1940 jyly 6 shildede İle Alataýynyń baýraıyndaǵy Úshqońyr jaılaýynda Ábish pen Áljan Nazarbaevtardyń shańyraǵynda kópten kútken ul ómirge keldi. Oǵan áke-sheshesi Nursultan dep at qoıdy.

Otbasynda Sultan dep atalǵan ulannyń balalyq shaǵy soǵystyń surapyl jyldaryna jáne soǵystan keıingi aýyr kezeńge tuspa-tus keldi.

Bul soǵystaǵy jeńiske mıllıondaǵan adamdy qurban etken alyp memlekettiń aıryqsha kúsh jumyldyrǵanynyń arqasynda qol jetti. Jarymjan kúıge túsken el úıindi arasynan shyǵyp, endi ǵana eńsesin kóterdi. Jeńisten keıin birneshe jyl ótken soń KSRO «qyrǵı-qabaq soǵys» dep atalǵan, barlyq aýyrtpalyǵy qarapaıym halyqtyń ıyǵyna túsken  jańa mazasyz dodaǵa qosyldy.

Bul el áli ash-jalańashtyqtan aryla qoımaǵan aýyr kezeń edi. Biraq bala Nursultannyń jas zerdesinde sol kezeńniń qyspaqqa salǵan qıynshylyqtary ǵana emes, anasynyń aıaly alaqany men ákesiniń meıirli júzi de saqtalyp qaldy. Tatý otbasy, baýyrlar, áke-sheshesi aıtqan ánder… Alataýdyń ásem aqbas shyńdary, balany eliktiretin oıyndar… Onyń qatarlastarynyń báriniń balalyq shaǵy osylaı ótti.

Nursultan óz ákesiniń eshqashan qol qýsyryp qarap otyrmaǵanyn kórip, oǵan únemi kómektesýge umtyldy. Úıde de, baqshada da, alma baǵynda da ákesiniń janynda bolyp, kartop pen alma ósirýge járdemdesti. Nursultan mal jaıǵaýmen aınalysty, ákesimen birge taýǵa baryp, shóp shapty.

Birde Ábish úıge arnaıy jer aýdarylǵan balqarlar otbasyn ertip keldi. Nazarbaevtar otbasy olardy shańyraǵyna panalatty, jumysqa turýyna kómektesti.

Kóp ult mekendegen Shamalǵan turǵyndarynyń bári de sóıtti. Eshkim ultqa bólingen joq. Nursultan Nazarbaev keıinirek kitaptarynyń birinde sen qazaqsyń ba, ýkraınsyń ba, cheshen álde nemissiń be, balalardyń arasynda ony eshkim de esine almaıtyny týraly jazdy: «Eger qazaq úıine mesqettik túriktiń baspanasy japsarlas salynyp, al kelesi úılerde Bogdan, Rıhard, Oleg turyp jatsa, qaıtip bólinedi…».

Nursultan ejelgi ańyzdar men babalardyń nanym-senimderi týraly úlkender aıtatyn áńgimelerdi yqylaspen tyńdaıtyn. Ol kitaptarynyń birinde bylaı dep jazdy: «Keıingi kezde óziniń «proletarlyq» tegimen kókirek qaǵý basqa bir nárseniń salqynymen almasty: qaıtkende de óz teginen «aqsúıektik» qasıet izdep tabý etek aldy. Ondaı bizdiń tuqymda bolǵan emes. Men – qoıshylardyń ulymyn, nemeresimin jáne shóberesimin. Demek, eshqandaı aqsúıekter áýletinen emespin. Meniń ata-babalarymnyń bári de Alataý baýraıynda ómir súrgen».

Keıinirek onyń áýletinde áıgili adamdar bolǵany anyqtalǵanyna qaramastan, Nursultan Nazarbaev árqashan ózin halyq arasynan shyqqan, halyqqa jan-tánimen jaqyn adam dep esepteıdi jáne qazir de solaı oılaıdy.  Halqynyń qany bir perzenti retinde ol bul sezimnen eshqashan arylǵan emes, qaıta jyl ótken saıyn eseleı tústi.

