Qazaqtyń erke qyzy kóptegen konsertterde boı kórsetkenimen, ony efırge shyǵarmaıdy. Qaıda barsa da, aldynan kese-kóldeneń kedergiler shyǵady. Oǵan kim sebep? Naýryz aıyna josparlanǵan konsert nelikten sáýir aıyna aýysty? Osy jáne ózge de syrlarymen Maqpal Muhamedıarqyzy jýrnalıs Aı-Kerim Samalbekqyzymen bólisti, - dep jazady szh.kz.

ALDAP-ARBAÝSHYLARDYŃ TUZAǴYNA TÚSİP QALYP JÚRMİN

Maqpal apaı, bıyl sahnada júrgenińizge 35 jyl. Osy oraıda naýryz merekesinde konsert beretinińizdi estigen edik. Alaıda konsert merzimi …

Iá. Oǵan bir sebep ˗ respýblıka saraıyn jarty jyl buryn jalǵa alyp qoıýshylardyń áreketi. Arnaıy konsert uıymdastyrýmen aınalysatyn jigitter uzaq ýaqyt buryn zaldy jalǵa alyp alady da, biz konsert berer shaqta aqsha talap etedi. Ol kezde zaldy jalǵa alýdyń baǵasy ózgeredi. Zaldyń ózine shamamen bes mıllıondaı qarjy jumsalady. Sodan sol jigitterdiń birine naýryz aıynda konsert beretinimdi aıtqan edim. Endi bir nárse aıtaıyn. Máselen, meniń konsertime bılet quny shamamen eki myń men on myń teńgeniń arasyn quraıdy. Orta eseppen bir orynnyń baǵasy 6-7 myń teńge bolsa, bir ǵana konsertten júz myń dollarǵa jýyq qarajat túsedi eken. Qaıta biz bılet qunyn aspanǵa sharyqtatpaımyz, «zaldyń qunyn ótese boldy» dep qazaqılyqqa salynamyz. Osy Reseıdiń juldyzdary kelse, bılet baǵasy 30-50 myń teńge tursa da, halyq úndemeı-aq barady. Uıymdastyrýshy jigit maǵan on bes myń dollar beretinin, qalǵanyn jarnama syndy dúnıelerge jumsaıtynyn aıtty. Sahnada júrgenime otyz bes jyl boldy. Qansha jyldan beri respýblıka saraıynda konsert berip kelsem de, qaltama elý myń dollar salyp kórmegen adammyn. Buǵan deıin jıyrma-jıyrma bes myń dollardaı alyp keldim. Endi on bes myńǵa túsirip otyr. Uıymdastyrýshylar múldem uıattan jurdaı bolyp barady. Konsertti beretin men, án aıtyp sharshaıtyn men, barlyq kerek-jaraqqa (sahnalyq kıimder, mýzykanttar, zaldyń jaryǵy, telearna qyzmeti, t.b.) tóleıtin de men, al paıdasyn basqalar kóredi. Nege buǵan kóz juma qaraýymyz kerek? Olar jalǵyz menen emes, qanshama ánshiden qarjy alyp otyr. Qazir men mingen kólikti sol eki ortada júrýshiler de minip júr. Marqum Zákeń (Zamanbek Nurqadilov – red.) bolmasa men de mundaı záýlim úıde turmas edim. Bul ˗ Zákeńniń shańyraǵy. Neshe jyl buryn Zákeń mingizgen kóliktiń te tozyǵy shyqty. Sony kórgen Bolat Nazarbaev aǵam dostyq peıilmen jańa kólik syılady. Soǵan qarap jurt meni mıllıoner dep oılap júr. Alaıda mende ondaı qarjy joq.

Aqyrynda uıaty bar-aý degen jigitterdiń kómegine júgindim. «Qaraqtarym, qur qol qalmassyńdar. Merekelik kúnderdi solar-aq alsyn, biz sáýir aıynda jasaıyq», — dedim. Sonymen kelistik. Zákeń bar kezde konsert uıymdastyrýǵa bas qatyrmaıtynmyn. Barlyǵymen sol kisi aınalysatyn. Ózim jasaımyn desem de: «Kúıeýińmin ǵoı, saǵan járdemdespegende kimge járdemdesemin?» — dep ózi uıymdastyratyn. Oblystardyń jóni bólek. Onda barsań, jergilikti jurt aldyńnan shyǵady. Ózderi qarsy alyp, konserttiń uıymdastyrylýyn qadaǵalaıdy. Konsertten eń kóp túsken paıda Zákeńniń kózi tiri kezinde bolatyn. Qyryq myń dollardaı qarajat túsip, ony Zákeń tolyǵymen Qazaqkonsertke aýdartyp jiberdi. «Maqpal, men seni asyrap otyrmyn, Qudaıǵa shúkir, kúıeýiń bar, sol qarjyny Qazaqkonsertke bere salshy», dep edi. Azamatym tiri kezde qaltama aqsha salyp kórmegen janmyn. Al endi erimnen aıyrylǵan soń, kúnimdi kórip, paıda tabaıyn desem, aldap-arbaýshylardyń tuzaǵyna túsip qalyp júrmin.

Siz ǵana emes, apaı, jalpy kóptegen ártister konsert bergenimen, esh paıda tappaıdy. Odan keıin qalaı jaqsy án shyǵady, qalaı sapaly klıp túsiriledi?

Men de sony aıtamyn. On jylda bir beınebaıan túsiremiz. Al qolymyzǵa aqsha tússe, halyq ańdyp otyrady. Qaı jerge barsam da, aqsha suraıtyndar tabylady. Bireý naýqastanǵan balasyna, endi bireý úılengisi keletin perzentine kómek surap keledi. Tapqan-taıanǵanymdy elge taratyp otyramyn. Onyń bárin jarıalap júrgen joqpyn. Aıtyp otyrýǵa da yńǵaısyz. Senseńiz, Zákeń ómirden qaıtqaly on jyldyń ishinde elý myń dollardaı qarajatty tek qaıyrymdylyqqa shashyppyn.

