TERORIZM & SALAFIZM

Aqtóbede terakt 5 maýsym kúni boldy. Terrorısterdiń toby «Pallada» jáne «Pantera» atty qarý-jaraq dúkenderi men №6655 áskerı bólimine qaraqshylyq shabýyl jasap, sonyń saldarynan 8 adam mert boldy. Olardyń 3-ýi áskerı qyzmetkerler. Terorızmge qarsy baǵyttalǵan operasıa barysynda 18 adamnyń kózi joıylyp, 9 adam quryqtaldy.  Nursultan Nazarbaevtyń jarlyǵymen 9 maýsym azaly kún dep jarıalandy. Ishki ister mınıstri Qalmuhanbet Qasymov  Aqtóbedegi atys kezinde 21 adam qaza bolyp, 6-7 adamǵa izdeý salynǵanyn aıtty. 38  adam jaraqat aldy.

«Biz munyń salafızm dástúrli emes dinı aǵymynyń zulymdyq áreketi ekenin bilemiz. Respýblıkadaǵy dinı senim bostandyǵyn qamtamasyz ete otyryp, biz sonymen qatar dinı urandarmen búrkenip, eldegi jaǵdaıdy shaıqaltqysy keletinderdiń barlyǵyna tabandy toıtarys berýimiz kerek», - degen edi memleket basshysy atalǵan jaǵdaıǵa baılanysty Qaýipsizdik keńesiniń barysynda.

Almatyda 18 shilde kúni qandy qyrǵyn oryn alyp, Shabýyl saldarynan Almatyda qaýipsizdiktiń «qyzyl» deńgeıi jarıalandy. Al, Kúlekbaev shabýylynan 8 quqyq qorǵaý jáne arnaıy organ qyzmetkerleri jáne 2 beıbit turǵyn qaza tapty.

Qazaqstan Prezıdenti qaza bolǵandar men zardap shekkenderdiń týystaryna kóńil aıtyp, memlekettik organdarǵa olarǵa qajetti kómek kórsetýdi tapsyrdy. "Búgin Almatyda terorıstik akt boldy, ókinishke qaraı, adamdar qaza tapty. Qaza tapqandar men zardap shekkenderdiń týystaryna kóńil aıtamyn, olarǵa sáıkes psıhologıalyq jáne materıaldyq qoldaý kórsetilýi kerek. Quqyq qorǵaý organdaryna qalada tártipti saqtaý boıynsha qajetti sharalar júrgizýdi tapsyramyn", - dedi Nursultan Nazarbaev.

Atalǵan qylmystarǵa qandaı jaza kesilgeni men basqa da daýly sottar týraly «Qamshy» portaly jazǵan bolatyn.

«Qamshy» portaly sondaı-aq, 2016 jyly eldiń esinde qalǵan erekshe sózderge de,  qazaqstandyqtardyń kóńilin qaldyrǵan jaıyttarǵa da sholý jasaǵan bolatyn.

ATAÝLY DATALAR

Álıhan Bókeıhan 150 jyl

Ústimizdegi jyly Á.N. Bókeıhannyń týǵanyna 150 jyl tolǵan mereıtoıy, IýNESKO Bas konferensıasynyń 2015 jylǵy 18 qarashadaǵy Qaýlysyna sáıkes halyqaralyq deńgeıde toılanýǵa tıis edi. Sonymen qatar, IýNESKO Alty Alash kósemin «búkil dúnıejúzilik mańyzy bar shynaıy dańqty qaıratker» dep moıyndady. Ataýly mereıtoı Memlekettik deńgeıde Resmı Aqorda men Parlamentte atap ótilmedi. Degenmen aımaqtarda ǵylymı konferensıalar ótip, Alashtanýshy ǵalymdardyń kitaptary shyqty. Eń basty atap aıtarlyǵy Qyrkúıek aıynda Qaraǵandynyń Oktábrskıı aýdany Álıhan Bókeıhanovtyń esimimen atalatyn bolyp ózgerdi. 2016 jylǵy 25 qyrkúıekte Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Ákimshiligi Qaraǵandy qalasyndaǵy Oktábr aýdanyn Álıhan Bókeıhan atyndaǵy aýdan etip ózgertýge ruqsat berdi. Degenmen bul sheshimge ótken aptada atalǵan aýdanda turatyn ózge ult ókilderi qarsy shyqty.

Ult azattyq kóteriliske 100 jyl

Bıyl eń bastysy 1916 jylǵy ultazattyq kóterilisine 100 jyl toldy. Alash qaıratkeri Mirjaqyp Dýlatov 1929 jylǵy 7 qańtarda OGPÝ tergeýshisine bergen jaýabynda bylaı dep málimdedi: «1916 jyl keldi. 19-43 jasqa deıingi qazaq halqyn tyl jumystaryna rekvızısıalaý týraly 25 maýsymdaǵy patsha jarlyǵy kenetten jarıalandy. Qazaq halqy tolqydy... Dalaǵa zeńbirekteri men pýlemetteri bar jazalaý otrádtary aǵyldy. Gýbernatorlar jer-jerge bardy, túrmeler batyl adamdarǵa lyq toldy. Aqtóbege kelgen Torǵaı vıse-gýbernatory... týra bylaı dedi: «Birde-bir qazaq tiri qalmasa da patsha jarlyǵy oryndalady».

