Qazaq óneriniń qara shańyraǵy M.Áýezov atyndaǵy akademıalyq drama teatrdyń qurylǵanyna 90 jyl tolyp otyr. Bul – tek teatr úshin ǵana emes, jalpy qoǵam úshin, qazaq óneri men mádenıeti úshin úlken rýhanı mereke.  Búkil halyqtyń, Alash ardaqtylarynyń armany júzege asyp, qajyrly qımyl-qareketteriniń arqasynda qurylyp, halyq arasynan shyqqan «samorodok sary altyn» talanttar irgesin qalaǵan, óz tarıhynda elimen birge damyp-órkendegen teatr búgingi tańda da dástúrdi laıyqty jalǵastyryp, táýelsiz Qazaqstan sahna óneriniń kóshbastary bolyp keledi. Teatr qazirgi tynys-tirshiligi elimizdiń tynys-tirshiligimen biregeı.

Ár kezeńniń ózindik ıdealdary, basymdyqtary, ıdeıa-maqsattary bolady. Búginde elimiz múldem jańa saıası-ekonomıkalyq, mádenı-áleýmettik keńistikte kún keshýde.  Rýhanı tuǵyrdyń mańyzdy bóligi ónerge, onyń ishinde «tobyrdy ultqa aınaldyra alatyn» teatr ónerine elimizde  ámanda erekshe kóńil bólinip otyrady. Alǵa qoıylǵan maqsat-mindetter de aýqymdy. Bul mindetter Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á. Nazarbaevtyń «Qazaqstan joly – 2050: bir maqsat, bir múdde, bir bolashaq» atty 2014 jylǵy 17 qańtardaǵy Qazaqstan halqyna Joldaýyn iske asyrý maqsatynda ázirlengen  Qazaqstan Respýblıkasynyń mádenı saıasatynyń uzaq merzimdi tujyrymdamasynda saralanyp, aıqyn kórsetilgen.  QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi janyndaǵy teatr, mýzyka jáne konsert qyzmeti, sırk óneri, kınoındýstrıa, murajaı isi men arheologıa, beıneleý óneri, sáýlet pen dızaın, ádebıet jáne kitap basý boıynsha Kórkemdik keńester óner ujymdary jáne  shyǵarmashylyq odaqtarmen tyǵyz ózara is-qımyl jasaı otyryp, joǵary kórkemdik týyndylardyń básekege qabiletti otandyq ónimin jáne mádenıet pen óner nysanalaryn jasaý maqsatynda salalyq klasterler nysanynda ınstıtýsıonaldyq birlestikterdiń qyzmetterin úılestirýdi qamtamasyz etýge kiristi. Respýblıka óner ujymdary Tujyrymdama  aıasynda jumystar atqarýda.

M.Áýezov atyndaǵy akademıalyq drama teatr ujymy  óziniń qazynaly dástúrlerin jalǵastyra otyryp,       Jańa mádenı saıasattyń strategıalyq domınantasy - Memleket basshysy usynǵan, Qazaqstan halqyn óziniń baı mádenı murasymen jáne shyǵarmashylyq áleýetimen Qazaqstan Respýblıkasynyń álemniń damyǵan 30 eliniń qataryna kirý maqsatyna oıdaǵydaı qol jetkizýge jumyldyrýǵa úndeıtin «Máńgilik el» ulttyq ıdeıasyn kezeń-kezeńmen júzege asyrý baǵytyn ustanýda. Jáne bul oraıda Respýblıka Mádenıet jáne sport mınıstrligi tarapynan úlken qoldaý kórip otyr.