Osy sebepti de halyq sizdi ánshi retinde ǵana emes, adamgershiligi mol tulǵa retinde qabyldap júrgendeı…

Ol qalypty nárse. Aqsha da, baılyq ta osy dúnıede qalady, ony kórge eshkim alyp kete almas. Alaıda paıdaqumarlar da osy eńbegimdi elep-eskerse, nur ústine nur bolar edi. Ózim qoly ashyq adammyn. Aqshamdy urlamasa da, kóńilimnen shyqqan janǵa ózim-aq ustatar edim. Ókinishtisi de sol, qazir elde qanaǵat joq.

Jaryqqa shyqqan sońǵy beınebaıanyńyz týraly aıtyp berińizshi. Jurt: «Maqpal apaıdyń kóńildi án aıtqanyn kórdik-aý», — dep shýlatty…

Án degenińiz de taǵdyrǵa baılanysty týatyn dúnıe ǵoı. Taǵdyrym ońaı bolǵan joq. Aıta-aıta eldiń qulaǵyn da jaýyr qylǵym kelmeıdi. Barlyǵyn ózderi de kórip otyr. Biraq qyzym ósip qaldy. Ómir jalǵasýda. Endi ózimdi-ózim qolǵa alyp, qanattandyryp kelemin. Mereıimdi jetkizýim kerek degen oı ómirge degen qushtarlyǵymdy qaıta tiriltti. Osyndaı maqsatpen kóńildi án aıtqan túrim bul. Kópten beri oıda júrgen dúnıe edi. Syrttaı jarqyrap júrgenimmen, ishim muńǵa toly. Ol ras. Án aıtý arqyly muńymdy shaǵamyn, syrtqa shyǵaramyn, án arqyly jeńildeımin. Biraq halyqty muńaıta berýge de bolmas dep sheshtim. Konsertke kelgen el kóńildi án tyńdaǵysy kelmeı me? Eń qyzyǵy da sol, kóbirek kóńildi án aıtyp ketsem, eldiń ózi: «Muńǵa, syrǵa toly ánderdi aıtpaı kettińiz»,˗ dep shyǵady. Álde meni sol obrazda kórip úırenip qalǵan ba, bilmeımin. Kompozıtorlarymyz da kóbinese muńdy ánderin alyp keledi. Eshkimge suraý salmaımyn. Án avtordyń, sazgerdiń ne aqynnyń taǵdyryn kórsetedi. Men bar bolǵany oryndaımyn. Aıtpaǵym, meniń ánderim – tek meniń ǵana taǵdyrymnan turmaıdy. Máselen, «Jylaıdy júrek» ánin Farıza Ońǵarsynova apamyz osydan pálenbaı jyl buryn jazǵan. Biraq eldiń kópshiligi ol ándi meniń taǵdyrymmen baılanystyrady.Oǵan negiz de joq emes. Meniń de taǵdyrym soǵan keledi. Bul fánıde súrinbeıtin, qatelespeıtin pende bolmaıdy. Farıza apamyzdyń da ómirde qatelesken kezderi bolǵan shyǵar. Qansha tanymal bolsa da, kez kelgen adamnyń mınýsy men plúsy bolady. Bizdi elden erekshe jaratylǵan paıǵambar retinde qabyldaýdyń qajeti joq, biz de pendemiz. Sondyqtan kózben kórip, qulaqpen estimegennen keıin bos áńgimelerge erýge bolmaıdy. Ol adamnyń janynda bolmasań, onyń ne sebepti ondaı áreketke barǵanyn, ne sebepti aýzynan sondaı sóz shyqqanyn bilmeseń, syrttan ǵaıbattaý qısynsyz. Meniń janymda turǵan adam: «Mákeń durys jasady», -  der edi. Meni renjitetini de sol, janymda bolmaǵan adamdar syrtymnan neshe túrlini aıtady.

Eldi shýlatqan áýejaıdaǵy oqıǵany aıtyp otyrsyz ba?

Iá. Áýejaıǵa shyǵaryp salatyn adamdar keshigip keldi de: «Erte barǵanda ne isteısiz? Sizdi vıp arqyly ótkizemiz. Alań bolmańyz», — dedi. Al meniń ornym bıznes-klasta bolatyn. Pavlodardyń áýejaıy kishkentaı, ushaqqa arnaıy avtobýspen aparmaıdy. Jaıaý barýyń kerek. Sol sebepti de keshigip baratynyma qobaljydym. Túni boıy jandy daýysta án aıtqanym bar. Onyń ústine qonaq úıdiń ishi sýyq boldy, tamaǵym aýyryp qalǵan edi. Sol kúni Almatyda toıym bolatyn, aqshasyn da alyp qoıǵanmyn. Negizi áli ýaqyt bar. Degenmen bir saǵat buryn barý kerek degen qaǵıdaǵa úırenip qalǵan adammyn. Azdap renishimdi bildirdim. Aqyry ne kerek, álgi jigitter meni vıp arqyly ótkizdi. «Siz sómkeńizdi alyp, ushaqqa betteı berińiz. Qujatyńyzdy qaldyrsańyz, tirkeýden ózimiz-aq ótkizemiz», — dep meni jiberdi. Ushaqqa otyryp aldym. Sálden keıin bir jigit artymnan júgirip kelip, qujatymdy alyp keldi. Túni boıy uıyqtamaǵanym bar. Ári aýyryp otyrǵandyqtan bolar, tez-aq uıyqtap qalyppyn. Qap-qara kıinip alǵan, deneli eki jigittiń túrtkeninen oıanyp ketkenim bar ma? Arada jaǵymsyz áńgime órbidi.

˗ Túsińiz ushaqtan! – dedi aı-shaı joq álgi eki jigit. Eshteńeni túsinbegen men:

˗ Almatyǵa keldik pe?

˗ Joq, siz ushpaısyz, tezirek túsińiz!

˗ Nege ushpaımyn? Keshke toıym bar. Almatyǵa jetýim kerek.

˗ Bıletińiz qaıda?

˗ Qandaı bılet? Qaraǵym, qaıda ekenin bilmeımin. Jańa kýáligimdi berdim ǵoı. Qazir bári elektrondy túrde emes pe? Bılet kóterip júrgenimizdi qashan kórdińder? Qaraqtarym, qoıyńdar. Ushýym kerek.

Ushaq bolsa áli tur. Álgiler:

˗ Joq, túsińiz! — dep bolmady. Men:

˗Túspeımin, — dedim.

˗ Endeshe kúsh qoldanýǵa týra keledi.