Osynaý qasiretti kúnderde qazaq dalasyn soǵys órti jalmap, mıllıonǵa jýyq qazaq shetelge qonys aýdarýǵa májbúr boldy. Bul, qazaq dalasynda mamyrajaı kún keship jatqan qazaq halqynyń qalyptasýyna orasan zardap keltirdi. Ataýly kúndi memlekettik deńgeıde atap ótý týraly tek Nurlan Orazalın depýtattyq saýal joldady. Biraq,  memlekettik deńgeıde ǵasyr burynǵy kóterilistiń sıpaty nasıhattalmady.

Kenesary Qasymuly basshylyq etken ult-azattyq qozǵalystan keıin 1916 jylǵy kóterilis birinshi ret keń-baıtaq ólkeniń barlyq aımaǵyn qamtyǵan edi.

Táýelsizdikke 25 jyl

Bıyl Qazaqstan Respýblıkasy óziniń 25 jyldyǵyn toılady. Shırek ǵasyrǵa baǵa berilip, jańa ǵasyrdyń jospary jasaldy. Osy 25 jyldyqta Qazaqstan eń basty úsh nársege qol jetkizdi:

Shekara máselesin der kezinde sheship, alpaýyt elder arasynda abyroıyn tiktedi.

Iadrolyq qarýdan bas tartyp, álemde beıbitshiliktiń uıytqysy ekenin kórsete bildi.

Álemge tarydaı shashylǵan etnıkalyq qazaqtardy Atamekenge shaqyryp, baıyrǵy ulttyń sanyn molaıtty.

Qazaq kóshi-qonyna 25 jyl

Bıyl El táýelsizdigi men «Qazaq kóshine» - 25 jyl tolyp otyr. 1991 jyly 18 qarashada Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń sheshimine sáıkes respýblıkanyń Mınıstrler kabıneti “Aýyldyq jerlerde jumys isteýge tilek bildirýshi baıyrǵy ult adamdarynyń basqa respýblıkalardan jáne shet elderden Qazaq KSR-yna kóship kelýi tártibi men sharttary týraly” qaýly qabyldady. Sodan bergi shırek ǵasyr ýaqytta Atajurtqa oralǵan qandastarymyzdyń sany 1 mıllıonnan asty. Bul, árıne, Elbasy Nursultan Ábishulynyń eń jemisti saıasaty desek qatelespeımiz. Qazaq tarıhyna altyn árippen jazylýǵa tıis osy mereıli merekeni elge oralǵan aǵaıyn bıylǵy jyly 18 qarashada Almatydaǵy Stýdentter saraıynda aıryqsha atap ótti. Konsertti «Qamshy» portaly uıymdastyryp, «Qazaqstan» telearnasy aqparattyq qoldaý kórsetti.

JER DAÝY

100 jyldan soń qazaq taǵy da jalpyhalyqtyq qozǵalys jasady. Bul joly Patsha úkimetine emes, Qazaqstan bıliginiń sheshimine qarsy boldy qazaq halqy.

2016-jyldyń 30-naýryzy kúni aýyl sharýashylyǵy jerlerin jekemenshikke berý maqsatynda 2016 jyldyń 1 shildesinen bastap, jergilikti atqarýshy organdar 1,7 mln. gektar jerdi aýksıon arqyly saýdalaıtyny jáne onyń Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń «100 naqty qadam ulttyq josparynyń» İİİ. «Indýstrıalandyrý jáne ekonomıkalyq ósim» baǵytyn júzege asyrý maqsatynda júzege asyp jatqandyǵy týraly Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq ekonomıka mınıstri Erbolat Dosaev resmı málimdeme jasady. Resmı derekke saı, 2015 jylǵy 2 qarashadaǵy Zańy qabyldandy, ol 2016 jylǵy 1 shildeden bastap kúshine enýge tıis edi. Onda bos jatqan aýylsharýashylyq jerleriniń bárin aýksıon arqyly satý kózdelgen. Aýksıon barysynda jerdiń satyp alýshysy anyqtalmasa onda nysannyń quny tómendetilip, qaıta satylymǵa shyǵarylady. Jerdi satyp alǵan azamat ony qaıta satýǵa quqyly. Jer Kodeksine sáıkes, jer jeke menshikke qazaqstandyqtarǵa ǵana satylady. Al, shetel azamattary aýksıonǵa qatysa almaıdy. Eń soraqysy sol, jerdi baqandaı 25 jylǵa jalǵa alady.

