Keshe Aqtóbe qalasynda bolǵan lańkestik áreket búkil eldiń úreıin týǵyzdy. Onyń daqpyrty tek Qazaqstan emes, álem elderine tarap jatyr. Resmı túrde oqıǵaǵa lańkestik áreket degen baǵa berildi. Qalada lańkestikke qarsy operasıa rejımi engizildi. Qarýly kúshter men arnaıy organdar kúsheıtilgen jaǵdaıda qyzmet atqarýda. Búgin tańerteń taǵy da qala ishinde atys bolyp, birneshe qylmysker óltirildi, birnesheýi qolǵa tústi degen de aqparat taraýda.

Qoǵam músheleri, qarapaıym azamattar men sarapshylardyń bul máselege oraı pikirleri de ár alýan. Resmı málimdemelerge senimsizdikpen qaraýshylar da joq emes. Alaıda, qandy qol qaraqshylardyń bul áreketin oǵan qandaı maqsatta barsa da aqtaýǵa kelmeıdi. Jazyqsyzdan jazyqsyz alty adam qaza tapty, onshaqty adam jaraqat aldy. Eki birdeı qarý-jaraq dúkeni tonalyp, polısıa basqarmasy men áskerı bólimge shabýyl jasalǵan. Qaraqshylar negizgi soqqyny osy áskerı bólimnen alǵan. Ol zańdy da. Al, lańkesterdiń shabýyldaý nysany retinde áskerı bólimdi tańdap alýynyń ózi aram josparlarynyń alysty kózdegenin ańǵartsa kerek.

Bul oqıǵa eldiń tek quqyqqorǵaý, kúshtik qurylymdaryn ǵana emes, tutastaı memlekettik júıeniń jumysyn synalǵan, ıedologıalyq saladaǵy aqaýlardy synaǵan jaǵdaı bolyp otyr. 2011-2012 jyldary da osyndaı oqıǵalar oryn alyp, arnaıy operasıalar kezinde birneshe lańkes qaza tapty, qanshamasy qamalyp, birqatar uıymdar men saıttardyń jumysyna tyıym salyndy, qaýipti ádebıetter tárkilendi. Biraq, araǵa bes jyl salmaı qarýly qaqtyǵys taǵy qaıtalanyp otyr. Bul jolǵy aýqymy da, lańkestik josparlardyń sıpaty da basqasha. Sarapshylar bul teraktilerdiń aldyńǵysynan áldeqaıda qaýipti, áldeqaıda alys josparlardy kózdeıtinin aıtyp otyr.

Sarapshy Marat Shıbýtov keshegi Aqtóbedegi jaǵdaıdyń bes jyl burynǵy oqıǵalarmen uqsastyǵyn aıtyp otyr. Uqsastyǵymen qosa, sodan beri lańkestik uıymdardyń birshama jetilgenin aıtady.

«2011 jylǵy senarı qaıtalanýda, biraq, birshama qatań túrde. Endi radıkaldar mınany durys jınaıtyn bolady, burynǵydaı ózderi de jarylyp ketpeıdi. Olar óz qatelikterinen sabaq alýda. Jalpy, terrorıster taktıkasynyń jaqsarǵany baıqalady», - deıdi ol.

Lańkestik áreketter men ondaı uymdardyń ne sebepti batys óńirlerden shyǵatynyna da sarapshynyń óz pikiri bar.

«Buryn onda (Batys aımaqtarda – red.) ıslam dini ońtústik óńirge qaraǵanda  qatty taramady. Sondyqtan, jańadan dinge bet burýshylar kóp. Al, jańadan kelýshiler radıkaldardyń ishinde eń kóp úleske ıe. Oǵan qosa batys halqy jaýynger keledi, sonymen birge onda munaıshylar men basqa halyqtyń arasyndaǵy kiris deńgeıiniń alshaqtyǵy zor. Sondyqtan, batys óńirde tarıhı, áleýmettik-ekonomıkalyq jáne dinı faktorlar bir jerge toǵysyp, osyndaı kúrdeli jaǵdaı týǵyzyp otyr», - deıdi ol. 

Saıasattanýshylar Rasýl Jumaly men Dosym Sátbaevtyń da pikirleri bir jerde toǵysady. Olar da Aqtóbedegi jaǵdaıdyń kezdeısoqtyq emestigin aıtady.

«2010-2011 jyldardy eske túsireıikshi. Ol kezde de osyndaı lańkestik áreketter bolyp, memlekettik mekemelerge, UQK ǵımarattaryna shabýyl jasaldy. Ol kezde memlekettik bılik kúshine enip, sharalar qoldandy. Salalyq agenttik quryldy, arnaıy organdarǵa qosymsha ókilettilik berildi. Qysym kúsheıdi. Biraq, sol kezde sarapshylardyń kóbi, ishinde men de barmyn, kúshtik ádistermen shektelýge bolmaıtyny, ıdeologıalyq jáne tárbıelik baǵytta da jumys istelýi kerektigin eskerttik. Iaǵnı, oqıǵanyń saldarymen emes, sebebimen kúresý qajet edi», - degen Rasýl Jumaly radıkaldyq aǵymǵa ótken azamattarmen jumystyń tıimsizdigin basa aıtyp otyr.