Aınaladaǵy adamdardan uıalǵanymnan kóndim. Sómkemdi alaıyn desem, álgiler jol bermedi. Ekeýi qoltyǵymnyń astynan ustap, kádimgideı súırep shyǵardy. Namysyma tıip ketti. «Ózim-aq túsemin» dep shyryldaǵanyma da qaraǵan joq. Álde ádeıi meniń qytyǵyma tıip, beınege túsirip alǵysy keldi me, ol jaǵyn bilmeımin. Júıkem syr berip, onsyz da aýyryp turǵan tamaǵym qarlyǵyp, sóıleı almaı qaldym. Jylaıyn desem, elden uıat. Amalsyzdan ishime juttym. Barlyq zattarym qaldy. İshinde keshke bolatyn toıdyń da aqshasy, dombyram bar edi. Bárin anyqtaýǵa barǵanymyzsha ushaq ushty da ketti. Men Pavlodarda qalyp qaldym. Ol qaladan ushaq ta jıi ushpaıdy. Kelesi reıs tek bir kúnnen keıin. Sol jaǵdaıdan keıin ushaqqa minýge de júreksinip qaldym. Sol sátte qoryqqanym sonshalyq Astanadaǵy baýyryma habarlasyp: «Tez arada kelip, meni alyp ket», — dedim.

Sol kezde sizdi beınetaspaǵa túsirip alǵan adamdy taptyńyz ǵoı? Ózi órimdeı jas bala eken…

Ol balanyń esh kinási joq bolyp shyqty. Kezinde bir kompanıada jumys istegen eken. Qujatyn paıdalanǵan áldebireýler sonyń atynan beıneni ǵalamtorǵa jarıalapty. Jigittiń týystary da ony ábden qarǵap-silegen kórinedi. Bári teris aınalypty. Sosyn ol bala jylap, meniń prodúserime kelip: «Maqpal apaıǵa aıtyńyzshy, meniń sýretimdi ǵalamtordan alyp tastasynshy. Meniń kinám joq», dep bar jaǵdaıdy túsindiripti. Sodan men de onyń sýretin ınstagramdaǵy paraqshamnan alyp tastadym. Bul is osylaısha jyly jabylǵan edi. Endi mine araǵa úsh jyl salyp, sol beıneni taǵy bireý youtube-qa salyp qoıypty. Bireý meniń abyroıyma osyndaı jolmen nuqsan keltirgisi keledi. Toǵyz jyl buryn oryn alǵan oqıǵa taǵy bar. Ony da aıhaı-shýmen alyp tastady.

Munyń barlyǵy sizge qalaı áser etti?

Zákeń dúnıeden ótkennen keıin birinshi ret konsertke Aqtaý ne Atyraý óńirine bardym. Bir adam jyly qabaq tanytqan joq, eshkim qarsy almady, jurt meni elemedi. Bári teris aınaldy. Sonda júregim qatty aýyrdy. Dańǵyrlaǵan mýzykadan qonaq úıde túni boıy uıyqtaı almaı shyqtym. Bir kezde qarnym ashyp, aqyry uıqy bolmaǵan soń, mýzykantyma ótinish jasap, dúkennen tamaq alyp kelýin suradym. Balyq jep, syra ishtik. Uıqy joq. Tańǵy saǵat beste Tarnovskııge (avt. mýzykant): «Syrtqa shyǵyp, serýendep qaıtaıyq. Báribir úsh saǵattan keıin ushaqqa shyǵýymyz kerek», — dedim. Áýen bir meıramhanadan shyǵyp jatqan bolar dep oıladyq. Sóıtsem qonaq úıdiń meniń bólmem ornalasqan jaǵynda bes-alty jigit kóliktiń ústine otyryp alyp, ishimdik iship, mýzykany qatty qoıyp, shýlap tur eken. «Ne bolsa da, jolamaıyq» dep sheshtik. Dala qarańǵy bolatyn. Aıaǵymda tápishke, kózimde kózildirigim bar. Qarańǵyda eshkim kóre qoımas dep shyǵa salǵan túrim. Kishkeneden soń artqa burylyp, qonaq úıge jaqyndap qalǵan kezde anadaı jerde turǵan jigit meniń atymdy ataǵanyn estip qaldym. Áńgimelerin qulaǵym shalyp qaldy. Ózderi meni ańdyǵan kórinedi. «Qurysyn» dep tezirek qonaq úıge kirýge asyqqanymda bir jigit: «Maqpal apa, sálemetsiz be!» — dedi. Ózimizdiń qazaqtyń jigitteri eken, ne bolsa da baryp, aıtarymdy aıtaıyn dep sheshtim. Jandaryna baryp edim, alkogóldiń ıisi burq ete tústi. Aralarynda bireýi ǵana saý eken. Otyz jas shamasyndaǵy bir jigit: «Apaı, nege uıyqtamaı júrsiz? Janyńyzdaǵy kúıeýińiz be?»- dep namysqa tıip sóıledi. «Qaraǵym, ne ottap tursyń? Sen ne, meniń kúıeýimdi óltirip ketkenin bilmeısiń be?»- dedim yzalanyp. «Seniń kúıeýińniń bar ekenin bilmeıdi ekenbiz», — dedi odan saıyn qytyǵyma tıip. «Zamanbek Nurqadilovti tanymaısyń ba?» — desem, álgi jigit birinshi ret estip turǵandaı syńaı tańytty. Ábden namystandym. Bir kezde araq usyndy, ábden qanym qaraıyp turǵan men: «Joq, bar bolsa syra isheıin», — dep álgi jigitter ishken staqannan ishýge jıirkenip, bótelkeniń aýzynan ishe saldym. Júıkem syr berdi. Bir kezde Tarnovskıı: «Maqpal Muhamedıarqyzy, bul jerden keteıik, sizdi jasyryn kamera túsirip tur», — dedi. Men baıqamappyn. Rasymen de bir jigit tasadan tyǵylyp túsirip tur eken. «Qaraǵam, beri kel. Azamat emessiń be? Aıtsań, túsemiz ǵoı vıdeońa, arqadan tas laqtyryp turǵandaı tyǵylyp turǵanyń ne?» — dep edim, álgi jigit yrjalańdap, odan saıyn yzama tıdi. Ashýǵa erik berip, boqtyq sóz aıtqanym ras. Jigit basymen sondaı jıirkenishti áreketke bardy. Meni túsiredi, ony jarıalaıdy dep oılaǵan joqpyn. Uryspaı, tóbelespeı tarqasaıyq dep óz jónimmen ketken edim. Qonaq úıdiń de dırektory kelip, olarǵa jolamaýymdy aıtty. Al men qazaqtyń balalary maǵan kesirin tıgize qoımas dedim de qoıdym. Sóıtsem bárin jazyp alypty. Keıinnen sol beıne jazylǵan dıskini ózderi meniń úıime alyp keldi. Kúzetshige «jańa án» dep aıtqandyqtan, aldyrtyp edim. Qossam, eshqandaı da án joq. Álginde oryn alǵan oqıǵany álgi jigitter túgel túsirip alyp, ózime jiberipti. Birinshi ózim kórdim. Jaýap qaıtaraıyn desem, ne aty, ne jóni joq. Dıskini syndyryp, laqtyryp jiberdim. Bir kúni vıdeo ǵalamtorda jarıalanyp, shý shyqty. Mundaı alaıaqtar solaı aqsha tabady. Adam jaldasam da ol jigitterdi taýyp alýyma bolar edi. Biraq olardyń deńgeıine túskim kelgen joq. Sol beıne toǵyz jyl boıy ǵalamtorda turdy. Bir kúni áńgime arasynda: «Osy vıdeony ǵalamtorǵa salyp ne tapty eken?» — dep aıtyp qalyp edim, bir kisiler: «Oǵan bola júregińizdi nesine aýyrtasyz? Siz túgili Elbasymyz týraly da talaı nárseler tur emes pe?» — dep basý aıtty. «Áı, sonda da, qansha degenmen, áıel balasymyz. Namysyma keldi. Alyp tastar adam tabylsa, soǵan kóligimdi berer edim», — dep edim, vıdeony ǵalamtordan birden alyp tastady. Sodan bireýler habarlasyp, máshıne talap etti.