Biraq, jat eldik kelgen jerdiń shırek ǵasyrda ne tamtyǵy qalaryn zańdy jasaǵandar oılamaǵan. Osyǵan qarsylyq retinde Qazaqstannyń barlyq qalalarynda mıtıńiler ótti. Sonyń nátıjesinde Jer komısıasy qurylyp, tyńdaýlardan keıin prezıdent jer kodeksine maratorıı jarıalap, keıinnen maratorıı 5 jylǵa uzartyldy.

QAITYS BOLǴAN PREZIDENTTER

Ózbekstandy 27 jyl basqarǵan Islam Karımovtiń 2016 jyldyń 2 qyrkúıegi kúni jasalǵan sharalarǵa qaramastan 20:15-te júrek qyzmeti toqtady. Qarqyndy reanımasıalyq sharalar nátıje bermedi jáne 20:55-te naýqastyń bıologıalyq ólimi tirkeldi». Islam Kárimovtyń janazasy 3 qyrkúıek kúni Samarqanda shyǵaryldy.

28 qyrkúıekte, Tel-Avıvte 94 jasqa qaraǵan shaǵynda Izraıldiń burynǵy prezıdenti Shımon Peres qaıtys boldy.

Shımon Peres Tel-Avıv mańyndaǵy aýrýhanaǵa 13 qyrkúıekte «ınsýlt» dıagnozymen túsken. Keshe saıasatkerdiń jaǵdaıy kúrt nasharlap, búıregi jumys istemeı qalypty.

Ol 1984 pen 1986 jyldar aralyǵyndaǵy jáne 1995 pen 1996 jyldar aralyǵyndaǵy Izraıldiń toǵyzynshy jáne on ekinshi premer-mınıstri ári 2007 men 2014 jyldar aralyǵyndaǵy prezıdenti. Saıası mansaby 70 jylǵa sozylǵan Izraıl saıasatynyń eń qart aqsaqaly.

1994 jyly Iasır Arafat jáne Ishak Rabınmen birge álem Nobel syılyǵynyń ıegeri.

26 qarashada Kýba revolúsıasynyń lıderi Fıdel Kastro qaıtys boldy. 90 jasynda ómirden ozǵan álemdik saıasatkerdiń qazasyn Kýba memlekettik telearnasy estirtti. 

Kýbanyń basshylyǵyna 1959 jyly kelgen ol, memleketti attaı 50 jyl basqarǵan. F. Kastro óziniń densaýlyǵyna baılanysty 2008 jyly 24 aqpan kúni bılikten ketetinin málimdep, ornyna baýyry Raýl Kastro Parlament otyrysynda taǵaıyndaǵan bolatyn.

DÚNIENİ DÚRBELEŃGE SALǴAN OQIǴALAR

Eýropadaǵy teraktiler

Aǵymdaǵy jyl 2015 jyldyń qarashasynda Parıjde teraktilerdi jasaǵan kúdiktilerdi izdestirý aıasynda Belgıada polıseılik reıdtermen bastaldy, al keıinnen Brússelde, Nıssa shaharynda jáne birqatar germandyq qalalarda  qandy lańkestik aksıalarmen jalǵasty. 22 naýryz kúni Belgıa úshin eń qaraly kúnderdiń biri bolǵany aıan. Eske salsaq, lańkestik oqıǵasy 22 naýryz kúni tańerteńgi ýaqytta oryn alǵan. Jankeshti terrorshylar Brússel áýejaıynyń ushyrylym zalynda eki jarylys jasady. Taǵy bir lańkestik «Maelbek» metro stansasynda oryn aldy, onyń janynda eýropalyq ınstıtýttar ǵımaraty ornalasqan. Resmı derekterge sáıkes, lańkestik saldarynan 300-den astam adam zardap shekti. Terrorshylardy qospaǵanda, qaza tapqandar sany - 30 adam.  Araǵa tórt aı salyp lańkestik soqqynyń jańa tolqyny kýrorttyq Nıssa qalasynda oryn aldy. Fransıanyń ulttyq merekesi, ıaǵnı, Bastılıany alý kúni Nıssa qalasynda qanjosa terakt boldy. Jergilikti ýaqyt boıynsha shamamen saǵat 22.30-da (Astana ýaqytymen 02.30)  úlken júk kóligi Nıssa qalasyndaǵy Promenad dez Angle jaǵajaıynda otshashýdy tamashalaǵan qalyń halyqty basyp, janshyp óte shyǵady. Oqıǵa kýágerleriniń aıtýynsha, halyq aldymen júk kóligi ózinen ózi júrip ketti nemese onyń júrgizýshisi esinen tandy dep oılaǵan. Alaıda, barynsha kóp adamdy basyp óltirý úshin júrgizýshi halyq kóp turǵan jerdi basyp, jyldamdyqty arttyrǵanyn bilgende, japatarmaǵaı qasha jóneledi. Anyqtalǵanyndaı, terrorıst júk kóligimen 2 shaqyrymǵa jýyq jer júrip, qanshama adamdy basyp ketken soń, qarýdan oq jaýdyra bastaǵan. Júk kóliginiń júrgizýshisin polısıa atyp óltirdi. Teraktide 86 adam qaza tapty, taǵy 308 adam jaraqat aldy. DAISH lańkestik toby eki lańkestik aktiler úshin jaýapkershilikti moınyna aldy  

