Aıjan Júzbaı – qarapaıym qazaq otbasynan shyqqan qyz. Ótkir minezi men eńbekqqorlyǵynyń arqasynda mıllıardtaǵan turǵyny bar Beıjińde kásibin dóńgeletip otyrǵan, Qytaıdyń «Mercedes Benz China Fashion» sán aptalyǵyna qatysqan alǵashqy qazaq dızaıneri. Shymkent qalasynda dúnıege kelip, Qaraǵandyda ósip-óngen ol Qytaı men Qazaqstan, rýhanı menen materıaldyq dúnıe jaıly oılarymen qamshy.kz saıtymen bólisti.
–Feısbýk áleýmettik jelisindegi bir oqyrmanymyz qytaılar Aıjan Júzbaı esimdi dızaınerimizden suhbat alyp jatyr, al bizdiń qazaq jýrnalıseri nege únsiz dep hat jazǵan bolatyn. Negizi bir baıqaǵanymyz, erekshe talantyńmen Qazaqstandy baǵyndyrǵannan qaraǵanda álemdi moıyndatý ońaıyraq. Álem moıyndaǵan adamdy qazaq tez moıyndaıdy. Endeshe siz kózdegen birinshi meje Qytaı ma, Qazaqstan ba?
–Árıne, Qytaı. Meniń o bastaǵy kózdegenim shetel edi. Shetelde damyp, órkendep, tájirıbe jınap, ózimdi, qazaq ónerin, qazaq ulttyq kıimin shetelde moıyndatsam degen maqsat-josparym bar. Bizde álemdik arenada jumys jasap júrgen qazaq dızaıneri joq. Ókinishke oraı.
–Sizdiń dızaınerlik baǵytyńyz qandaı?
–Zamanaýı, klasıkalyq, ulttyq, etnozamanaýı stıl.
–Qazaq bar aqshasyna ne toı jasaıdy, ne kıim satyp alady. Biz úıimizde jańa jıhaz bolmasa da jańa kıim satyp alatyn jandarmyz. Qazaq qymbat, ádemi kıingendi unatady dep sheteldikterdiń aıtqandaryn qulaǵymyz sán márte shalǵan. Qazaqtyń qymbat, brend kıimge degen mahabbatyn siz qalaı qabyldaısyz?
–Jalpy qazaq shopogolık (saýda jasaǵandy unatatyn) halyq. Sonymen qatar qazaqtyń ádemi ómir súrgisi, ádemi kıim kıgisi keledi. Bul negizi baryp turǵan ózin-ózi aldaý, kózboıaýshylyq. «Uıat bolady» dep eski kóılekti kıe salýdyń ornyna jaǵdaıy kelmese de búdjetti meılinshe kesip toıǵa qonaq bolyp barý úshin jańa bir kóılek satyp alady. Lúks qajettilikti ańsaý, álbette, jaman dúnıe emes. Ony jaqsylyqqa, ásemdikke, tazalyqqa umtylý dep qabyldaımyz. Eger de adamnyń ekonomıkalyq jaǵdaıy jaqsy bolsa. Kelesi aıda qalaı kún kórerin bilmeı turyp kıim-keshek satyp alý aqymaqtyq. Aqshany óz ornymen jumsaǵan abzal. Baı bolyp aqsha shashqan da jaqsylyq ákelmeıdi. Búgingi tańda muntazdaı kıingen, biraq keýdesi sańylaýǵa aınalyp, kózi jaltyraqtan basqasyn nazarǵa ilmeıtin, qulaǵy ósek-aıańǵa jaqyn jandar bizdiń qoǵamnyń órship turǵan derti.
–Qytaılar she, olar qalaı kıinedi? Jaǵdaı-turmystary qandaı jalpy?