Sodan?

«Qaraǵym, bere almaımyn. Iá, emosıaǵa berilip, «kóligimdi beremin» dep aıtqan shyǵarmyn. Qoldaryńnan kele tura toǵyz jyldan beri nege qarap otyrdyńdar? Sol kezde-aq alyp tastaǵandaryńda rasymen de kóligimdi berer me edim? Bolary bolyp, boıaýy sińgen soń, nesine beremin? Jaraıdy, sizge kóligimdi berdim delik. Biraq erteń sol vıdeony basqa bireý salyp qoımasyna kim kepil?» – dedim. Mine, bul qazaqtyń óz qazaǵyna jasaǵan qıanaty. Meniń odan esh jerim kemip qalǵan joq. Tek bir túıir qyzym úshin alańdaımyn. Mereıim: «Mama, oǵan bola júregiń aýyrmasyn. Ondaı adam emes ekenińdi men bilemin ǵoı», — degen soń janym tynyshtaldy.

KÓZGE KÓRİNBEITİN ADAMDAR MENİMEN ALYSYP KELEDİ

Maqpal apaı, osyndaı qıyn jaǵdaılarǵa jıi tap bolatyn sekildisiz?

Iá.

Ondaı jaǵdaıda ózińizdi qalaı ustaısyz? Arandatýshylyqqa qarsy ımýnıtet te qalyptasyp qalǵan shyǵar?

Buryn shaqyrǵan jerden qalmaıtyn edim, eshkimniń betin qaıtarmaıtynmyn. Halyqtyń arasynda kóp júretinmin. Qazir ondaıdy qoıdym. Myna zaman soǵan ıtermeledi. Máselen, keshe ǵana ınstagramda bir áıel: «iship alyp, shý shyǵarypsyń», — dep pikir jazdy. Únsiz ǵana óshirdim. Qaıteıin? Eshkimge senbeıtin boldym. Ushaqqa otyrsam da, tek vıp-klaspen ushamyn. Ornymdy aldyn ala tirketip qoıatyn boldym. Buryn ondaıdy bilmeıtinbiz. «MýzART» tobynyń on jyldyq konsertine ne áýejaıdaǵy keleńsizdiktiń kesirinen bara almaı qalǵanmyn. Madına Sadýaqasova ekeýmizdi tirkeýden ótkizbeı qoıdy. Sondaǵysy tirkeýge bir saǵat buryn kelmedik, qyryq bes mınýt buryn jetken ekenbiz. Júregimniń aýyrǵany-aı. Sol keshke bir aı daıyndalǵan bolatynbyz. Tirkeýde otyrǵan orys áıel bizge ádeıi qyrsyqqandaı kórindi. «Ý nas je konsert. Kak vy tak mojete?» dep álgi jerde ashýlandym. «Prıhodıte v chas, eslı mesto býdet, ıa vas posajý», — dedi ol. Amalsyz qaıta úıge keldim. Ushaqqa otyrardan bir kún buryn uıyqtamaıtyn ádetim bar. Sodan úıge kelgen soń uıyqtap ketippin. Oıansam, saǵat birden asyp ketken. Madına úlgergen eken, al men bara almadym. Osyndaı nárselermen belgisiz bireýler meniń saǵymdy syndyrǵysy keletin sıaqty. «Myna qyz óspesin, óshsin» dep qara nıettilerdiń jasap otyrǵan isi bul. Áıtpese, óz qazaǵyna adam osyndaı dushpandyq jasaı ma? Sahnada turyp, elimniń abyroıyn shashatyndaı nárse jasasam, án aıta almaı qalyp, masqara bolsam bir jón. Ol kezde «óz obalym ózime» der edim. Bul endi sahnadan tys, qarapaıym ómirde árkimniń-aq basynda bolatyn jaǵdaı ǵoı. Talaı ushyp júrmiz. İshkendi bylaı qoıǵanda, elge tynyshtyq bermeıtin adamdardy da kórip júrmiz. Biraq olardy eshkim sókpeıdi. Al bizdiń aýzymyzdy ańdyp otyrady. Bir aǵattyq jibergen ekenmin. Soǵan bola meni sonsha balaǵattap, vıdeony qaıta-qaıta salyp, qorlaýǵa bola ma? Osyndaı jáıttardan keıin artyq esh jerge bas suqpaıtyn boldym. Toıǵa bara qalsam da, ánimdi aıtyp, nan aýyz tıemin de taıyp turamyn. Eshkimmen aralasqym da kelmeıdi. Adamdardy sonshalyqty jaqsy kórip turamyn, senip qalamyn. Jyly sóılegen jannyń bárin dos sanaımyn. Al keıinnen azabyn ózim kóremin.