 Ulybrıtanıanyń EO-dan shyǵýyna qatysty referendýmy

24 maýsymda tańerteń Ulybrıtanıanyń Eýroodaqtan shyǵýyn jaqtaıtyndar referendýmda jeńiske jetkeni belgili boldy. Referendým daýystaryn sanaýdyń nátıjesinde eldiń EO-dan at quıryǵyn úzgenin qalap 17 mln. 410 myń 742 adam (51,89 paıyz), al olarǵa qarsy 16 mln. 141 myń 241 adam daýys berdi. Buǵan qosa, S&P reıtıńtik agenttigi Ulybrıtanıanyń Eýropalyq odaqtan shyǵýyna baılanysty oryn alatyn saıası, qarjylyq jáne ekonomıkalyq qaýip-qaterler jaqyn arada eldiń nesıelik reıtıńin tómendetedi dep boljaıtyndyǵyn bildirdi. Ulybrıtanıanyń Premer-mınıstri Devıd Kemeron referendýmnyń qorytyndysyna baılanysty óziniń otstavkaǵa ketetindigi jaıly habarlady. «Men premer-mınıstr retinde jaqyn aılarda kemeniń hal-ahýalyn jaqsartý úshin qolymnan kelgenniń barlyǵyn jasadym, biraq, meniń ary qaraı osy kemeniń kapıtany retinde qalýymnyń jónin kórip otyrǵan joqpyn», - dedi Kemeron. Germanıanyń Syrtqy ister mınıstri Frank-Valter Shtaınmaıer men osy eldiń vıse-kansleri Zıgmar Gabrıel Ulybrıtanıadaǵy referendýmnyń qorytyndysyna kóńilderi tolmaıtyndyqtaryn ashyq aıtty. «Tań ata Ulybrıtanıadan jetken jańalyq shynymen de esten tandyrdy. Bul Eýropa men Birikken Koróldik úshin eń qaıǵyly kún sıaqty», - dep jazdy Shtaınmaıer GFR SİM-niń shaǵyn blogynda.   

Túrkıadaǵy memlekettik tóńkeris áreketi

Shildeniń 16-yna qaraǵan túni baýyrlas Túrkıa elinde qorqynyshty jaǵdaı oryn aldy. 15 shilde kúni saǵat 22.00-00.00  aralyǵynda Ankara men Ystambul qalalarynda haos ornap, halyq áýede áskerı ushaq, kóshede tankterdi kóre bastaǵan. 16 shilde kúni shamamen túngi saǵat 02.00 kezinde Túrkıanyń Premer-mınıstri Bınalı Iyldyrym elde áskerı tóńkeris jasaýǵa áreket jasalǵandyǵy jóninde málim etti. Búlikshiler bıliktiń memlekettik organdary ǵımarattaryn, áskerı shtabtardy, aldyńǵy qatarly BAQ redaksıalaryn, kóliktik jelilerdi, baılanys nysandaryn basyp alýǵa tyrysty. Keıinnen Ankara jáne Ystambul prokýrorlary tóńkeris jasaýǵa qatysy bar áskerılerge qarsy shuǵyl áreketter jasady, sondaı-aq bul jaǵdaı tolyq baqylaýǵa alyndy. Sonymen birge Túrkıa prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵan qaýipsiz jerde ekeni, keıin málimdeme jasaıtyny habarlandy. Keıinirek Túrkıa Prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵan Ystambuldaǵy Atatúrik áýejaıynda baspasóz máslıhatyn ótkizdi. Túrkıa prezıdenti halyqty búlikshilerge qarsylyq kórsetýge shaqyryp, bul tóńkeristi uıymdastyrmaq bolǵan toptar zańnyń qatań talaptary boıynsha jaýapqa tartylatynyn aıtty. Búlikshilerdiń is-qımylyna tosqaýyl qoıylǵannan keıin, úkimette, ásker qatarynda, polısıada, sondaı-aq arnaıy qyzmetter qataryndaǵy qyzmetkerler arasynda  jappaı tazartý sharalary júzege asyryldy.  

