kp.ru saıtynda «Mıgranttar kózge kórinbeıtin jeletkelerin kıip ap dostarynyń ornyna orys tilinen emtıhan tapsyryp júr» degen suhbat shyqqan bolatyn. Bul jerde Reseı memleketiniń mıgrasıamen kúresi jaıly aıtylǵan. Osy maqalany Qamshy portaly qazaq tiline aýdaryp, nazarlaryńyzǵa usynyp otyr.

RF Prezıdentiniń janyndaǵy memlekettik jáne Reseı halyq sharýashylyq akademıasynyń mıgrasıa jáne etnıkalyq zertteý ortalyǵynyń dırektory Evgenıı Varshaver.

SYRTTAN KELÝSHİLERDİŃ TABYSY RESMILENDİRİLEDİ

- Bir kezderi dollardyń eki ese kóterilýine baılanysty mıgranttar Reseıde qalý tıimsiz dep  jappaı Máskeýden kete bastady. Sol ras pa?

- Orta Azıaǵa qatysty mıgrasıa deńgeıi tómendedi. Biraq, birden sebebi sol deýge de bolmaıdy(aqparattyq grafıkany kórińizder). Árıne, bir jaǵynan daǵdarystyń saldary da áser etti. Ekinshi jaǵynan elge kirýshilerge degen tekseris qatań qolǵa alyndy. Bizge zańdy túrde jumys istegen tıimdi. Kópshiligin osy jasyryn emes túrde elge kirýdiń baǵasy shoshytty. Máskeýde bul 20 myń rúbl bolady. Bul aqsha mıgrasıalyq ortalyqtaǵy memlekettik baj salyǵyn (ol jerde daktıloskopıa jáne medkomıssıadan ótedi, kerek qujattar paketi daıyndalady) jáne orys tili men tarıh sabaǵynan ótetin emtıhan shyǵyndaryn qamtıdy. Qosymsha aıyna patent úshin 4200 rúbl tólep otyrady. Osynsha aqshany keıbir gastrabaıterler birden taýyp bere almaıdy. Biraq, kóbisiniń bul máselesin jumys berýshileri sheship jatady. Keıin jalaqylarynan ustaıdy eken.   

-Olar mindetti túrde emtıhan tapsyrý kerek pe? Shyndyǵynda kóbisi eki sózdiń basyn qosyp aıta almaıdy.

- Bizdiń zertteý 5 myń adamdy qamtydy. Qyzmetkerlerimiz mıgranttarmen qurylys alańynda, jatahanalarda, bazarlarda, sondaı-aq, áleýmettik jeli arqyly sóılesti. Tekseris nátıjesi jasyryn emes paıda durys jolmen kele jatqanyn kórsetti. Kelýshiler onsyz da jasyryn emes jolmen júrse de, bári bir orys tilinen emtıhan tapsyrady. Eger de qulap qalsa, bul zańsyz elge kirýshilerdiń qataryna kiredi degendi bildirmeıdi. Ol kez kelgen ýaqytta emtıhandy qaıta tapsyra alady. Sóıtip, bir jolyn tabady. Tájirıbe kórsetkendeı, orys tilin jaqsy bilmeıtinder ornyna tildi jaqsy meńgergen dostaryn jiberip sertıfıkat alady.

CHAINA-TAÝN ASTANAMYZDA PAIDA BOLMAIDY

- Máskeýge bir elden ǵana kelýshiler sany baıqalmaı ma?

- Ondaılar joq jáne bola almaıdy da.

- Nege? Úlken Nú-Iorktiń ózinde de Chaına-taýn paıda boldy emes pe? Basqa da álemdik úlken elderde mundaı etnıkalyq aýdandar bar.

- Máskeý o basta basqasha salynǵan edi. Sovet ókimeti kezindegi 70 jylǵy bıliktiń ózinde  mıgrasıa ekonomıkamen, zavodtarmen, eń basty jumys oryndarymen naqty qurylymdalǵan. Iá, qazir kóptegen alyp ónerkásip oryndary joq. Biraq, aldyn-ala jasalǵan dúnıeni ózgerte almaımyz. Bizde, Evropanyń elderindegideı mıgranttarǵa arnalǵan jeke mektepter joq. Sol sebepti, Máskeýde syrttan kelýshi jas býyn ózderiniń jerlik zamandastarymen birlesedi. Eger, syrttan kelgen alǵashqy býynnyń qoǵamǵa enip ketýi úshin áli de qıyndyqtary bar bolsa, al olardyń balalarynda ondaı qıyndyqtar joq.  

- Biraq, paraleldi Máskeý bar ǵoı? Mıgranttar ózderi úshin qurǵan Máskeýlikter bilmeıtin ınfrastrýktýra…

- Barlyq jerdegideı. Mysaly, Máskeýde qyrǵyzdar úshin jumystan soń demalatyn júzdegen kafeler bar. Qyrǵyz elinen kelýshilerge ózbek jáne tájikterge qaraǵanda eldiń azamattyǵyn alý jeńildetilgen túrmen berilgen bolatyn(2011 jylǵa deıin olarǵa reseılik kýálikti úsh aıdyń ishinde bergen. Avt.). Máskeýde mıgranttarǵa qaraǵanda óz kásibin ashý osy azamattarǵa jeńilirek boldy. Onyń ústine tájik pen ózbekter Reseıdiń barlyq qalalaryna jiberilse, qyrǵyzdar kóbinese Máskeýge keledi Olardyń arasynda kóbi - qyzmet kórsetý salalarynyń «japondyq» jelilik meıramhanalar men fastfýd kafelerinde.

BASQA PİKİR

Bizge osynsha sheteldik jumysshylar qajet pe?

- Meniń kózqarasym boıynsha bizdegi mıgrasıa kórsetkishi shamadan tys, - deıdi RF Prezıdenti janyndaǵy Reseı strategıalyq zertteý ınstıtýtynyń jetekshi sarapshysy Igor Beloborodov. – Biz dál osy baǵytta shyǵystyq tásil bar ekenin bile tura batystyq tájirıbeni qoldanýǵa tyrysamyz. Mysaly, Japonıa – óte jabyq el. Joǵary jaqtan «Bizge osynsha mıgranttar kerek pe?» degen suraqqa áli jaýap joq.

Áleýmettik suraqtardyń jaýaby boıynsha turǵyndar kóbine Ortalyq Azıa, Soltústik Kavkazdyqtarǵa senimsizdikpen qaraıdy, ıaǵnı, RF azamattaryna degen sóz. Bizde nege ekeni belgisiz turǵyndardy ózderi turyp jatqan jerleri boıynsha bekitýge degen áreket joq.  

Eger barlyq mıgranttar bizge qajet bolsa, onda olardy elde taratyp qonystandyrý kerek. Biraq, bul túsinik bizde joq.  Esesine turǵylyqty turǵyndar tastap ketip jatqan bos qanshama jerler jatyr. Mıgrasıa jaıly másele syrttan kelýshilerge berilgen  patenttiń paıdasymen ǵana shektelip qalǵany durys emes. Keıin bul ózimizge zıan bolýy múmkin. .

TEK SANDAR

Máskeýde qalalyq búdjetke 12 mıllıard rúbl túsetin jylyna 400 myń patent beriledi. Kóptegen mıgranttar para berip, jalǵan qujatqa shashylyp jáne polısıadan qashqansha, endi zańdy patent ala alady (olardy 2014 jyly engizgen).

Avtor: Aleksandr ROGOZA

Aýdarǵan Áıgerim ÁMİR