Basyńyzdan nebir náýbetti kúnder ótti. Óz-ózińizge qalaı keldińiz?

Qyzymnyń arqasynda. Jubanyshym da, ómirimniń máni de ˗ Mereı. Oǵan qosa halqymnyń peıili, tilegi meni aıaqqa turǵyzdy. El bolyp men úshin qobaljyp, maǵan senim artqan jandar barshylyq. Bir-eki adamnyń jasaǵan arsyzdyǵy úshin bárinen baz keshkim kelmeıdi. Eger soǵan bola qular bolsam, halyq ta meni óner áleminen áldeqashan syzyp tastar edi. Men de qatelestim. Aýzyma ıe bolyp, tipti balaǵattap turǵan adamǵa «aınalaıyn» dep sóıleýim kerek edi. Amal neshik, bul jerde minezim de óz rólin oınady. Arqaly, namysty qyzbyn. Meni balaǵattap, kúıeýimdi túkke turǵyzbaı, aýzyna kelgendi ottap turǵan jandardy kórgende shydaı almadym. Qaıta qol jumsaǵan joqpyn. Al jalpy iship alǵan adamdarmen solaı sóılesý kerek. Sol jerge nege bara qaldym eken? Olardyń syrasyn iship nem bar edi? Osy syndy saýaldar mazalaıdy, árıne. Biraq sol vıdeony salǵannan olar ne tapty? Onsyz da durys jasamaǵanymdy bilip turmyn. Men de pendemin. Meni kóre almaıtyn ártis symaqtar da sol beıneni kóshirip alyp, taratýmen boldy. Arsyz áreketke barǵan, júrgen jerinde «aýzynan aq ıt kirip, kók ıt shyǵatyn» ártisterdi de bilemin. Bilgenimmen jarıalamaımyn ǵoı. Mundaı nárseni eshkimniń basyna bermesin. Meni eldiń aldynda masqara etkisi keletin adamnyń isi bul. Bireýdiń tapsyrysy ma álde álgi jigitterdiń nadandyǵy ma, ony bilmeımin. Ǵalamtorda Elbasymyz týraly da neshe túrli vıdeolar órip júr. Ony jastardyń bári kórip otyr. Aram nıettiler Memleketimizdiń basshysyn jastar syılamasyn degen oımen istep otyr. Bul ne tárbıe? Zańger bolsam, birinshi kezekte ǵalamtordy qolǵa alar edim. Qazir jezókshelik, adam óltirý, zorlaý, qorlaý, bala-shaǵany dalaǵa tastaý syndy qylmystar kóbeıip ketti. Al onyń bári qaıdan keldi? Baıaǵyda ondaı bolǵan joq. Osy «ǵalamtor» deıtin báleden kelip otyr. Buryn bireý qaıtys bolypty dese, búkil aýyl jylaıtyn. Qazir ol qalypty nársege aınalyp ketti. Adamdarda júrek, sezim degen dúnıe qalmaı barady. Jastarymyz kóbinese qandaı án tyńdaıdy? Aıhaı-shýdan turatyn dańǵyrlaǵan mýzykaǵa áýes. Ras qoı? Jyndanyp án aıtatyn ánshilerdiń zamany boldy. Máselen, men qyzymnyń qandaı án tyńdaıtynyn tekseremin. Maǵan unamaıtyn, mádenıetimizge jat, anaıy mýzyka tyńdaǵanyn kórsem, tyıym salamyn. Onyń barlyǵy sanany ýlaıdy. Balaǵa: «óz tilińdi, tól mádenıetińdi, ánińdi syılaı bil», — dep mıyna quıyp otyrmasań bolmaıdy. Aınalasyndaǵy jandarǵa eliktep, burys jolǵa túsip ketpeýi úshin de balany qadaǵalap otyrý qajet.

Qatelespesem, Mereı shetelge baryp oqyp keldi emes pe?

Iá. «Mama, til meńgergim keledi, búkil álemdi aralaǵym keledi», — dedi. Talpynyp turǵan balanyń betin qaqpaıyn dep kelisimimdi berdim, qyzyma senim arttym. Jalpy balaǵa árdaıym senim artyp otyrý kerek. Onsyz ósý de bolmaıdy. Bir tal qyzymdy alysqa jiberý maǵan ońaıǵa soqqan joq. Ol qyz kelgenshe shashymnyń jartysy aǵaryp ketti, uıyqtaýdan qaldym. «Qyzyma birdeńe bop qalsa ne isteımin?» degen qorqynysh sanamdy tesip turdy. Birinshi sapary sátti ótti. Kelgennen keıin kádimgideı aǵylshynsha sóılep shyqty. Sertıfıkatyn da aldy. Ekinshi jyly taǵy bardy, sonyń arqasynda qazir kádimgi aǵylshynnyń qyzy sıaqty saıraıdy.

Degenmen de, shet elde júrip til úırengen bir basqa. Qaı elderde bolyp qaıtty?

Árıne. Amerıkada jáne Anglıada bolyp keldi. Bıyl oılanyp otyrmyz. «Barasyń ba, qyzym?» — desem, onsyz da tildi jaqsy meńgergenin aıtty. Shyny kerek, qyzymnyń ózine degen senimdiligi artty. Muǵalimderi de Mereıdiń aǵylshyndy óte jaqsy meńgergenine tańdanysyn jasyrmady. Shetelge jibergenime ókinbeımin. Endi kez kelgen jerge aýdarmashym retinde ózimmen alyp barýyma bolady.

Ózińiz bıyl demalysqa da barmadyńyz…

Barmaımyn. Shetelge barýǵa da qorqatyn boldym. Ol jerde de artymnan ańdıtyn qazaqtar tabylady. Jaǵajaıǵa tipten bara almaımyn. Bir joly shomylatyn kıimimdi kıip, sýǵa túsýge bekindim. Bir kezde bir jigittiń júgirip kele jatqanyn kórdim. Qolynda fotoaparaty bar bala menimen sýretke túsýge ótinish bildirdi. Uıalǵanymnan halatymdy kıip, basyma shlápamdy kıe saldym. Ne boıanbaǵanmyn. Jalpy kúndelikti boıanyp, kez kelgen jerde ártiske uqsap ádemi bop júrgendi jaqsy kóremin.