AQSH-taǵy saılaý

AQSH-taǵy prezıdent saılaýynda Respýblıkalyq partıa atynan kandıdat bolǵan Donald Tramp qajetti saılaýshylar daýysyn jınady. AQSH-tyń saılaý júıesi kúrdeli ekeni belgili. 8 qarashada amerıkalyqtar óz daýystaryn qaǵaz júzinde naqty kandıdatqa emes, saılaýshylarǵa bergen bolatyn. Jalpy Saılaýshylar alqasynda 538 saılaýshy bar, AQSH prezıdenti atanýy úshin kandıdattarǵa saılaýshylardyń keminde 270 daýysyn jınaýy qajet edi. 40-tan astam shtattardyń nátıjesi boıynsha D.Tramp 278 daýys jınady. Bıznesmen-mıllıarder Donald Tramp senatorlar Ted Krýzdyń jáne Marko Rýbıonyń, Ogaıo gýbernatory Djon Keısıktiń jáne basqa da otyz kandıdattardyń aldyn orap, 2016 jyly 19 shildede Respýblıkalyq partıa atynan resmı kandıdat boldy. Onyń saılaýdaǵy basty básekelesi, demokrat Hılları Klınton osy tartysty dodada jeńilis tapty. Tramp «amerıkalyq armandy» jańartýǵa jumys isteıtinin aıtty. Mıllıarder AQSH múddesin bárinen joǵary qoıýǵa ýáde berdi. Budan basqa, Trapm Hılları Klıntonnyń da rólin atap ótti. «Amerıkalyqtar eldegi qyzmeti úshin onyń aldynda qaryzdar»- dedi ol. Jeńisimen aıaqtalǵan prezıdenttik naýqan, Tramptyń aıtýynsha, tek qana naýqan emes, halyqtyń qýatty qozǵalysy boldy. Respýblıkalyq jumysyna dereý kirisýge ázir ekenin aıtty. Demokratıalyq partıa kandıdaty Hılları Klınton saılaýda jeńilgenin moıyndady. Ol qarsylasyna habarlasyp, ony jeńisimen quttyqtady. Osy oraıda Nú-Iorktegi Djeıkob Djevıts Konferens-ortalyǵyndaǵy Klınton shtabyna myńdaǵan adam jınalǵany esimizde.   

Ózbekstandaǵy saılaý

Jeltoqsannyń basynda Ózbekstan Prezıdentiniń mindetin atqarýshy, Premer-Mınıstr Shavkat Mırzıóev memleket basshysy saılaýynda 88,61% daýyspen jeńiske jetti. Mırzıeevke saılaýǵa qatysqandardyń 15 mln. 906 myń 724-i daýys berdi. Saılaýǵa tórt úmitker qatysty - prezıdent mindetin atqarýshy Shavkat Mırzıeev Ózbekstannyń lıberal-demokratıalyq partıasy atynan túsýde, Hatamjon Ketmonov Halyq -demokratıalyq partıasynan, Narıman Omarov sosıal-demokrattardan jáne parlamenttiń tómengi palatasynyń vıse-spıkeri Sarvar Otamýratov demokratıalyq partıadan. Saıasattanýshylar marqum Islam Karımov kezinde barynsha tuıyq  bolǵanyn jáne onyń saıasaty kórshilerge, ishki saıasatty aıtpaǵanda, ekonomıkalyq saıasaty oqshaýlanǵanyn aıtýda. Búginde kópshiligi  Shavkat Mırzıeev qandaı ózgerister alyp keletinin  túsinýge tyrysýda. Al onyń málimdemesine súıensek, ol Ózbekstannyń syrtqy saıasaty birneshe jyl buryn qabyldanǵan aıada júrgiziletinin uǵynýǵa bolady. Iaǵnı, bul tujyrymdama Qazaqstannyń syrtqy saıasatyna azdap uqsastaý, ıaǵnı bul rette kóp baǵyttylyq qaǵıdatyna ekpin qoıylmaq. Sondyqtan da jańa prezıdent birinshi kezekte, kórshiles Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Tájikstanmen qatynastaryn retteýge tyrysyp jatqanyn baıqaýǵa bolady. Bul belgili bir oń reaksıany týdyrady.   

Eýropanyń kóshi-qon máselesi

Aǵymdaǵy jyly Eýropalyq odaqtyń kóptegen elderinde kóshi-qon taqyryby erekshe talqyda boldy. Kóshi-qon jónindegi halyqaralyq uıymnyń dereginshe, 2016 jyldyń 1 qańtarynan Eýropaǵa 352 myńnan astam adam qonys aýdarǵan, kóship kelgenderdiń negizgi bóligin Grekıa men Italıa qabyldady. Jyl basynan beri 4,7 myńnan astam adam qaza boldy nemese teńizde iz-túzsiz joǵaldy. Kóbinese qurban bolǵandar Soltústik Afrıkadan Italıaǵa baǵyt alǵan kezde tirkeldi, bul baǵdarda 4,2 myń adam kóz jumdy. Shengen aýmaǵynda zańsyz mıgranttardyń kóshi-qony nátıjesinde qoǵamdyq tártip pen ishki qaýipsizdik qaterine baılanysty birqatar elder jyl boıy ýaqytsha shekaralyq qadaǵalaý rejimin saqtap turdy. Qazirgi kezde EO-ǵa múshe memleketterdiń ókiletti organdarynda baspana men halyqaralyq qorǵaýdy suraý boıynsha 1,1 mıllıonǵa jýyq ótinim kelip túsken. Onyń ishinde 52 paıyzy Germanıaǵa tıesili. Jalpy eýrpalyqtardyń kóbisi Taıaý Shyǵys, Afrıka nemese Aýǵanstannan aǵylǵan bosqyndardyń kóptep kelýine qarsylyqtaryn tanyta bastady.   