Teatr repertýarynda ulttyq jáne álemdik klasıkanyń jaýharlary, búgingi dramatýrgıanyń ozyq týyndylarynyń azamattardyń rýhanı-adamgershilik baǵdarlaryn, qazaqstandyq jańa otansúıgishtik pen ornyqty qundylyqtar júıesin qalyptastyrýdaǵy roli úlken. Jáne búgingi ıdeologıanyń qazyǵyna aınalyp otyrǵan «Máńgilik el» ıdeıasyna qyzmet etedi. Bul rette teatrdyń tarıhı spektáklderdiń orny bólek desek, erekshe ataýǵa bolatyn úlken jobamyz -- ótken jyly qyrkúıekte  Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy saltanatynda Tarazdaǵy mereke kúnderi  ashyq  aspan astynda 500 adamnyń  qa­tysýymen kórsetken «Qıly jol» (J.Erǵalıev) qoıylymy. Tarıhı-patrıottyq  taqyryptaǵy bul  alańdyq qoıylym elimizdiń sahna óneri tarıhyndaǵy ǵana emes, rýhanı tájirıbesi oraıynan da  asa sátti megajoba deýge ábden bolady. Ujymnyń jańa jumysy -  kórnekti jazýshy İ.Esenberlınniń «Almas qylysh» romany boıynsha spektakli de (sahnalyq nusqa Á.Baǵdat, rejıser A.Kákisheva) osy ıdeıadan bastaý alady. El táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyna arnap tarıhı spektáklder aptalyǵyn uıymdastyryp, kórermenderimizge  «Tomırıs», «Qorqyttyń kóri», «Qazaqtar», «Beıbarys sultan», «Almas qylysh», «Abaı», «Qıly zaman» spektáklderin usynamyz.  

Kórkem ádebıettiń ozyq úlgilerin sahnalaý – teatrdyń qalyptasqan dástúri. Kórnekti jazýshy Sh.Murtazanyń «Aı men Aısha» romany boıynsha sahnalyq nusqasyn E.Jýasbek jasap, T.Ál-Tarazı rejıserligimen sahnaǵa shyqqan spektákl sol ıgi dástúrdiń jalǵasy.

Teatr – ýaqyt aınasy deýge bolady. Mádenı saıasattyń asa mańyzdy mindeti izgi adam tárbıeleý. Teatr repertýarynda bul baǵyttaǵy spektáklder ejelden barshylyq. Al, sońǵy kórkem qoıylymymyz qazaq rejıssýrasy jańa býynynyń ókili A.Maemırov sahnalaǵan kórnekti orys dramatýrgy A.Volodınniń «Qoshtasqym kelmeıdi!..» dramasy. Qoǵamdyq sanada adam ómiri men qoǵam amandyǵynyń kepili retinde otbasy qundylyqtardy qastarleýge bastaıtyn qoıylym, ásirese, jastar arasynda qyzý talqylanyp,  áleýmettik áseri joǵary boldy.

Tujyrymdamada kórsetilgen ulttyq sanalýandylyqty saqtaý jáne Qazaqstan halqy mádenıetin úılesimdi damytý negizinde búkilqazaqstandyq mádenı keńistikti damytý baǵytyndaǵy jumystarymyz da jemissiz emes. Repertýarymyzǵa ótken, 89 maýsymymyzda qosylǵan «Qaza men jaza» spektakli belgili qazaqstandyq senarshy I.Vovnánkonyń pesasy boıynsha qoıyldy. Spektáklderimizge ózge ult ókilderi, Almatydaǵy orys mektepteriniń oqýshylary jıi keledi, Ulttyq ortalyqtarmen tyǵyz baılanystamyz.  Bul tusta, eń bastysy, qoıylymdarymyzdy óte sapaly, kásibı aýdarmamen qamtamasyz etip otyrǵanymyzdy,  kelgen ókilder teatrdyń shyǵarmashylyq ujymymen, belgili sahna qaıratkerlerimen kezdesýler ótetinin, teatr mýzeıimen tanystyrylymdar ótkiziletinin aıtyp ótýdiń artyqtyǵy joq.

Qazaqstannyń álemdegi eń damyǵan 30 eldiń qataryna kirý tujyrymdamasy  «Qazaqstan joly – 2050» memlekettik strategıasynda basymdyq beriletin baǵyttardyń  biri retinde - jalpyqazaqstandyq mádenıetti damytýǵa jańasha serpin berý, qazaqstandyqtardyń básekege qabiletti mádenı mentaldigin qalyptastyrý máselesi atap kórsetildi. M.Áýezov atyndaǵy akademıalyq drama teatry da óz jumysynda osy strategıalyq baǵytty basshylyqqa alyp otyrady. Qara shańyraq teatr bul oraıda ulttyq sahna ónerin álemdik keńistikke shyǵarý baǵytynda eńbektenip keledi.  Munyń kórinisi – halyqaralyq jobalardy júzege asyrý  jáne halyqaralyq festıváldarǵa qatysý. Atap aıtqanda, «Otello» spektakli Reseı jáne Belarýs sahnagerlerimen, al, «Qorqyttyń kóri» lıtvalyq sahnagerlermen birigip qoıyldy. Eki qoıylym da mamandar jáne kórermender tarapynan joǵary baǵa aldy.