Nursultannyń balalyq jáne jastyq shaǵy uzaqqa sozylǵan joq.  Mektepti bitirip, 18-ge taıaǵan Nursultan óz qatarlastarynyń arasynda tereń bilimimen, oı-órisiniń keńdigimen erekshe kózge tústi. Tynymsyz eńbek, sportpen júıeli aınalysý ony tyǵynshyqtaı etip, shyńdap shyǵardy. Ony erekshelegen basty nárse – pikir aıtýdaǵy jáne áreket etýdegi derbestik pen jetekshilikke turaqty umtylys edi. Ol qurby-qurdastarymen alǵash tanysqan sátten bastap, til tabysyp kete beretin. Óz ortasynyń uıytqysy bolǵan ol ázil-qaljyńǵa beıim edi, ándi jaqsy aıtatyn, eldiń kóńilinen shyǵyp, óz ortasyn tez úıirip ákete bildi.

Sol kezde Temirtaýdaǵy metalýrgıa kombınatynyń qurylysyna komsomoldardy jınap jatqanyn bilgen soń, Nursultan metalýrg bolýǵa bel býdy.

Temirtaýǵa kelgen soń, ol bolashaq metalýrg retinde Ýkraınaǵa, Dneprodzerjınsk qalasyndaǵy Dnepr metalýrgıa kombınaty janyndaǵy kásiptik-tehnıkalyq ýchılıshege oqýǵa jiberildi.

Ol shynyqqan shymyr jastardan iriktelgen domnashylar tobyna qosylyp, bulshyq eti men mineziniń myqtylyǵyn sportta, balýandardyń boz kileminde dáleldeı bildi. Jekpe-jekterdiń birinde ol óziniń áriptesi, jergilikti ýkraın jigiti Nıkolaı Lıtoshkonyń jaýyrynyn jerge tıgizdi. «Mıkolanyń» ádepkidegi tań qalýy keıinnen qurmetke aýysyp, qazaq Nazarbaev pen ýkraın Lıtoshko arasyndaǵy myzǵymas dostyqqa ulasty.

1959 jyly Nursultan Nazarbaev Kásipodaqtardyń Búkilodaqtyq Ortalyq Keńesi (VSSPS) uıymdastyrǵan jarysta jeńimpaz atandy. Sóıtip, ol ýchılıshe bitirgende metalýrgtiń qıyn da kúrdeli mamandyǵyn ıgerip qana qoımaı, Ýkraınanyń sport sheberi atandy.

Tabandylyǵy men qaısarlyǵy ózi tańdaǵan mamandyq boıynsha barlyq pándi úzdik ıgerýge jol ashty. Sondaı-aq jas Nazarbaev oqý bitiretin kezdegi biliktilik emtıhandarynan úzdik baǵa alyp, «Domna peshiniń segizinshi razrádty ekinshi gornovoıy» kýáligin ıelendi.

Temirtaýǵa oralǵannan keıin Nursultan Nazarbaev ómirbaıanynyń «jalyndy» kezeńi bastaldy. 1960 jyly 3 shildede sol kezde Qazaqstan men Ortalyq Azıadaǵy alǵashqy jáne birden-bir domna peshi iske qosyldy. Bul Qazaqstan Magnıtkasy – Qaraǵandy metalýrgıa zaýytynyń ómirge kelgen kúni bolyp sanalady. Qazaqstannyń alǵashqy shoıynyn qorytýǵa tájirıbeli sheberlermen birge jas metalýrg Nazarbaev ta qatysty.

Ol «Qarmette» quıý mashınasynyń shoıynshysy, domna peshiniń gornovoıy, domna sehynyń dıspecheri, gazshysy bolyp jumys istedi. Jumys óte aýyr edi, keıbireýler alapat ystyq pen qıyndyqta shydamaı, esinen tanyp, muryndarynan qan saýlap jatatyn. Jastardyń kópshiligi osyǵan tóze almaı, ketip qaldy. Biraq Nazarbaev olardyń qatarynan emes edi. Ol bárine shydaýǵa ant berdi jáne shydaı bilip, jumysty dóńgelentip áketti. Onymen birge qıyndyqtarǵa tótep bergen joldastary Tólegen Iýsýpov pen Bolat Kárimov te joǵary bilikti metalýrgterge aınaldy.