Túrkıadaǵy RF elshisine qastandyq

Túrkıada Reseı elshisi Andreı Karlov 19 jeltoqsan kúni Ankarada «Reseı Kalınıngradtan Kamchatkaǵa deıin» atty kórmeniń ashylýynda sóz sóıleý barysynda atyp óltirildi. Tapanshamen qarýlanǵan er adam elshige oq atqannan keıin «Allahý ákbar! Aleppo týraly umytpańdar! Sırıa týraly umytpańdar!», dep aıǵaılaǵan. Oqıǵaǵa kýá bolǵandardyń aıtýynsha, burynǵy polıseı Mevlút Altyntash fotokórme ótip jatqan ǵımaratqa iskerlik kostúmmen kirip kelgen, ony jurt elshiniń saqshysy retinde qabyldaǵan. Keıinnen elshini óltirgen adam polıseı bolǵany rastaldy. Óz kezeginde Túrkıa SİM basshysy Mevlút Chavýshoǵly Ankaradaǵy Reseı elshiligi ornalasqan kóshege qastandyqtan mert bolǵan reseılik elshi Andreı Karlovtyń esimi beriletinin málimdedi. Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Reseı Federasıasynyń Prezıdenti Vladımır Pýtınge kóńil aıtý jedelhatyn joldady, Memleket basshysy Reseı Federasıasynyń Túrkıa Respýblıkasyndaǵy elshisi Andreı Gennadevıch Karlovtyń qaıǵyly qazasy týraly habardy zor kúızelispen qabyldady. «Bul terorızm aktisi osynaý zulymdyqpen kúres jolynda búkil álemniń kúsh-jigerin jumyldyrý qajet ekenine taǵy da kózimizdi jetkize tústi. Eshqandaı zorlyq-zombylyqty aqtaýǵa bolmaıdy. Qazaqstan terorızmniń kez kelgen túrin qatań aıyptaıdy», - delingen jedelhatta.

QAZAQSTANDAǴY SAIASAT

Jyldyń basty tosyn oqıǵasy retinde aǵymdaǵy jyldyń 9 jeltoqsanynda Fransıanyń memlekettik keńesi Ábilázovti RF-ǵa ekstradısıalaý týraly sheshimniń kúshin joıyp, ony qamaýdan bosatqanyn aıtýǵa bolady.

16 qarashada EKSPO pavılonynyń qulap, Esimovti abdyratqany taǵy bar.

Qyrkúıekte Nazarbaev Qytaıdyń Hańjoý qalasynda Qytaı prezıdentiniń arnaıy shaqyrýymen G-20 samıtine qatysty.

Elbasynyń bıylǵy saparlary men kezdesýleri  

2016 jyly Memleket basshysy saparmen barǵan 21 memlekettiń ishinde AQSH, Japonıa, Reseı, Serbıa, Ońtústik Koreıa, BAÁ, Tájikstan, Ózbekstan, Qatar, Qytaı, Polsha bar. Sonymen qatar, bıyl Nursultan Nazarbaev Sankt-Peterbýrgte Birikken Ulttar Uıymynyń Bas Hatshysy Pan Gı Mýnmen, Brússelde Eýropalyq keńestiń tóraǵasy Donald Týskpen, qazan aıynda Islam yntymaqtastyǵy uıymynyń bas hatshysy Iad ıbn Ámın Madanımen kezdesti.

Sonymen qatar, Elbasy bıyl Qazaqstanǵa sheteldik memleketterdiń, úkimetterdiń jáne halyqaralyq uıymdardyń 15 basshysyn qabyldady. 2016 jyly Túrkıa Prezıdenti Redjep Taııp Erdoǵan, Túrkıa premer-mınıstri Ahmet Davýtoglý, Mysyr eliniń Prezıdenti Ábdel  Fattah As-Sısı, AQSH energetıka mınıstri Ernest Monız, Iran Islam Respýblıkasynyń Prezıdenti Hasan Rýhanı, Ispanıa syrtqy ister mınıstrliginiń mindetin atqarýshy Hose Manýel Garsıa-Margalo, Serbıa Premer-mınıstri Aleksandr Výchıch  saparlap keldi. Qazaqstanǵa alǵash ret resmı saparmen Izraıl Premeri Netanáhý keldi.

Jyl basynan beri jalpy 49 halyqaralyq shara men 81 ekijaqty sapar ótti.

Astanadaǵy Táýelsizdik saraıynda Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵy qarsańynda uıymdastyrylǵan Respýblıkalyq jastar forýmy aıasynda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev el jastarymen kezdesti. Sonymen qatar sýdıalardyń 7 sezine, Astana ekonomıkalyq forýmyna qatysty. Jalpy, bıyl Nursultan Nazarbaev eldiń barlyq óńirlerin aralady.

Májilis saılaýy ótti

Naýryz aıynda májilis depýtattarynyń kezekten tys saılaýy ótti. Parlamentke «Nur Otan», «Aq jol», «QKP» partıalarynyń ókilderi ótti. Bul Qazaqstan tarıhyndaǵy jetinshi parlamenttik saılaý edi. Májilis tóraǵasy Nurlan Nyǵmatýllın boldy. Buǵan deıin ol Prezıdent ákimshiliginiń basshysy qyzmetin atqarǵan.