–Keıbir qytaılar ashyǵyn aıtqanda súmelek sıaqty kıinedi. Biraq jaǵdaılary súmelektikindeı emes. Baı adamnyń ózi óte qarapaıym kıinýi múmkin. Kıimge qarap adamnyń áleýmettik statýsyn anyqtaı almaısyń. Qazaqstanda kıim barlyq nárseniń kórsetkishi bolyp tabylady. Qytaılar san alýan túrli kıim kıedi. Talǵamdary qyzyq, keıde kıgenderi bir-birine úılesimsiz, keıde erekshe. Biraq sapaǵa onsha bas qatyrmaıdy.
–Kıim degenimiz qur shúberek negizinde. Onda shúberek nege sonsha qymbat? Arzanyraq kıim satyp alamyn degen oımen jurt qytaılyq, qyrǵyzdyq ónimderge toly baraholkaǵa aǵylady. Almatynyń baraholkasyna sońǵy ret qashan jolyńyz tústi?
–Qalta kóterse jaqsy kıinýge tyrysý kerek, ádemi kıim ádemi kóńil-kúı syılaıdy. Tek sonyń bári adamgershilikten attamasa boldy. Baraholkada eki ret jumys babymen boldym. Birinshiden, men Almatylyq emespin. Ekinshiden, keıde on arzan kóılek alǵansha sonyń baǵasyna tatıtyn sapaly bir kóılek alǵan durys dep oılaımyn. Arzan matanyń hımıkaty kóp ári sapasy nashar. Sarań adamnyń eki tóleıtinin umytpaıyq. Mysaly, bizdiń brendtiń kıimderi qymbat.
–Baı-sheneýnikke qymbat kıim satýdyń máni nede?
–Bul sheneýnikterdi nemese tek baı adamdardy ǵana kıindiremin degenim emes. Kóbinese xalyq «Qazaqstanda jasalǵan ǵoı, nege qymbat dep qolónerdi baǵalamaı jatady. Biz úsh túrli baǵytta kıim tigemiz: qymbat, orta jáne jastarǵa arnalǵany túri. Úsheýi úsh túrli baǵamen satylady. Ári deńgeıleri ártúrli. Mysaly, bizdegi kóılektiń óz baǵasy 500$. Jalpy kıimniń qymbat bolýynyń sebebi – qytaılyqtardyń jumyskerler eńbeginiń eki ese qymbat bolýy. Sonymen qatar biz arzan matadan emes ıtalándyq, qytaıdyń jibek matalarymen jumys jasaımyz. Bir kıimniń dızaınyn 3-4 kún oılastyramyz. Tolyq tigip shyǵarýǵa 1 apta qajet. Men bul sózben aıtpaq oıym – ónerdi, eńbekti, óz saltyńdy baǵalaı bilgen shart. Qazaqtyń kóbi sheteldik ataǵy jer jarǵan, biraq zat retinde dym qundylyǵy joq zattar men kıimderge mıllıondap aqsha tógip jatyr. Al, otandyq dızaınerge kelgende sarańdyǵy ustap qalady. Bári ondaı emes. Biraq «arzan berseıshi» dep jeńildik, baǵa túsirýdi suraıtyn tanystarym joq emes. Munda taǵy bir másele bar. Qytaılar jergilikti qazaqtardy mensinbeıdi. Sebebi Qytaıdaǵy qazaqtardyń ekonomıkalyq jaǵdaıy máz emes. Men qazaq kıimin tabysty, tanymal sheteldikterdiń maqtanyp, qyzyǵyp ústerinen tastamaı kıgenderin qalaımyn. Sol arqyly qazaqtyń eńsesin, rýhyn kótergim keledi.
–Qytaılar sizdi qalaı qabyldap jatyr?