Jıyrma jastaǵy Nursultan óziniń qomaqty jalaqysynyń jartysyn jas balalarynyń muqtajdyǵyna jumsasyn dep, ákesine joldap otyrdy.

Aldyńǵy qatarly jumysshy qazaq, komsomol múshesi retinde Nazarbaev BLKJO sıezeri men jastar festıválderine jıi bardy. Ol tanymal bola bastady, óndiris úzdigi Nazarbaevtyń sýreti ortalyq baspasózde de basyldy. Jas metalýrg áriptesteri arasynda úlken bedelge ıe boldy. Sondyqtan ol partıaǵa ótkennen keıin seh partorgy bolyp saılandy.

Osy jyldarda onyń ómirinde taǵy bir mańyzdy oqıǵa boldy. Nursultan Ábishuly keıinnen bylaı dep jazdy: «Al sol jyldardyń ómir boıy este qalatyn eń bir eleýli oqıǵasy – bolashaq kelinshegim Saramen alǵashqy kezdesýim. Al bul kezdesý… bir apattan keıin domna peshiniń janynda bolǵan edi. Ádette apat bolyp, metal jerge tógilip jatqanda túgel aýysym bar qaldyqty jınap, temir jol qozǵalysyn qalpyna keltirgenshe eshkim eshqaıda ketpeıdi. Bul bir buljymas tártip edi. Kúni boıy bolasyń ba, táýlik boıy bolasyń ba, óziń búldirgendi óziń retke keltirýiń tıis. Osyndaı qolaısyz bir sát edi – táýlik boıy derlik tabanymyzdan tik turǵan kezimiz, tula boıymyz qazannyń túp kúıesindeı qap-qara, tek kózimiz jyltyrap, appaq tisimiz aqsıady. Sol kúni qosalqy elektr stansıasynda kezekshi bolyp, bizdiń peshimizdiń túbinde ne bolyp jatqanyn kórýge kelgen qyzǵa kez bola kettim. Kóp uzamaı toıymyz boldy. Ózim ekpindiler men belsendiler qatarynda júrgendikten kollektıvimiz ony komsomol-jastar úılený toıy etip ótkizip berdi».

Baqytty jas otbasy tez jetilip, ósip-ónip kele jatty, shańyraqtarynda úsh qyz – Darıǵa, Dınara jáne Álıa dúnıege keldi.

Jas jubaılardyń ózderi de kásibı turǵydan óse berdi. Zaýyttyń joldamasy boıynsha Nazarbaev óz sehyndaǵy birneshe jigitpen birge Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýtyna tústi. Odan soń Temirtaýda Qaraǵandy metalýrgıa zaýyty janynan qaıta qurylǵan zaýyt-vtýzǵa aýystyryldy, ony ınjener-metallýrg dıplomymen bitirip shyqty.

Onyń izinshe zaıyby Sara Alpysqyzy da 1967 jyly «Qarmet» janyndaǵy zaýyt-vtýzdy bitirip, ekonomıs dıplomyn aldy.

Nursultan Nazarbaevtyń aldynan jańa múmkindikter ashyldy. Ol 1969 jyldan bastap týǵan qalasyndaı bolyp ketken Temirtaýda ózine usynylǵan partıalyq, komsomoldyq jumysqa aýysýǵa kelisim beredi.

Qalyń kópti basqarý men uıymdastyrý, arman-tilekterin seziný Nazarbaevtyń qanynda bar qasıet bolyp shyqty. Birge jumys istegen jandardyń kóbi keıinnen onyń adamdy jáne oǵan qatysty oqıǵany este saqtaıtyn keremet qabileti, únemi bárin uǵýǵa, túpki mánine jetýge, suhbattasýshysyn muqıat tyńdaýǵa jáne túsinýge tyrysatyny týraly aıtyp júrdi.