Qazaqstandyq mádenıet jahandyq mádenı dıalogtyń belsendi qatysýshysyna aınalýǵa tıis, bul básekege qabiletti mádenı orta qalyptastyrýdyń túıindi kórsetkishteriniń biri bolyp tabylady. Sońǵy jyldary Mádenıet mınıstrliginiń, jalpy Úkimetimizdiń qoldaýymen teatrymyzdyń  halyqaralyq festıváldarǵa jıi qatysa bastady. Ulttyq rýhty, otansúıgishtikti dáriptegen «Beıbarys sultan» qoıylymy Túrkıanyń Konıa qalasynda ótken halyqaralyq festıválderge qatysyp, «eń úzdik spektákl» atanyp qaıtsa,  ejelgi túrkilik tanymdy qazaqy bolmyspen sheber shendestire bilgen «Qorqyttyń kóri» qoıylymy Tatarstannyń astanasy Qazan qalasynda ótken «Naýryz» halyqaralyq festıvalinde kórsetildi. Bul qoıylym rejıssýrasy óz aldyna akterlik oıyn sheberlikteri turǵysynan  Halyqaralyq Qazylar alqasy músheleri tarapynan óte joǵary baǵa aldy.

Básekege qabyletti mentaldyqqa umtylýdyń bir jarqyn kórinisi – teatr akterleriniń úshtuǵyrly til talabynan shyǵyp, orys tilimen qatar aǵylshyn tilinde sóıleı bastaýy. Teatr Belorýsıadaǵy «Belaıa Veja» halyqaralyq festıvalinde «Beıbarys sultandy» aǵylshyn tilinde oınap,  akterlerdiń qarymy men múmkindigin basqa jurttyń aldynda tanytyp qaıtty. Munyń ózi Prezıdentimizdiń «Qazaqstan – 2050» strategıalyq josparynda aıtylǵan úsh tuǵyrly til saıasatymen tyǵyz baılanysty. Teatrdyń Kishi zalynda Óner Akademıasynyń túlekteriniń jumyldyrýymen taǵy da eki spektákl aǵylshyn tilinde sahnaǵa shyqty. Teatrymyzdaǵy mundaı qadamdar ujymnyń aǵylshyn jáne basqa da tilderdi jetik meńgergen jastarmen tolyǵa túsetinine sendiredi.

Teatr «Beıbarys sultan» spektaklimen   Atyraý qalasynda ótken  R.Otarbaev atyndaǵy Halyqaralyq teatr festıvalinde Bas júldeni jeńip aldy. Al, talantty jas rejıser E.Nursultan sahnalaǵan «Qas-qaǵym» qoıylymy  Qyrǵyzstannyń «Art-Ordo» halyqaralyq festıvalinde Bas  júldeni ıelendi. Ujym bul baǵyttaǵy jumystaryn tulǵanyń rýhanı-estetıkalyq damýynyń, ulttyq birlikti qalyptastyrýdyń jáne eldi álemdik qoǵamdastyqqa yqpaldastyrýdyń myqty quraly retinde júıeli túrde jalǵastyrady. Teatrymyz Qazaqstan men Ortalyq Azıa teatrlarynyń eki jyl saıyn ótetin halyqaralyq festıvaline tabysty qatysyp keledi. Respýblıka ımıjine jumys isteıtin bul festıvál  Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń uıymdastyrýymen bıyl kúzde Úİ ret ótkeli otyr.

Festıvál demekshi, M.Áýezov teatrynyń óziniń tól festıvali bar. Ol bıyl 21 ret ótkizilmekshi,  jańa ıdeıalardy rýhanı aınalymǵa túsirip,  jańa esimderdi ashýymen baǵaly «Teatr kóktemi» festıvali. 24-27 naýryzda ótetin bıylǵy festıvál qazaq óneriniń kózi tiri ańyzy, kórnekti óner tulǵasy  Habıba apa Elebekovanyń 100 jasqa tolýyna arnalady.