Jalpy qytaılar qólónerge áýes jáne qolónerdi baǵalaı biledi. Qytaı sán aptalyǵynda óner kórsetken alǵashqy qazaqpyn. Qazaq qyzyn qytaılar jaqsy qarsy aldy. Áli de bolsyn aqparattyq qoldaý-kómek kórsetip keledi. Qazaqstannyń 24 jyldyq táýelsizdigine arnap elshilik uıymdastyrǵan sharada sán kórsettik. Sahnaǵa bar-joǵy 13 model shyqty. Olardyń bireýi orys, bireýi qazaq bolsa, fotograf qytaı boldy. Modelder aıaqtaryna kálosh kıip shyqty. Qytaıda qyzyǵýshylyq tanytyp, tegin kómek kórsetýge daıyn jandar barshylyq. Eýropada júrgen jerdiń bári aqsha. Aqshasyz eshnárse uıymdastyra almaıdy ekensiń. Qytaı sońǵy bes jylda Qazaqstannyń shynaıy tabıǵat-bolmysyn, keskin-kelbetin tanydy. Qazaq jeri talanttarǵa baı, ana tili Abaıdyń tili, mádenıeti men dástúri tereń zertteýdi qajet etetindigin bildi. Oǵan BAQ, eki el arasyndaǵy dıplomatıalyq kelissýler de sebepshi.
–Dızaınyńyzda ulttyq oıý-órnek qandaı ról oınaıdy?
–Men úshin, meniń ómirimde, meniń dızaınerlik baǵytymda úlken oryn atqarady. Ásirese kádimgi qoshqar múıiz. Bul oıý qarapaıym bolsa da bala kezden osy qoshqar múıizge áýes edim.
–Qazaqstandyq qandaı dızaınerlermen dostyq qarym-qatynastasyz?
–Qazaqstanda óner salasynan kóbinese mýzykant, sazger, zerger jáne ánshilermen dospyn. Qazaqstannan Qytaıǵa oqýǵa ketken sátte 19 jasta edim, ol kezde tanymal dızaınerlerdiń kóbisi jas jaǵynan ápke bolyp keletin maǵan, endi mine 5-6 jylda qanshama jańa jas býyn shyqty. Astanaǵa jylyna 3-4 ret kelsem de az ýaqyt bolamyn. Sol ýaqytty otbasymmen, týysqandarymmen ótkizemin. Sóıtip kóp dızaınerlerdi shynaıy ómirde kóre bermeımin. Negizi áleýmettik jeli arqyly jıi oı bólisip, pikir almasyp turamyz.
–Jalpy dızaıner bolý armany qashan, qalaı paıda boldy?
–Artqa sheginis jasaıyn. Men Shymkent qalasy Ordabasy aýdanynda dúnıege keldim. Anam Qyzylordanynyń qyzy, ákem Shymkenttik. Ákemniń jumys babymen Qaraǵandyǵa qonys aýdardyq. Qaraǵandyda mektepke bardym, ósip-óndim. (Osy rette óz basyma qaraǵandylyqtardyń minezi unaıtyndyǵyn atap ótkim keledi) Atam mektep dırektory bolatyn. Qazaq tili jáne ádebıet pánderiniń mamany. Sol atam maǵan jýrnalıs bol dep aıtatyn. Biraq men memlekettik tilde is qaǵazdardy júrgizý jáne murǵattaý mamandyǵy boıynsha kolejke oqý tústim. Keıin Qaraǵandynyń ekonomıkalyq ýnıversıtetiniń memlekettik jáne jergilikti basqarý mamandyǵyn qashyqtyqta oqyp bitirdim. Oqý bitirý keshine kóılek taba almaı júrgende qaladaǵy «SÝM-ǵa» (ortalyq ámbebep dúkeni) jolym tústi. ««Dostyq» oqý ortalyǵyna kelińizder! Sizde qytaı tilin bilmeseńiz de Qytaıda bilim alýǵa múmkindigińiz bar» degen habarlandyrýdy oqyp qaldym. Meniń ómirimdi sol aq qaǵaz qatty ózgertti. Dızaıner bolý bala kezdegi armanym bolatyn. Bes jasymda teledıdardan sán qoıylymyn kórip otyryp áýestengem. Sol sát áli esimde. Biraq dúkendegi jańaǵy habarlandyrý maǵan qozǵaýshy kúsh bola bildi.