Bıyl mańyzdy aýys-túıister de boldy. Kárim Másimov premer-mınıstrlik qyzmetinen ketip, onyń ornyna Baqytjan Saǵyntaev keldi. Al Másimov Ulttyq qaýipsizdik komıtetine basshy boldy. Imanǵalı Tasmaǵambetov qorǵanys mınıstri qyzmetinen premer-mınıstrdiń orynbasary bolyp taǵaıyndaldy. Premer-mınıstrdiń taǵy bir orynbasary bolyp Asqar Mamın taǵaıyndaldy.

Bıyl QR Qorǵanys jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrligi, Din isteri jáne azamattyq qoǵam, Aqparat jáne komýnıkasıa mınıstrligi quryldy. Atalǵan mınıstrlikterdiń basshylyǵyna Beıbit Atamqulov, Nurlan Ermekbaev, Dáýren Abaev keldi. Qaırat Qojamjarov memlekettik qyzmet jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigin basqaratyn boldy. Marat Beketaev Ádilet mınıstri, Qanat Bozymbaev Qazaqstannyń energetıka mınıstri, Asqar Myrzahmetov aýyl sharýashylyǵy mınıstri, Jeńis Qasymbek Investısıalar jáne damý mınıstri, Sáken Jasuzaqov QR qorǵanys mınıstri, Erlan Saǵadıev bilim jáne ǵylym mınıstri bolyp taǵaıyndaldy. Bıyl Ulttyq ekonomıka mınıstri eki ret aýysty: aldymen Kýandyk Bıshımbaev bolsa, keıin bul qyzmetke Tımýr Súleımenov keldi. Nursultan Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Qaırat Ábdirahmanov Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstri bolyp taǵaıyndaldy. Buǵan deıin bul qyzmetti atqarǵan Erlan Ydyrysov Ulybrıtanıadaǵy Qazaqstan elshisi qyzmetine aýysty. 

Birqatar zańdar qabyldandy

Bıyl jańa jer reformalary boldy. Memleket basshysy Jer kodeksine 2021 jyldyń sońyna deıin túzetýler engizýge moratorıı jarıalady. Sonymen qatar jer reformasyna qatysty respýblıkalyq komısıa quryldy. Olar bıyl 9 otyrys ótkizdi.

Bıyl Eńbek Kodeksi, QR Azamatty prosesýaldy kodeksine, Ekstremızm men errorızmge qarsy zańǵa, tutynýshylar quqyǵyn qorǵaý týraly zańǵa ózgerister engizildi. Raqymshylyq jasaý týraly zań, 2017-2019 jj arnalǵan respýblıkalyq búdjet týraly zań, Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý men «Parıj kelisimin ratıfıkasıalaý týraly» zań jobasy qabyldandy.

Keıbi batyrdyń basy elge qaıtaryldy

Bıyl 6 qazanda Qazaqstanǵa Keıki batyrdyń bas súıegi qaıtaryldy. Vengr ǵalymdary Keıki batyrdyń kelbetin tolyqtaı qalpyna keltirdi. Kelesi jyly ol Qostanaı oblysy Amangeldi aýdanyndaǵy tasty aýylynyń mańynda jerlenedi.

Keıki (Nurmaǵanbet) Kókembaıuly — 1916 jylǵy Torǵaıda bolǵan ult-azattyq kóterilisiniń batyry, ataqty mergen. Orta júz quramyndaǵy Qypshaq taıpasynyń Qulanqypshaq rýynan shyqqan. Ol Reseı patshasynyń 1916 jylǵy maýsym jarlyǵy sebep bolǵan Torǵaı qazaqtarynyń ult-azattyq kóterilisine alǵashqy kúnderinen belsene aralasyp, sol kóterilisti uıymdastyrýshylardyń biri boldy.

Ómirden ótken tulǵalar

Bıyl burynǵy densaýlyq saqtaý mınıstri Salıdat Qaıyrbekova, QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Sergeı Dáchenko, Atyraý oblystyq máslıhatynyń depýtaty Asqar Bopyldyqov (Asqar Tórebaı), tanymal sharýa Genadıı Zenchenko qaıtys boldy.

Qazaq eli Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi Habıba Qaraqbaıqyzy Elebekovamen, belgili jazýshysy, aqyn Áýezhan Qodarmen, Qazaqstannyń belgili ǵalymy, tehnıka ǵylymdarynyń doktory Skanderbek Joldasbekovpen, S. Asfendıarov atyndaǵy Qazaq Ulttyq medısına ýnıversıtetiniń (burynǵy – Almaty memlekettik medısına ınstıtýty) burynǵy rektory Aıqan Aqanovpen, belgili kompozıtor, gıtarashyBolat Syzdyqovpen,  memleket jáne qoǵam qaıratkeri Saǵıdolla Qubashevpen qoshtasty.

