولۋ، قارۋ-جاراق پەن تەحنيكانى قابىلداۋمەن اينالىسقان ش.جەكسەنبايەۆتىڭ وڭىرىنە 1945 جىلعى 6 ماۋسىمدا لەنيگراد مايدانىنىڭ قولباسشىسى، مارشال ل.ا.گوۆوروۆ تاعى ءبىر قىزىل تۋ وردەنىن تاعادى. تەك ل.ا.گوۆوروۆ قانا ەمەس، ۇلى وتان سوعىسى بارىسىندا كەڭەس وداعىنىڭ مارشالدارى س.ك.تيموشەنكو، ب.م.شاپوشنيكوۆ، ك.ك.روكوسسوۆسكيي سىندى اسكەري قولباسشىلارمەن قىزمەتتەس بولىپ، تالاي جاۋاپتى مىندەتتەردى ورىنداعان قازاق گەنەرالى ەشكىمنەن كەم ەمەس ەدى.
سوعىستان كەيىن حيميالىق قورعانىس سالاسىنداعى قىزمەتىن جالعاستىرعان شاكىر جەكسەنبايەۆ ءبىلىمىن جەتىلدىرە ءتۇسىپ، 1949 جىلدان ۆ.ۆ.كۋيبىشيەۆ اتىنداعى اسكەري اكادەميادا ءدارىس بەرەدى. 1950 جىلعى مامىردا ءتورتىنشى قىزىل تۋ وردەنىمەن ماراپاتتالعان گەنەرال-مايور اسكەري كادرلاردى دايارلاۋعا دا ايرىقشا ەڭبەك ءسىڭىردى.
گەنەرالدىڭ جارى نينا يۆانوۆنا فارماسيەۆت بولسا، ۇلى ولەگ مەديسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ميكروبيولوگ اتانىپ، جارى، دارىگەر-وكۋليست ۆەرا الەكساندروۆنامەن وسى سالادا ومىردەن وتكەنشە تالماي ەڭبەك ەتتى. قازىرگى تاڭدا شاكىردەن قالعان نەمەرەسى مارينا عانا، ول ماسكەۋ قالاسىندا تۇرادى. ال ءىنىسى، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى، ۇزاق جىل بوكەي ورداسى اۋدانىندا ۇستازدىق ەتكەن ءساتباي ايتالييەۆتەن تاراعان ۇرپاقتار، شۇكىر، بارشىلىق. وسى اۋدانداعى ۇيالى اۋىلىنداعى مەكتەپ ش.جەكسەنبايەۆتىڭ ەسىمىمەن اتالسا، ورال قالاسىنداعى ءبىر كوشەگە گەنەرالدىڭ اتى بەرىلگەن. بيىل قازاق تاريحىندا ەرەكشە ورنى بار بىرەگەي تۇلعانىڭ تۋعانىنا 115 جىل تولىپ وتىر. ەندەشە، حالىقتىڭ قاھارمان ۇلىنا قانداي قۇرمەت تە ارتىق ەمەس.
