Osydan 15 shaqty jyl buryn Seıilǵazy esimdi jýrnalıs aǵamyz 60-tan asqan kisiniń Paıǵambar jasynda súdettelgeni týraly maqala jazǵan-dy.
Qarıalyqqa bet burǵan kisiniń mundaǵy maqsaty - óz kemshiligin túzep, Allanyń aldynda azamattyq paryzyn óteý bolypty. «Eshten kesh jaqsy» demekshi, jasy kelse de jaqsy úlgi kórsetken aǵamyzdyń ókinishke toly áńgimesin qyzyqty etip baıandaǵan qalamger túrli jaǵdaılarmen mindetin oryndaı almaǵan azamattardy o dúnıege de taza jolmen ketýdi usynady.
Negizinde súndet er balalarǵa erte jasta jasalady. Súndet Muhammed paıǵambardyń (ǵ.s.) súnneti bolǵandyǵy úshin de musylman halyqtarynda erekshe mańyzǵa ıe.
Tarıhqa kóz júgirtsek, Mekkede er balalar 3-7 jastarynda súndetke otyrǵyzylǵan. Sol balanyń qurmetine arnalyp toı-dýman jasalyp, balaǵa eń ásem kıimder kıgizip, atpen serýendetken. Bala súndetke otyrǵyzylǵan soń kórshi-qolańǵa qonaqasy berilip, Quran oqytylady. Dál osyndaı dástúr qazaq halqyna da tán.
Buryndary súndetteý rásimin qoly jeńil moldalar jasaǵany belgili. Qazir bul mindetti dárigerler atqaryp otyr. Hırýrgter bir-eki mınýtta máseleni sheship, bala úıine óz aıaǵymen qaıtady.
Buryndary musylmandardyń mindeti men paryzyna jatatyn bul ota qazir álem nazaryna ilige bastady. Dúnıejúzi boıynsha er adamdardyń altydan bir bóligi súndetke otyrǵyzylatyny osynyń dáleli. «Álem turǵyndarynyń 1,5 mıllıardyn qurap otyrǵan musylmandardy bylaı qoıǵanda, Kanada, Aýstralıa, Jańa Zelandıa, Anglıa sekildi birqatar memleketterde balany súndetke otyrǵyzý búgingi kúni qalypty úrdiske aınalǵan. Súndetteýge Vıktorıandyq kezeńde kóńil bóle bastaǵan aǵylshyn tildi bul elderde 20- ǵasyrdyń alǵashqy jartysynda súndetke otyrǵyzý jaqtaýshylarmen qatar Devıd Gollaher sekildi oǵan qarsy shyǵýshylar da bar. Olardyń pikirleri boıynsha súndet musylmandar men evreılerge ǵana tán dinı mindet, ózge din ókilderine qatysy joq. Ol gıgıena saqtaý qıynǵa soǵatyn ystyq aımaqtarda qoldanylǵan. Búgingideı gıgıenany saqtaý múmkindikteri joǵary kezde onyń qajeti joq. Ol qumarlyqty tejeıdi. Balaǵa aýyr tıedi»,- dep pikir bildiredi ınternet kózderi.
Iá, súndetke qatysty pikir sanalýan. Desek te sońǵy kezderi álem elderiniń bilikti dárigerleri musylmandyqtyń paryzy sanalǵan dástúrdiń álemdegi erler úshin mańyzdylyǵy jıi kóterile bastady. «AQSH tyń pedıatrlyq akademıasy 1999 jyly súndettiń medısınalyq turǵydan paıdaly ekendigin jarıalap, balany súndetke otyrǵyzý nemese otyrǵyzbaý máselesin ata analardyń ózderi sheshkeni maqul dep tapty. Buǵan qosa, súndetteýde qalyptasqan dinı, mádenı, estetıkalyq kózqarastarmen de sanasý kerektigin eskertti. Al, 2000 jylǵy baıandamasynda Amerıkanyń medısınalyq qaýymdastyǵy súndetteýdiń nesep qýyq joldaryn sırek kezdesetin qaterli, juqpaly aýrýlardan, ınfeksıadan qorǵaıtyndyǵyn málimdedi.
Amerıkanyń akýsher jáne gınekologıa akademıasy da Pedıatrlyq akademıa men medısınalyq qaýymdastyǵynyń málimdemelerin maquldap, súndetteýge eskishildiktiń sarqynshaǵy retinde qaraýǵa eshqandaı da medısınalyq negiz joq ekenin jarıalady.
Kóptegen medısınalyq zertteý jumystary súndetteýdiń mynandaı paıdalary bar ekenin dáleldedi: Súndettelmegenderge qaraǵanda, súndettelgen erler jynystyq qaterli isikke anaǵurlym az shaldyǵady;
Eri súndettelmegen áıelderde jatyr moıynshaǵynyń qaterli isikke shaldyǵý qaýpi alty ese joǵary; Jynystyq juqpaly aýrýlardy juqtyrý qaýpi súndettelmegenderde segiz ese joǵary; zertteýshi ǵalymdar buǵan qyzyqty dálelder keltirgen.