Buryn eshki asyraıtyn edińizder. Qazir olar bar ma? Jalpy qandaı úı janýarlaryn unatasyz?

Mende sút bolmaǵandyqtan, sábı kezinde Mereıge eshkiniń sútin berdik. Sol kezde asyraǵanymyz ras. Qyzym sútten shyqqan soń Zákeń eshkiniń «kózin qurtty». Bir jaǵynan ıtimiz malǵa kún kórsetpedi. Bir kezderi pavlınderimiz de bolǵan. Olar úndemeı jatyp, bir sátte aıhaıǵa salatyn edi. Kórshilerimiz de únemi narazylyq tanytatyn. Zákeń olardy tyńdamaı júrgen. Bir kúni pavlınniń daýsynan Mereı shar etip oıandy. Qyzymyzdyń júıkesine kesirin tıgizip júrer dep ony da ketirdik. «Maǵan asylyp aldy» degen Mereıdiń sózinen keıin ákesi ıtti de qurtty. Taýyqtarymyz da bolatyn. Bárinen bas tarttyq. Artynan Zákeńniń ózi de ketti…

Sonymen myna úıde Mereı ekeýmiz ǵana qaldyq. 

Kózge kórinbeıtin adamdar menimen neshe jyldan beri alysyp keledi. Olardyń kim ekenin de, menimen ne úshin arpalysyp júrgenderin de bilmeımin. Qanshama ánder aıtyp júrmin, konsertterge qalmaı qatysamyn. Biraq efırden meni kesip tastaıdy. Nege? Ony da bilmeımin. Ásirese, «Habar», «Astana», «Qazaqstan» sekildi halyq kóp kóredi-aý degen arnalar meni kórsetpeıtin boldy. Jaqynda ǵana Qudaıbergen Bekishtiń shaqyrtýymen «Jyldar. Ánder» atty konsertke qatystym. Madına Eralıevanyń, Arman Dúısenovtiń konsertinde án shyrqadym. Biraq nege ekeni belgisiz, meni taǵy da qıyp tastapty.

Bul da janyńyzǵa batady ǵoı…

Árıne. Biraq alǵa qaraı jyljýym kerek. Basqa ne isteı alamyn? Júrekke salmaq túsedi, sonda da shydap kelemin. Tek bir kúni sol bomba bolyp jarylar ma eken dep qorqamyn. Ár shydamnyń shegi bar ǵoı. Áıteýir qyzyma qaraımyn da: «Maqpal, basqa eshteńeni oılama, sanańdy buzba, tek qana alǵa»,- dep ózimdi sabalaýmen kelemin.

Buryn bir konsertińizge Mereıdi alyp shyǵyp edińiz. Endigi keshte kórermendi nendeı jańalyǵyzben qýantasyz?

Ony áli oılastyrǵan joqpyn. Al Mereıge kelsek, ánshi bolý onyń armany emes. Mektebinde is-sharalarǵa qatysyp, bolmasa qonaqqa barǵan kezde kóńil-kúıi bolsa keıde án aıtady. Biraq ánshiliktiń aýyr jol ekenin kórip otyrǵan qyzymnyń bul joldy tańdaǵysy joq. Tildi jaqsy meńgerip keledi, bilimi de óte jaqsy, úzdikke oqyp jatyr. Jalpy bolashaqta basqa saladan kórgim keledi. Múmkin qyzym aıaqqa turǵan soń, óz elimnen de ketetin shyǵarmyn…

El arasynda sondaı sybys shyǵyp edi…

Jasyrmaımyn, ondaı oıym bar. Ózińiz de kórip otyrsyz, eshqaıda shyǵarmaıdy. Men qashanǵy jylaı bermekpin? Oǵan deıin zeınetke de shyǵyp qalarmyn. Basqa memleketke barýym ne bolmasa týǵan jerime ketip qalýym múmkin. Aýylyma baryp, baýyrlarymnyń janynda typ-tynysh ómir súrgenge ne jetsin? Myna úıdi ustap turýdyń ózi maǵan ońaı emes. Kúndelikti úı sharýasy bar, bárine aqsha tóleısiń. Tegin eshteńe joq. Oǵan qosa, kólik júrgize bilmeımin. Kezinde Zákeń ruqsat bermegen edi. Al qazir rólge otyrýǵa tipten qorqamyn. Júrgizýshige de aqsha tóleısiń.

Álemdi jaýlaǵan daǵdarystyń sizdiń ómirińizge áseri tıdi me?

Áseri tıip jatyr. Meni qoıshy, toıǵa shyqsam da, óz kúnimdi kóre alamyn ǵoı. Biraq osy kúnge deıin týǵan-týystaryma járdemdesip júrgen men edim.

Maqpal apaı, qarajat jınamap pa edińiz? Depozıt ashyp degendeı…

Joq, bir tıyn da jınamappyn. Aıtqanymdaı, artyq aqsham bolsa, bárin taratyp júredi ekenmin. Bir úıimdi satyp, depozıtke salsam ba dep endi oılanyp otyrmyn. Bári ýaqyttyń enshisinde. Qyzym aman-esen mektebin aıaqtap, jaqsy oqýǵa tússe deımin. Odan basqa maqsat-murat joq. Nesibemizge qaraı buıyrǵanyn kórermiz. Shaqyrǵan jerden qalmaı, shaqyrmaǵan jerge barmaımyn. Jaǵdaıymdy jasaıtyn bolsa, án aıtýǵa daıynmyn.

ÓNERPAZDY ÓSİRETİN DA, ÓSHİRETİN DE ˗ HALYQ

Úı sharýasyna kómekteser kómekshińiz joq pa?

