Qyz-kelinshekterge jumys ornynda, qyzmet babyn paıdalanyp, "qyryndaǵan" azamattardy jazalaý máselesi dúnıejúziniń kóptegen elderinde jolǵa qoıylǵan. Germanıa, Qytaı, Shveısarıa, Danıa, Izraıl, Shvesıa sıaqty memleketterde jónsiz "qyryndaý" jynystyq qatynasqa májbúrleý retinde qabyldanady. Germanıada áıel adamnyń ar-namysyn aıaq asty etip, densaýlyǵyna nuqsan keltirgen erkek 1 jyldan 10 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrylady. Al jynystyq turǵyda zorlyq-zombylyq kórgen áıel qaza tapqan jaǵdaıda qylmysker ómir boıǵa qamalady.
Byltyr Reseıdiń Advokattar asosıasıasy depýtattardy seksýaldy qysym kórsetetinderge arnalǵan arnaıy qylmystyq kodeks babyn qabyldaýǵa shaqyrdy. Reseıdegi áıelderdiń quqyǵyn qorǵaýmen aınalysyp júrgen advokattar "Seksýaldy sıpattaǵy áreketke ıtermeleý" baby názik jandylardyń quqyǵyn tolyq qorǵamaıtynyn aıtyp, "Arsyzdyq áreketteri" degen mándegi bapty qosý máselesin kóterdi.
AQSH-ta 1986 jyldan beri jynystyq qatynasqa ıtermeleý seksýaldy qysym kórsetýdiń bir túri dep tanyldy.
Al 2005 jyldan bastap Eýroodaq elderine ortaq zań boıynsha jumys ornynda qyz-kelinshekterge tıisken erkekter kóp mólsherde aıyppul tóleıdi.
Danıada seksýaldy qysym qylmystyq kodekstiń "Jynystyq qylmystar" degen taraýyna jatady. Osy zań boıynsha jynystyq turǵydan qandaı da bir zorlyqqa barǵan adam tórt jylǵa deıin túrmede otyrady.
Izraılde qyzmet babyn paıdalanyp, qyz-kelinshekterge tıisken erkekter úsh jylǵa bas bostandyǵynan aırylýy múmkin.
Qytaıda qylmystyń bul túrine arnalǵan arnaıy zań bolmasa da, "Azamattardyń ómir súrý quqyǵyna jáne demokratıalyq quqyǵyna qarsy qylmystar" degen bap boıynsha qyz-kelinshekterdiń ar namysyn taptaǵandar bes jylǵa qamalady. Al áıel zatyna kópshiliktiń kózinshe tıiskender 5 jyldan da uzaq merzimge sottalady. Qytaıda sondaı-aq qyzdy zorlaǵandar 3-10 jyl kóleminde túrmede otyrady. Aspan asty eliniń zańyna sáıkes qyzmet babyn paıdalanyp, qol astyndaǵy qyz-kelinshekterdi jynystyq qatynasqa májbúrlegender de qatań jazalanady.
Shveısarıada qyz-kelinshekterdiń ar-namysyn aıaq asty etkender, jynystyq qatynasqa májbúrlep, psıhologıalyq qysym kórsetkender 1 jyldan 10 jylǵa deıingi merzimge qamalady.
Shvesıada "Jynystyq qylmystar" "seksýaldy májbúrleý", "seksýaldy eksplýatasıalaý" degen tarmaqtar boıynsha qaralady. Qylmystyń bul eki túri de eki jylǵa deıingi bas bostandyǵynan aıyrýdy kózdeıdi. Al zábir kórýshiniń densaýlyǵyna nuqsan kelgen jaǵdaıda qylmyskerdi 6 jylǵa deıingi jaza kútip tur .
Bolgarıada jumys ornynda jynystyq qatynasqa májbúrleýge qatysty arnaıy zań bolmaǵanmen, "Bireýdi kúsh kórsetip erkinen aıyrý" degen bap boıynsha qylmyskerdi 6 jylǵa deıin qamaý týraly jazylǵan.
Japonıada 1999 jyldyń sáýir aıynda seksýaldy qysym kórsetý týraly zań qabyldandy. Osy zańǵa sáıkes sekýhara, ıaǵnı jynystyq qatynasqa tartý maqsatynda áıel zatyna tıisken erkekter zań aldynda jaýap beredi.
AQSH-ta "Jumysqa qabyldaý kezindegi teńdik jónindegi" komısıa ázirlegen nusqaýlyqta qyzmet babyn paıdalanyp, jynystyq turǵydan zorlyq-zombylyq kórsetý áreketteriniń sıpattamasy jazylǵan.
Polshada seksýaldy qylmystar jóninde "Seksýaldy erkindik pen ar-ojdanǵa qarsy qylmystar" degen taraýda bireýdiń baǵynyshty ekendigin paıdalanyp, jynystyq qatynasqa májbúrlegender 3 jylǵa deıin jazasyn óteıtindigi týraly jazylǵan.
Fransıa zańynda jynystyq qatynasqa májbúrleýdiń kez-kelgen túri seksýaldy agresıaǵa jatady. Qyzmet babyn paıdalanyp, názik jandylarǵa "qyryndaǵandar" bir jyl túrmege qamalyp, 100 myń frank aıyppul tóleıdi.
Ispanıada jynystyq qatynasqa tartý maqsatynda tıisip, nátıjesinde azamatshanyń densaýlyǵyna zaqym kelgen jaǵdaıda qylmysker 12 do 24 demalys kúni merziminde qamalyp, aıyppul tóleıdi.
Golandıada adamdy qalamaǵan áreketke erkinen tys májbúrlegender 8 jylǵa deıingi merzimge qamalyp, besinshi deńgeıdegi aıyppul tóleýi kerek. Qylmystyń bundaı túri "qoǵamdyq ar-ujdanǵa qarsy qylmys" degen taraýda kórsetilgen.
Qazaqstanda áıel zatynyń ar-namysyna tıý, seksýaldy qysym kórsetý áreketteri qylmys dep sanalmaıdy. Respýblıkadaǵy femınıstik lıganyń jetekshisi E. Kozyrevanyń pikirinshe, bizde áıelderdi qorǵaıtyn zań qabyldanbaǵan. Seksýaldy qysym kórsetý — jabyq taqyryp. Quqyq qorǵaý organdarynda bul máselege qatysty statısıka joq. Arnaıy zertteý nátıjesinde elimizdegi áıelderdiń 70 paıyzy ar-namysyna tıetin qandaı bir qysym kórgeni anyqtalǵan.
Dana QAMSHYBEK