Aıtalyq, balalardyń nebári on nemese otyz paıyzy súndetteletin Kenıa, Zambıa sıaqty elderde jynystyq juqpaly aýrýǵa shaldyqqandar jergilikti turǵyndardyń tórt te birin quraǵan. Al, Benın jáne Kamerýn sekildi shamamen ár bala súndetteletin Afrıka elderinde juqpaly aýrýlarǵa shaldyqqandar tutas alǵanda alty paıyzdan aspaǵan. Avstrıalyq zertteýshi ǵalymdar tipten úlken jańalyq ashty. Olar «SPID-ke shaldyqqan er kisilerdiń basym kópshiliginiń súndettelmegender» ekendigin dáleldedi. Óıtkeni, SPID vırýsy eń áýeli jynys múshesiniń ush qabatyn zaqymdaıtyn kórinedi. Eger ol tus mıkrozaqym alsa, qabyný qaýpi óte tez júredi eken.
Seksopatologtar da súndettelýdiń qajettiligin moıyndaýda;
Gıgıenalyq turǵydan bakterıalogıalyq, stafılokk (irińdi mıkrob), gonoreı (jynystyq jińishke aýrýy) mıkrobtarynan taza bolý turǵysynan súndet jasatý asa kerekti. Oǵan qosa, smegmalardyń (qorǵaýshy aq túıirshekter) qabynyp, jaraǵa aınalmaýynda úlken ról oınaıdy.
SúndetFIMOZ (jynys úrpisiniń jıyrylyp ashylmaı qalýy), parafımoz, balanıt, balanopostıt keselderiniń aldyn alady.
Islam dininde súndettelý óte úlken mánge ıe. Óıtkeni, ol úmbeti retinde Muhammed paıǵambarymyzdyń (s.a.ý.) isin qaıtalaýǵa, ıaǵnı súnnet amalyn jasaýǵa jatady. Dálel Ábý Huraıra jetkizgen Paıǵambarymyzdyń hadısi.
Internet kózderiniń bul derekteri shyn máninde ómirde dáleldenýimen baǵaly bola bastady. «Translational Genomics Research Institute» mamandary súndetetý álemdegi eń qaterli dert VICH-tiń taralýyna 50 -60 paıyz tosqaýyl qoıatyndyǵyn málimdedi. Budan ózge de ınfeksıalardan qorǵaýdyń birden bir amaly súndet bolyp tur. Bul Ýganda da erlerge júrgizilgen zertteýler barysynda anyqtalǵan.
Monrealdaǵy Kvebeka INRS-Institut Armand-Frappier ýnıversıtetiniń zertteýshileri súndet máselesinde Eýropada turatyn evreıler men musylmandar ózgelerge qaraǵanda qýyqtyń qaterli isiginen aýlaq bolady eken. Bul týraly Ýıkıpedıa paraqshasynda óte qyzyqty derekter keltiriledi.
Ókinishke qaraı keıbir dárigerlerdiń salaqtyǵynan qaýipti jaǵdaılar kezdesetini ras. Aıtalyq Qostanaı qalalyq soty súndettelgennen keıin densaýlyǵyna zaqym kelgen 8 jasar balanyń anasynyń paıdasyna sheshim shyǵardy. «Sot jekemenshik «Androfarm» klınıkasynan materıaldyq shyǵyn retinde 20 myń teńge, moraldyq shyǵyn retinde 80 myń teńge óndirýdi uıǵarǵan», - dep habarlaıdy jergilikti «Nasha gazeta» portaly.
Anasy Álıa Ospanovanyń aıtýynsha, «Androfarmda» súndettelgen kúnniń erteńine balanyń jaǵdaıy nasharlap ketken. Al úsh kúnnen keıin ol ulyn atalǵan klınıkaǵa alyp barady. Biraq osy emdeý mekemesiniń bas dárigeri Saǵyntaı Torǵaevtan kómek bolmapty.
Sosyn balany oblystyq aýrýhanaǵa aparýǵa týra kelgen. Al ondaǵylar jaraǵa vırýs túskenin anyqtaǵan. Sóıtip, jetkinshekke úsh ret narkoz berilip, budan onyń densaýlyǵyna nuqsan kelipti.
Bul kúnde kezdesip jatqan kemshilik emes. Bárinen qoly taza, ımany myqty azamattardyń jeńil qolynan keıin jigit atanatyn uldardyń qýanyshyn kórý naǵyz baqyt. Degenmen sońǵy kezderi ularalyq nekeniń kóbeıýi saldarynan keıbir qazaq ultynyń súndetke teris qaraıtyn qubylys baıqalýda. Ózge dinge kirmese de «súndetsiz de kún kórýge bolady» degen jańsaq pikir jan aýyrtady. Súndet musylmandyqqa berik bolý paryzy ǵana emes, ol dert dendegen búgingideı zamanda kóp qıyndyqtan shyǵýdyń birden bir joly. Ulyńyzda uıat, ıman, tazalyq bolýy úshin de súndet kerek. Osyny ár qazaq jadynda ustaǵany jón.
Joldasbek Dýanabaı,
"Aıqyn" gazeti