Nursultan Nazarbaevtyń óziniń eske alýynsha, onda astamsý sezimi bolmaǵan, basqarýshylyq laýazymdarǵa degen aıtarlyqtaı qulshynysty da sezinbepti. Alaıda jasóspirim kezinen «ortasha» kúıinde qalýdy qalamaıtyn ózindik bıik namysqoılyǵy, árqashan birinshi bolýǵa umtylý daǵdysy qalyptasqan.

Ómirindegi betburysty sát onyń 1972 jyly ózine etene jaqyn Qaraǵandy metalýrgıa kombınatynda partıa komıtetiniń hatshysy laýazymyna taǵaıyndalýy boldy. Ol 30 myń adam jumys isteıtin Qazaqstan aýqymyndaǵy asa iri kásiporynda kombınat dırektorynan keıingi ekinshi tulǵaǵa aınalǵany oǵan zor jaýapkershilik júktegen edi. Tek partıalyq jumystarmen ǵana emes, óndirispen, ónim shyǵarý josparymen, jóndeý jáne qurylys máselelerimen, kásiporyndy jabdyqtaýmen, kóptegen adamnyń turmystyq, baspanalyq, mádenı jáne otbasylyq isterimen de aınalysýǵa týra keldi.

Nursultan Nazarbaev adamdardyń ıgiligi úshin jumys istedi, sondyqtan árdaıym ózin olardyń qoldaıtynyna senimdi boldy. Metalýrgtermen birge ol qaınaǵan ystyqta júrdi, shahterlermen birge shtólnálarǵa tústi. Sondyqtan Nazarbaev úlken laýazym ıeleriniń kabınetterine qaımyqpaı kirip, ádildikke jetý úshin «qara qyldy qaq jarǵandaı» etip shyndyqty ǵana aıtty. Ol jalań synaýshy ǵana bolǵan joq, únemi sol jerde túıtkilderdi birden sheshýdiń qısyndy joldaryn usyndy, berik dálel men dáıekke ǵana súıendi. Mundaı tájirıbeli jáne jigerli mamandarǵa degen suranys elde zor bolatyn.  Sondyqtan da 1977 jyldyń ózinde ol Qaraǵandy oblystyq partıa komıtetiniń hatshysy, odan soń ekinshi hatshysy boldy.

Nursultan Nazarbaev 1979 jyly Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń hatshysy boldy. 1984 jyly 44 jasynda Qazaq KSR Mınıstrler Keńesiniń Tóraǵasy bolyp taǵaıyndaldy. Ol KSRO-daǵy odaqtyq respýblıkalardaǵy eń jas premer edi. Biraq ózge áriptesterimen salystyrǵanda, jas ekendigine qaramastan, ol sol kezdiń ózinde kemeline kelgen memleket jáne qoǵam qaıratkeri bolyp qalyptasty.

Óziniń jańa qyzmetiniń bıiginen ol týǵan respýblıkasynyń damýynda jiberilgen qatelikterdiń aýqymy men odan týyndaıtyn qasiretti tolyq sezine aldy. Ol Qazaqstannyń odaqtyq ekonomıka úshin alyp shıkizat qoryna aınalyp ketkenin kórdi. Tutyný taýarlarynyń 60 paıyzy Qazaqstanǵa ózge respýblıkalardan ákelinetinin, qazaqstandyqtardyń eń basty muqtajdyqtary burynǵysha shıkizattyq damýdyń yńǵaıyna qaraı óteletinin ańǵardy.

Ol ózimen birge ózgelerdiń de oı-sanasy ashylyp, búkil el oıana bastaǵanyn baıqady. Áıgili 1986 jyldyń jeltoqsany Qazaqstan úshin «jylymyq» kezeń bolǵandaı edi, biraq  respýblıkany G.Kolbın basqarǵan az ǵana jylda odaqtyq ortalyq óktemdik kórsetip, qaıta qursaýlap tastady. Biraq ýaqyt aǵynyn toqtatý múmkin emes edi. Ózgerister pisip-jetildi. Oqıǵalar barǵan saıyn jedeldeı tústi.