Qazaqstannyń birinshi demografy, belgili ǵalym Maqash Tátimov, qazaqtyń ataqty palýany Ábilseıit Aıhanov, ánshi, sazger, Qazaqstanǵa eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri Tursynǵazy Rahımov, belgili akter, Qazaqstannyń eńbek sińirgen mádenıet qaıratkeri jáne Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi Meńtaı Ótepbergenov, tanymal ádebıettanýshy-folklorıst, fılologıa ǵylymdarynyń doktory Edige Dáriǵululy Tursynov, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri, belgili jazýshy Nurǵoja Oraz, Belgili ǵalym, tarıhshy, saıasatker, qoǵam qaıratkeri, tarıh ǵylymdarynyń doktory, profesor Zardyhan Qınaıatuly da osy jyly dúnıeden ótti.

QAZAQSTAN JÁNE EKONOMIKA

Ekonomıka týraly eń úlken jańalyq Elbasy prorteti beınelengen 10 myń teńgelik shekteýli taralymdaǵy banknotalar shyǵar.

2016 jyl munaı baǵasynyń 36 paıyzǵa arzandaýynan bastaldy. Keıin óndiris kólemi 1,4 paıyzǵa kemip, taýar aınalymy 30 paıyzǵa azaıdy. Onyń ishinde eksport – 31,7, ımport 28,4 paıyz quldyrady.

Qazaqstannyń syrtqy qaryzy 155 mıllıard AQSH dollaryna jetti.
Jyl basynda dollarǵa shaqqandaǵy teńge baǵamy 380 teńgege deıin qunsyzdandy.

Qazaqstan dúnıejúzilik ekonomıkalyq forýmynyń esebi boıynsha, 2015 jyly básekege qabiletti elderdiń tiziminde 42-orynǵa kóterilgen edi. Al uıymnyń 2016 jylǵy esebinde Qazaqstan 11 saty tómen túsip, 53-orynǵa jaıǵasty.

Bıyl Qazaqstan ekonomıkasyna salmaq salǵan taǵy bir faktor syrtqy qaryz kóleminiń artyp ketýi boldy. Qarjy mınıstrliginiń deregi boıynsha, Qazaqstan memlekettik qaryzdyń kólemi boıynsha 134 eldiń ishinde 12-orynda tur.

 2016 jyly ekonomıka úshin birqatar mańyzdy taǵaıyndaýlar bolǵan edi. Onyń biri – mamyrdyń 6-synda ulttyq ekonomıka mınıstri bolyp Qýandyq Bıshimbaev keldi.

QAZAQSTAN HÁM SPORT

Rıo 2016 olımpıadasy

Brazılıanyń Rıo-de-Janeıro qalasynda XXXI jazǵy Olımpıada oıyndary ótti. Qazaqstan jalpy komandalyq esepte 22-shi orynǵa turaqtady. Qazaqstan úsh altyn, bes kúmis, toǵyz qola medal jeńip aldy. Jalpy komandalyq esepte 22-shi oryn ıelendik. Medal sany jóninen rekord ornattyq. Buǵan deıin Atlantada 11, Sıdneıde 7, Afınyda 8, Pekınde 13, Londonda 13 medal enshilegen bolatynbyz. Bul joly qorjynǵa 17 júlde tústi. Olımpıadanyń sońǵy kúninde eki boksshysy altyn medal alǵan Ózbekstan jalpy komandalyq esepte bizdi basyp ozyp, 21-shi orynǵa turaqtady. Ala taqıaly aǵaıyndarymyz 4 altyn, 2 kúmis, 7 qola medal jeńip alǵan.

29 qazan, Almatydaǵy boks

29 qazanda «Almaty Arena» sport saraıynda kúlli qazaq jurty kópten kútken boks keshi ótti.

Qanat Islam upaı sanymen ganalyq 25 jastaǵy boksshy Patrık Aloteıdi jeńdi.

Jyldyń eń mańyzdy sporttyq oqıǵasynda Qanattan bólek, tómendegi qazaq boksshylary sharshy alańǵa shyqty:

Juman Jumabekov Vladımır Ivanovti (Belarýs) 23-inshi sekýndta uryp jyqty.

Aıdar Sháribaev 6 raýnd bokstasyp, áriptesi Hýan Okýrany (Ispanıa) upaı sanymen utty.

Álı Ahmetov bolsa, Álı Mamedovti (Ázirbaıjan) 44-inshi sekýndta nokaýtqa jiberdi.

Aýyr salmaqtaǵy Rýslan Myrsataev - Nahý Azýmıdi (Gana) shyǵa sala sulatty.

Janqosh Turarov bolsa básekelesi Aısak Arıeni (Gana) 4 raýndta jaıratyp saldy.

Jánibek Álimhanuly Mılton Nýnespen (Kolýmbıa) ótken kásipqoı bokstaǵy alǵashqy jekpe-jegin aıqyn jeńispen aıaqtady.

Sholýshy Qarabýra Qultaı