Qazir bar. Ózińiz de estigen shyǵarsyz, Qazaqkonsertti taratyp jiberdi. Búkil ánshilerge jumystan shyǵý týraly aryz jazdyryp, Astanaǵa kóshsin dep jatyr. Astanadan úı berse, barýǵa bolady. Úı bolmasa, nesine baramyz. Ol jaqqa baryp alyp, taǵy bir úı jaldap turar jaıym joq. Olar qabyldasa jaqsy, qabyldamasa taǵy júregiń aýyrady. Qazir qamqorlyq jasap júrgen Bolat aǵamyzǵa raqmetimdi aıtamyn. Kóligimdi jańartty, Mereıdiń ókil ákesi boldy. Sol kisiniń otbasysymen jaqsy aralasyp turamyz. Jeńgemizben de ara-qatynasym jaqsy. Qýanyshtarynan qalmaı, ortaqtasyp júrmin. Gúljanat jeńgem óte qarapaıym, kezdesken saıyn: «uıalma, qysylma, kómek qajet bolsa, aıt», — dep janashyrlyq tanytyp otyrady.

Jaqynda týǵan kúnińiz ótti, qutty bolsyn! Bıyl týǵan kúnińizdi qalaı toıladyńyz?

Týǵan kún toılaý oıymda bolǵan joq. Almatyda Márıam esimdi dosym bar. Ózi ımanjúzdi qyz. Týǵan kúnimde sol qyz habarlasa qaldy. Meıramhanaǵa shaqyryp, týǵan kúnimdi ótkizýge usynys bildirdi. «Onshaqty adamǵa dastarqan jaıyp berýge ózimniń de shamam jetedi» dep edim, «dostyq kóńilimdi qaıtarmańyz» dep bolmady. Sóıtip Márıam dastarqan jaıyp, týǵan kúnimdi jasap berdi. Bes-alty týysym men Mereıdiń eki muǵalimi qonaǵym boldy. Basqa eshkim bolǵan joq. Týǵan kún toılaıtyndaı elý eki mańyzdy jas emes. Kezinde qyryq jasymdy Zákeń jasap berdi. Elýge tolǵanymda qyryqqa jýyq adamǵa dastarqan jaıdym. Toı toılap, arqa-jarqa bolatyndaı jaǵdaıda emespiz.

Buryn bergen suhbattaryńyzda aıan túster kóretinińizdi aıtqan edińiz…

Qazir de kóremin. Tek qorqynyshty kezeńnen alystadyq, soǵan oraı tústerim de ózgerdi. Zákeńdi óltirip ketkennen keıin qatty úreılenip qaldyq. Jarty jyl boıy amerıkandyq dáriler iship emdeldim. Júıkem de ábden tozdy, shashym da aǵaryp bitti. Sol oqıǵa orny tolmas izin qaldyrdy. Ýaqyt emshi deıdi ǵoı. Birte-birte qalpymyzǵa kelip, jaqsy nárselerdi oılaýǵa, adal nıetti adamdarmen aralasyp, kóńildi án tyńdaýǵa tyrysatyn boldyq. Márıam sıaqty ańqyldap qalǵan dostarym bar. Dos bolý úshin kúndelikti kezdesýdiń de qajeti joq. Telefonmen sóılesseń de, nıeti túzý adamnyń bereri mol.

Iaǵnı syr bólisetindeı jaqyn dostaryńyz bar ǵoı?

Aqtoty Raıymqulova atty dosym bar. Jalpy kimmen bolsa da, qyzmeti ne mansaby úshin dostaspaımyn. Qolynda bıligi bar dostarymnyń ózine júk artqym kelmeıdi. Dostyqta alys-beris bolmaý kerek dep esepteımin. Al endi ósekteýge, ǵaıbattaýǵa jany qumar adamdardan meılinshe boıymdy aýlaq ustaýǵa tyrysamyn. Birneshe ret aralasqysy kelgen adamdarmen júzdesip, sóılesip kórdim. Talaı adam júrekti aýyrtatyn áńgimelerdi aıtyp, syrtymnan órip júrgen ósekterdi tasyp keldi. «Siz týraly bylaı depti» degen áńgimelerden ábden mezi boldym. Tipti tyńdaǵym da kelmeıdi. «Aıtsa, aıta bersin» dep jyly jaýyp qoıamyn. Biraq sony estýdiń ózi jaǵymsyz. Ony aıtýdyń qajeti ne? Basqa ánshiler týraly bireý surasa da, únsiz qalamyn. Men ol ánshimen aralaspasam, minezin, otbasyn bilmesem, ol kisi týraly ne aıtýym kerek? Ánshi retinde baǵany beretin bizge halyq. Kimniń qandaı ekenin halyq anyqtaıdy. Eshbir ánshini «uly» ne «jaman» dep bólmeımin. Ónerpazdy ósiretin de, óshiretin de ˗ halyq. Eshkimde sharýam joq, eń bastysy, ónerdegi áriptesterimniń qýanyshtaryna ortaqtasa biletin adammyn. Al ónerde Búrkit, Saıat Medeýov, «MýzART», «Jigitter», «Nur-Muqasan» toptarynyń jigitteri, Aqjol Meıirbekov syndy aǵa-inilerim habarlasyp, hal-jaǵdaıymdy surap otyrady. Olardyń baryna da Qudaıǵa shúkir deımin. Jalpy biren-sarany bolmasa, ónerde júrgen jandardyń basym bóliginiń maǵan degen kózqarasy túzý dep aıta alamyn.

Qazir bir-eki án oryndap, ózin ánshimin dep esepteıtinder kóbeıip ketti. Olarǵa da keshirimmen qaraý kerek shyǵar. Biz de jas kezimizde talaı qatelikter jiberdik. Tipti, jarty ǵasyr, bir ǵasyr ǵumyr keshken adamnyń ózi qatelesedi. Júz jasaǵan adamnyń ózi «bárin bildim» dese qatelik bolar edi.

Qazaqta «kóp jasaǵannan emes, kópti kórgennen sura» deıdi ǵoı…

Iá. Ómir súrgen saıyn, bilmeıtinińniń kóptigine kóziń jetedi. Myna zamanda aqparat ta kóp. Onyń barlyǵyn mıǵa syıdyrý múmkin emes. Máselen, men áleýmettik jelilerden tek WhatsApp pen Instagram-dy qoldanamyn. Maǵan: «Basqa áleýmettik jelilerde nege joqsyz?» degen saýal jıi qoıylady. Oǵan ýaqyt qaıda? Osyny úırengenime de táýba deımin. Uzaq otyrsam kózim de aýyryp ketedi, sonda da hat jibergen adamdarǵa jaýap berýge tyrysamyn. Únsiz otyrsań da, «jyly-jyly» sózderin jaýdyratyn adamdar tabylady.