KSRO-da 1989 jylǵy kóktemde alǵashqy ret memlekettik bıliktiń eń joǵary organynyń balamaly negizdegi saılaýy ótti. Máskeýde 1989 jylǵy maýsymda reformalardyń qajettigi, ıdeologıa men ekonomıkanyń túıtkildi máseleleri qyzý talqylanǵan KSRO halyq depýtattarynyń birinshi sezi boldy. Halyq depýtattarynyń sezi bite salysymen, Gennadıı Kolbın Máskeýge jumysqa aýystyryldy. Qazaq KSR Kompartıasynyń Ortalyq Komıteti 1989 jylǵy 22 maýsymda  birinshi hatshy laýazymyna Nursultan Nazarbaevty saılady. Oǵan plenýmǵa qatysqan 158 adamnyń 154-i jaqtap daýys berdi.

Sol 1989 jylǵy shildede Qaraǵandyda ekonomıkalyq qana emes, saıası maqsat kózdep, Semeı polıgonyn jabý týraly talap qoıǵan shahterler ereýili bastaldy. Nazarbaev ereýilshilerdiń talaptaryn qoldady – ol adamdardyń ortalyq vedomstvolar monopolıasyna degen narazylyǵyn jaqsy túsindi. Dál solar sıaqty ol ózi de Qazaqstannyń ekonomıkalyq derbestigin, zardaby zor synaqtardyń toqtatylýyn qalaıtyn.

Demokratıalyq úderister KSRO respýblıkalarynda jappaı eńbekshiler birlestikteriniń qurylýyna alyp keldi. Qazaqstandaǵy eń alǵashqy jáne meılinshe qatary qalyń qozǵalystyń biri 1989 jyly qurylǵan, túpki maqsaty Semeı polıgonyn jáne Qazaqstan aýmaǵyndaǵy ózge de synaq oryndaryn jabýdy kózdegen «Nevada – Semeı» ekologıalyq qozǵalysy edi. Bul qozǵalys ta Nursultan Nazarbaevtyń  qoldaýyna ıe boldy. Halyqqa qasiret ákelgen Semeı polıgony birjola jabyldy.

Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi 1990 jylǵy 24 sáýirde Qazaq KSR Prezıdenti laýazymyn belgiledi. Nursultan Nazarbaev respýblıkanyń  Joǵarǵy Keńesi sesıasynda Qazaqstan tarıhyndaǵy tuńǵysh prezıdent bolyp  saılandy.

1991 jylǵy 1 jeltoqsanda respýblıka prezıdentiniń alǵashqy búkilhalyqtyq saılaýy ótip, onyń barysynda Nazarbaev saılaýshylarynyń tolyq qoldaýyna ıe boldy. Sol jyly 10 jeltoqsanda Qazaq KSR ataýyn Qazaqstan Respýblıkasy dep ózgertý týraly zań qabyldanyp, Qazaqstan tuńǵysh Prezıdentti ulyqtaý rásimin ótkizdi.

1991 jylǵy 16 jeltoqsanda Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi respýblıkanyń memlekettik táýelsizdigin jarıa etti. Nursultan Nazarbaev táýelsiz Qazaqstan  Respýblıkasynyń Prezıdenti qyzmetine kiristi.

Táýelsiz Qazaqstannyń jańa dáýiri bastaldy.

Ardaqty ulyn ulyqtaǵan ulaǵatty ultymyz aınymas basshysynyń eńbegin joǵary baǵalady. Qazaqstan Respýblıkasynyń qaıta qabyldanǵan Konstıtýsıalyq zańy negizinde 2010 jyly 15 maýsymda tuńǵysh Prezıdent Nursultan Nazarbaevqa Elbasy (Ult Kóshbasshysy) mártebesi berildi.