27-naýryzda keshke teatrdyń 90 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan saltanat ótedi. Al, respýblıkamyzda osy formattaǵy birden-bir osy festıvalimizge Respýblıka Mádenıet jáne sport mınıstrligi tarapynan qoldaý kórsetilip otyrady. Jalpy mınıstrlik tarapynan teatrlardyń qandaı da bir kreatıvti ıdeıalary qoldaý tabatynyn aıtýymyz kerek. Qazaqstan sahna óneriniń álemdik mádenı prosespen yqpaldasý áleýetin iske asyrýǵa úles qosý jolynda «Teatr kóktemi» festıvalin  halyqaralyq deńgeıge shyǵarsaq degen josparymyz bar. Festıvalimizdi «Almaty – Qazaqstannyń erkin mádenı aımaǵy» klasteri aıasynda da qalyptastyrý baǵytynda jumys jasap kóremiz.

Qazir qoǵamda býyn almasý prosesi júrip jatyr. Bul úderis M.Áýezov teatrynda da bar. Qazirgi tańda teatrda salıqaly aǵa býyn, myqty orta býyn jáne talantty jas býyn jarasymmen óner jasaýda. Orta jáne jas býyn sahnagerlerdi kınoekrannan jıi kóremiz. Mysaly, Elbasynyń tapsyrmasymen, Mádenıet mınıstrliginiń qoldaýymen túsirilip jatqan  «Qazaq eli» kórkem fılminde, ózge de kınokartınalarda,  kóptegen teleserıaldarda M.Áýezov teatrynyń akterleri laıyqty óner kórsetip júr.

Teatrǵa jas býyn akterler,  rejıssýra, dramatýrgıa, sýretshi, kompozıtorlar keldi.  Demek, básekege qabiletti mádenı orta qalyptastyrý sapalana túsip, sahnaǵa jańa tanym, jańa  til keledi. Mádenıet mınıstrligi, mınıstr Arystan Muhamedıuly qandaı da kreatıvti ıdeıalarǵa únemi qoldaý kórsetip otyratynyn atap aıtý kerek. Bul jas býyn úshin óte jaqsy. Teatr jas býyn úshin byltyr ótkizgen «Jańa kózqaras» jáne «Ashyq sahna» ıdeıalary jalǵasyn tabatyn bolady. Mádenıet tujyrymdamasynda kórsetilgendeı,  qazirgi zamannyń úzdik beınelerin, ataýly tarıhı oqıǵalar,..  mádenı mura men dástúrdi bildiretin jarqyn kórkem beıneler jasaý – teatrymyzdyń da basym baǵyty. Tujyrymdjamada «2030 jylǵa qaraı bizdiń elimiz kásiptik sheberlikti joǵarylatý men shyǵarmashylyq ósýdiń halyqaralyq jetekshi mektebine aınalýǵa tıis» dep atap kórsetilgen. Osy jolda bárimiz, ásirese, qara shańyraq teatr retinde bizder  qajyrly eńbek etip, jańa serpindi ıdeıalardy júzege asyrýmyz kerek.

Prezıdentimiz N.Nazarbaev aıtqandaı, «...biz memlekettiligimizdiń rýhanı máseleler ekonomıkalyq, materıaldyq máselelerden eshbir kem baǵalanbaıtyn damý kezeńine kelip otyrmyz...»;  elimizdiń strategıalyq damý baǵdarlamasyna sáıkes, «...2050 jylǵy Qazaqstan mádenıetti jáne progresıvti ıdealdar qoǵamy bolýǵa tıis...»  Qazaqstan-2050 Jańa saıası baǵyty negizinde el bolashaǵynyń mentaldi, dúnıetanymdyq úlgisin jobalaýda, halyqtyń básekege qabiletti mádenı mentaldigin qalyptastyrýda sahna óneriniń de atqarar roli úlken. Demek, 90 jyldyq tarıhy bar Ata teatrdyń  osy baǵyttaǵy jumystarymyz jalǵasa beredi.

Erlan Bilál

M.Áýezov atyndaǵy Qazaq Memlekettik akademıalyq drama teatrynyń dırektory, QR eńbek sińirgen qaıratkeri, Jastar Odaǵy syılyǵy laýreaty