Instagramdy únemi qarap otyramyn, qaıta basqalarǵa qaraǵanda, sizge jaqsy tilekter kóp túsetinin baıqaımyn…

Sonyń ózinde neshe túrlini jazatyn adamdar bar. Ony júrekpen qabyldaımyn. Instagramdy jaba salaıynshy deımin, biraq úırenip qalyppyn.

Maqpal apaı, ónerdegi qansha balanyń kindik anasysyz?

On shaqty baladaı bar.

Olarǵa qalaı kóńil bólesiz, ýaqytyńyz jetedi me?

Ýaqyt tabylady. Sıvıdiń qyzyna, sondaı-aq, jaqynda Mereıdiń qurbysynyń sińlisine kindik sheshe boldym. Arýjan, Salıdat, Saltanat atty qyzdarym bar.

Maqpal esimdi birneshe qyzym bar.

Shákirt tárbıeleý nemese prodúserlikpen aınalysý oıyńyzda joq pa?

Ázirge qoldan kelmeı otyr. Ol úshin qarajat kerek. Al mende qor joq, ondaımen aınalyspaǵan adammyn. Demeýshi izdeýiń kerek, taǵysyn taǵy. Onyń artynan áńgime de kóbeıedi. Bolat Nazarbaev kólik syılaǵanda teris oılaǵan adamdar da tabyldy. Onda turǵan ne bar, túsinbeımin? Marqum Zákeń joǵarydan bárin kórip, baqylap otyrǵan shyǵar. «Nazarbaevtarmen dos bolyp alypty» dep júr. Endi dushpan bolýym kerek pe? Bókeń maǵan dos retinde jaqsylyq jasap, qamqorshy bolyp jatsa, nege ol kisiniń keýdesinen ıterýim kerek? Kúıeýge shyǵaıyn dep júrgen on segiz jasar qyz emespin ǵoı. Ári ol kisiler eshqashan da maǵan dushpan bolǵan emes. Kópshilik Zákeńniń ólimine sol kisilerdiń qatysy bar dep esepteıdi. Kezinde bári solaı oılady, ras. Biraq olaı emes. Menińshe, Elbasymyzdyń dushpandarynyń isi bul. Jaman at sol kisige kelsin dep ádeıi istegen.

Jalpy sizdikindeı konsert eshkimde ótpeıdi. Jurt baryn alyp kelip jatady. Eń kóp syılyq alatyn Maqpal apaı onyń bárin ne isteıdi?

Halyqtan alǵandy halyqtyń ózine qaıtaryp berip otyramyn. Qudaı ózi kóp kórmesin, týǵan-týysqandarym jeterlik. Ár baýyrymda tórt-bes baladan bar. Solarǵa taratyp beremin. Olar brıllıantqa, ne altynǵa qyrýar qarjy jumsaı almaıdy ǵoı. Sińlilerime, kelinderime, qurbylaryma beremin.

Joǵaryda sazgerlerdiń ózderi muńdy án usynatynyn aıttyńyz. kompozıtorlardyń qulaǵyna altyn syrǵa bolsyn, ózińiz qandaı án aıtqyńyz keledi?

Qazaqqa eńbegi sińgen jaqsy adamdar týraly ánder kóbirek jazylsa deısiń. Farıza apamyzdyń áıgili óleńine jazylǵan Áset Beıseýovtiń áni bar. «Jaqsy kórý, jaqsy kórý, ne degen keremet eń..» Baǵdat apamyz oryndaıdy. Marqum tiri kezderinde Áset bar, Farıza apamyz bar, Zákeń bárimiz jıi bas qosatynbyz. Marqum Ásettiń osy ándi oryndap otyrǵany, Farıza apamyzdyń dıvanda marqaıa tyńdap otyrǵan sáti kóz aldymnan ketpeıdi. Sondaı jaqsy adamdar aramyzda kóbirek bolsa, solarǵa arnalyp ádemi ánder jazylsa, aıtýǵa daıynbyz. Ókinishtisi, ondaı ánder kóp taralmaıdy. Jalpy jańa án jazyldy ma, biz sony taratýǵa asyǵýymyz kerek. Telearna, radıo ˗ jastarymyzdyń óz eline, ultyna degen súıispenshilikti arttyratyn aqparat quraldary. Sol sebepti de biz eń aldymen óz tilimizdi syılaýymyz kerek. Myna turǵan kórshiles Ózbekstan, Qyrǵyzstanda, tipti, damyǵan Túrkıa, Amerıka elderinde telearnalar tek sol eldiń tilinde án aıtyp turady. Basqa ulttyń kınosyn, mýltfılmin kórsetse de, tek óz tilderine aýdartady. Al bizde júzden asa ulttyń ókilderi turǵandyqtan, ondaı joq. Meıli, júzden asa dıaspora bolsyn delik. Degenmen de, taza án men jyrdan, orkestrden, fólklordan turatyn arna bolsa, qazaqta bar nárseni, qobyzdy, dombyrany tańerteńnen keshke deıin nasıhattaıtyn arnalar kóbeıse dep armandaımyn.

Qazaqsha tek sapasy tómen ánder kóbirek nasıhattalyp jatyr. Jaqsy ánshilerimiz de jeterlik. Sol jaqsy ánshilerdiń jaqsy ánderin kóbirek berý kerek. Qazir ondaı arna joq. Tyńdarmandarym: «Dombyramen nege aıtpaı kettińiz?» dep jazady. Qansha konsertte aıtyp júrmin ǵoı. Ony kórsetpese qaıtemin? Konsert beresiń, jylyna bir ret arnadan kórsetip qoıady. Ol ne bolady? Kompozıtorlardy da aıaımyn. Maǵan ánderin alyp keledi. «Báribir shyǵarmaıdy. Odan da shyǵyp júrgen ánshilerge berińder, ánderiń nasıhattalsyn», — dep bas tartamyn. Biraq telearna jaryqqa shyǵarmaı jatyr eken dep únsiz jatqan joqpyn, Qudaıǵa shúkir, talaı ánderdi jaryqqashyǵardym. Aldaǵy jeke konsertimde oryndaımyn.

Suhbattasqan: Aı-Kerim Samalbekqyzy

Derekkóz: szh.kz