–Garderobyńyzdaǵy eń arzan jáne eń qymbat kıim? Brendterin de aıtyp ótseńiz.
–Qazirgi eń qymbat kıimim – ózimiz tikken kóılekter. Baǵasy 4000$. Eń qymbat aıaq-kıimim «Marni» brendinen. Baǵasy 700 eýro. Men negizi kıimdi brendine emes dızaınyna qarap alamyn. «Chanel», «Marni», «Balenciaga», «Celine» brendterin qatty qurmetteımin. Garderobymdaǵy eń arzan kıimim – 2500 teńgelik fýtbolka. Ózim dızaıner bolǵandyqtan taýardyń-kıimniń shyn baǵasy qandaı bolý kerektigin bilemin. Eger de sapaly, dızaıny erekshe oılastyrylǵan shapandy keziktirsem, 15000$ tóleýge daıynmyn.
–Telefonmen alǵash sóıleskende «birbetkeı adammyn» dep aıtyp qaldyńyz. Fashion ındýstrıa da shoý bıznes sıaqty. Munda da qýlyq-sumdyq qajet-aý. Minezińizden opyq jep júrgen joqsyz ba?
–Men ótirik aıtqandy unatpaımyn. Dúkenge satyp alýshy kelip, «Myna kóılek maǵan jarasyp tur ma?» dep surasa men tek shyndyqty aıtamyn. Taýardy ótkizý úshin ótirik maqtaýǵa bara almaımyn. Tek bir baıqaǵanym, keıbir adamdar suraq qoıa otyryp ózderi estigis keletin jaýapty kútedi eken. Sondyqtan ózime baǵyttalǵan suraqty estigende «Shyndyqty bildińiz kele me?» dep qarymta suraq qoıatyn boldym.
–Ózińizdiń basyńyz bos pa? Qytaıda jumys jasaımyn dep qalyp qoıamyn degen qorqynyshyńyz joq pa?
–Turmys qurmaǵanmyn. Menińshe, jaqsy otbasy bolý úshin eki adamnyń kózqarasy, minezi úılesimdi bolýy qajet. Sheteldik azamat unaǵanymen qazaq qyzynyń onymen birge úı bolyp ketýi qıyn sharýa. Oǵan kóp ýaqyt, kóp jiger ketedi. Sońynda mentalıteti, salt-sanasy basqa eki adam eki jaqqa ketýi múmkin. Erteń kimge kúıeýge shyǵamyn, ol qandaı adam bolady aıtý múmkin emes. Bar biletinim – názikjandy er adammen emes, kádimgi ýádeli sózinde turatyn, kesek oı oılaıtyn, qorǵanysh bola alatyn erkekpen ómirimdi baılanystyrǵym keledi. Mysaly, maǵan súıiktisiniń sómkesin ustap júretin jigitter unamaıdy. Olardy kórsem, jıirkenip ketemin. Sómke jolsómke nemese azyq-túlikke toly dorba bolsa áńgime basqasha.
–Qazaq qyzdary jaıly áńgimelep kettik. Bir suraq – búgingi qyzdardyń arman-tilegi qandaı, ómirden neni ańsaıdy?
–Qyzdar baıýdy oılaıdy. Maqsat-muraty, ańsaǵan armany da sol. Qymbat ton kıý, qymbat temir tulpardyń tizginin ustaý jáne t.b.
–Dızaınerlik, adamdyq armanyńyz qandaı?
–Qazaqstannyń mádenıetin asqaqtatý. Qazaqstandyq dızaınerlerdi Fransıa, Italıa, Japonıa dızaınerleriniń dengeıinen asyrý. Ata-babamyzdan qalǵan ónerdi álemge tanymal etý, moıyndatý. Tek Aıjan Júzbaı degen atym emes, qazaq degen zatym, ónerim tórge shyqqanyn qalaımyn.
Suhbattasqan: Jazıra Baıdaly