«Bireý qandaı da bir uıymda ne aǵymda júrgeni belgili bolsa, ony nysanaǵa alyp, qýdalaý bastalady. Bul máseleni sheshpeıdi. Ondaı adam mundaı áreketten soń odan ári tyǵyryqqa tireledi. Sondyqtan, mundaı máselede repressıaǵa emes, túsindirýge, ıdeologıalyq jumystarǵa, dástúrli dinniń negizderin nasıhattaýǵa júginý kerek», - deıdi Rasýl Jumaly.

Saıasattanýshy Dosy Sátbaev ta ıdeologıalyq jumystaǵy birqatar áttegen-aılardyń baryn moıyndaıdy. Onyń oıynsha jastarmen jumys júıelenbese máseleniń masshtaby da ulǵaıa bermek.

«Men qazir óte qaýipti trendti baqylap otyrmyn: eger 1990 jyldary osyndaı sıpattaǵy negizgi tutqyndaýlar eldiń negizinen ońtústik bóliginde jáne óte sırek bolatyn, keıin batysqa oıysty, qazir olar eldiń barlyq óńirlerinde bolýda. Iaǵnı, radıkaldyq uıym músheleri respýblıkanyń barlyq terıtorıasynda bar degen sóz. Jáne de tek jastar arasynda ǵana emes. Teris aǵymdarǵa ergen bıznesmender, orta tap ókilderi paıda boldy. Bul radıkalızm men ekstremızm vırýsy túrli demografıalyq, etnıkalyq, áleýmettik toptarǵa tarap jatqanyn bildiredi», - deıdi Dosym Sátbaev.

Saıasattanýshy bılik organdaryna «Barlyq Qazaqstan azamattaryna elimizdiń ekstremızm men terorızm aldynda qıyn jaǵdaıda turǵanymyzdy anyq aıtyp, eldiń barlyǵyn qyraǵylyq pen muqıattylyqqa shaqyrýǵa» keńes beredi.

Al, naqty Aqtóbedegi jaǵdaıǵa baılanysty D. Sátbaev olardyń daıyndyq deńgeıiniń tómendigin baıqaǵanyn aıtady. Bul jáne de elimizdiń barlyq óńirindegi jaǵdaı. Alaıda, ol Aqtóbedegi oqıǵa jappaı shabýyldardyń habarshysy dep sanamaıdy.

«Qazaqstanda barlyq radıkaldardy baqylaý múmkin emestigin aıtý kerek. Belgili bir ekstremıstik uıymdy baqylaýǵa bolady, al, óz úılerinde jınalyp, eshkimge eshteńe aıtpaı áreket etetin, radıkaldy úgitke ýlanǵan, lańkestik áreketke daıyndalǵan toptardy anyqtaý qıyn. Sol úshin de azamattardyń ózderiniń qyraǵylyǵy kerek. Olardyń jınalyp júrgenin kúshtik qurylymdar, basqa organdar kýágerlerden estip bilýi kerek», - degen ol ekstremıstik baǵyttaǵy uıymdardan jurtty saqtandyrýdyń joly azamattyq sektordy damytý, qoǵamdyq uıymdardy kóbeıtý kerek deıdi.

«Álsiregen opozısıanyń ornyn radıkaldar basa alady. Úkimettik emes uıymdar neǵurlym kóp bolsa, ekstremısterdiń de múmkindigi azaıady», - deıdi D. Sátbaev.

Terorızm tabıǵatyn zerttep júrgen saıasattanýshy Erlan Qarın de elde joıylǵan lańkestik uıymnyń ornyna jańasy paıda bolmaýyna nazar aýdarý qajettigin aıtady.

«Buryn mundaı kóptegen toptar belsendi fazaǵa jetpeı joıylyp otyrdy. Sondyqtan biz olar týraly kóp ýaqyt estimeı keldik, tikeleı qatermen betpe-bet kezdespedik. Biraq, bir jumys radıkaldardy anyqtap, joıý bolsa, ekinshi jumys olardyń ornyna basqalarynyń kelmeýine jol bermeý. Bul basqa problema jáne ózinshe mindet júkteıdi», - deıdi E. Qarın.

Saıasattanýshylardyń qaı-qaısysy bolmasyn lańkestikpen kúres tek kúshtik operasıalarmen, atys-shabyspen shektelmeýi, adasqan aǵymdar men adastyrýshy ahılardyń atyn atap, túsin tústeıtin aǵartýshylyq jumys qajettigin aıtady. Ideologıalyq saladaǵy osy olqylyq joıylmaı mundaı qater de seıilmek emes. 

Ázirlegen: Darhan Muqantegi